KIYI BATI ANADOLU KRONOLOJİSİ VE TERMİNOLOJİSİNİN YENİDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Sayı: 25, 45 - 66, 15.12.2020

Burçin Erdoğu , Özlem Çevik

Öz

Bu makalede çoklu kriterler göz önüne alınarak, Batı Anadolu Kıyı Bölgesi’nin Epi-paleolitik dönemden Kalkolitik Çağ’ın sonuna kadar uzanan kronolojisi tekrardan tesis edilmeye çalışılmıştır. Süregelen kazılardan elde edilen radyokarbon tarihleri de bölgenin kronolojik sekansının yeniden kurgulanmasında önemli katkı sağlamaktadır. Batı Anadolu’daki kazılar ve yüzey araştırmalarından gelen veriler son yıllarda artış göstermiş olsa da prehistorik kültür silsilesini zamansal bir çerçeve içine yerleştirmek hala oldukça zordur.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Kronoloji, Terminoloji, Epi-paleolitik, Neolitik, Kalkolitik

Kaynakça

• AKDENİZ 2011: Akdeniz E. “Some evidence on the first known residents of Katakekaumene (burned lands)”, Mediterranean Archaeology and Archaeometry 11/1, 69–74.
• ATAKUMAN vd. 2017: Atakuman Ç., Gemici H.C., Karamurat C. & Erdoğu B. “Gökçeada-Uğurlu Höyük’te Bulunan Neolitik ve Kalkolitik Dönem Figürinler”, 33. Arkeometri Sonuçları Toplantısı 1, 175-187.
• ATAKUMAN vd. 2018: Atakuman Ç., Erdoğu B., Karakoç M., Gemici H.C. & Yücel N. “Bozburun Prehistorik Yüzey Araştırması 2017”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, 379-392.
• AYDINGÜN 2009: Aydıngün, Ş. "Early Neolithic Discoveries at İstanbul", Antiquity 83 - issue 320 Kaynak: http://ac.uk/projgall/aydingun/
• BAIRD vd. 2018: Baird D., Fairbairn A., Jenkins E., Martin L., Middleton C., Pearson J., Asouti E., Edwards Y., Kabukcu C., Mustafaoğlu G., Russell N., Bar-Yosef O., Jacobsen G., Wu X., Baker A., Elliott S. “Agricultural origins on the Anatolian plateau”, PNAS 3;115(14), E3077-E3086. www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1800163115
• BAIRD vd 2012: Baird D. “Pınarbaşı; from Epipalaeolithic campsite to sedentarising village in central Anatolia”. In: M. Özdoğan & N. Başgelen (Eds.), Neolithic in Turkey: New excavations, New Research. Central Turkey. İstanbul, 1-36
• BAYSAL & ERDOĞU 2014: Baysal E. & Erdoğu B. “Frog in the Pond: Gökçeada (Imbros), an Aegean Stepping-stone in the Chalcolithic use of Spondylus Shell”, Proceedings of the Prehistoric Society 80, 363-378.
• BERTRAM & KARUL 2014: Bertram J.-K & Karul N. “Anmerkungen zur Stratigraphie des Kumtepe. Die Ergebnisse der Grabungen in den Jahren 1994 und 1995”, In: E. Pernicka, C. B. Rose & P. Jablonka (Eds.), Troia 1987–2012: Grabungen und Forschungen I, Bonn,1058-1084.
• BLUM 2014: Blum S. “The Middle Chalcolithic Cultural Sequence of the Troad (Northwest Anatolia): Chronological and Interregional Assessment”, In: B. Horejs & M. Mehofer (Eds.), Western Anatolia before Troy : proto-urbanisation in the 4th millennium BC? Vienna, 125-156.
• BOZ & ERDOĞU 2019: Boz B. & Erdoğu B. “A sixth-millennium BC burial pit at Uğurlu on the island of Gökçeada”, Antiquity Project Gallery 93 – issue 369. DOI: https://doi.org/10.15184/aqy.2019.54
• BRAMI vd. 2016: Brami M., Horejs B. & Ostmann F. “The ground beneath their feet: building continuity at Neolithic Çukuriçi Höyük”, Anatolian Studies 66,1-16.
• CAYMAZ 2010: Caymaz, T., Yeni buluntular Işığında Orta Batı Anadolu Kalkolitik Dönem Kültürü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• CAUVIN 1994: Cauvin, J. Naissance des divinités, naissance de l'agriculture : La révolution des symboles au Néolithique. Paris.
• ÇAĞATAY vd 2000: Çağatay M., Görür N., Algan N., Eastoe A., Tchapalyga C.J., Ongan A., Kuhn D., Kuscu T. “Late Glacial-Holocene palaeoceanography of the Sea of Marmara timing of connections with the Mediterranean and the Black Sea”, Marine Geology167, 191–206.
• ÇAKIRLAR 2012: Çakırlar, C. “The evolution of animal husbandry in Neolithic central-west Anatolia: the zooarchaeological record from Ulucak Höyük (c. 7040–5660 cal. BC, Izmir, Turkey)”, Anatolian Studies 62,1-33
• ÇEVİK 2019: Çevik Ö. “Ideologies Community-Making through the Neolithic Period at Ulucak”, In: A. Marciniak (Ed.), Concluding the Neolithic: The Near East in the Second Half of the Seventh Millennium BC ,Atlanta, Georgia, 219-239.
• ÇEVİK 2018: Çevik Ö. (Proje Yürütücüsü) Batı Anadolu Arkeolojisi’nin “Kayıp” Dönemi: M.Ö.5600/5500-4500/4000. Yayınlanmamış Final Raporu, TÜBİTAK 114K27, Edirne.
• ÇEVİK 2017: Çevik Ö. “What Follows the Late Neolithic in Central Western Anatolia?: a View from Ulucak Höyük”, In: S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu(Eds.), Communities in Transition: The Circum-aegean area during the 5th and 4th Millennia BC, Oxford & Philadelphia, 506-512.
• ÇEVİK & ABAY 2016: Çevik Ö. & Abay E. “Neolithisation in Aegean Turkey. Towards a More Realistic Reading”. In: Ü. Yalçın (Ed.), Anatolia and neighbours 10.000 years ago. Anatolian Metal VII, Der Anschnitt 31, Bochum, 187-197.
• ÇEVİK & VURUŞKAN 2015: Çevik Ö. & Vuruşkan O. “Ulucak Höyük 2012-2013 Yılı Kazı Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 1,583-600
• ÇİLİNGİROĞLU vd 2012: Çilingiroğlu A., Çevik Ö., & Çilingiroğlu Ç. “Ulucak Höyük. Towards Understanding the Early Farming Communities of Middle West Anatolia: the Contribution of Ulucak”, In: M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey. New Excavationas and New Research. Western Anatolia, İstanbul, 139-75.
• ÇİLİNGİROĞLU 2012: Çilingiroğlu, Ç. The Neolithic Pottery of Ulucak in Aegean Turkey. Organization of production, interregional comparisons and relative chronology. BAR S2426 Oxford.
• ÇİLİNGİROĞLU 2016: Çilingiroğlu Ç. “The Aegean Before and After 7000 BC Dispersal: Defining Patterning and Variability”, Neo-Lithics 1/16, 32-41.
• ÇİLİNGİROĞLU & DİNÇER 2018: Çilingiroğlu Ç. & Dinçer B. “Contextualising Karaburun: A New area for Neolithic research in Anatolia”, Documenta Praehistorica XLV, 30-37.
• ÇİLİNGİROĞLU vd 2016: Çilingiroğlu Ç., Dinçer B., Uhri A., Gürbıyık C., Baykara İ., Çakırlar C. “New Paleolithic and Mesolithic sitesin the Eastern Aegean: the Karaburun Archaeological Survey Project”, Antiquity Project Gallery 90-issue 253 DOI: https://doi.org/10.15184/aqy.2016.168
• ÇİLİNGİROĞLU vd 2018: Çilingiroğlu Ç., Dinçer B., Baykara İ., Uhri A., Çakırlar C. “A possible Late Pleistocene forager site from Karaburun Peninsula, western Turkey”, Antiquity Project Gallery 92 – issue 362 DOI: https://doi.org/10.15184/aqy.2018.51
• DERİCİ 2018: Derici Y.C. Gökçeada Uğurlu-Zeytinlik Yerleşimi Neolitik Dönem Bezemeli Çanak Çömleğinin Bağlamsal Olarak Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• DERİN 2012a: Derin Z. “Yeşilova Höyük”, In; M. Özdoğan, N. Başgelen, & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey. New Excavationas and New Research. Western Anatolia, İstanbul,177-195.
• DERİN 2012b: Derin Z. “Anadolu Parsından İzler”, Arkeo Atlas, Aralık 2012, 54.
• DERİN 6 CAYMAZ 2017: Derin Z. & Caymaz T. “The Chalcolithic period at Yeşilova Höyük”. In: S. Dietz , F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu (Eds.), Communities in Transition: The Circum-aegean area during the 5th and 4th Millennia BC, Oxford & Philadelphia, 499-505.
• EFSTRATIOU vd 2014: Efstratiou N., Biagi P. & Starnini E “The Epipaleolithic Site of Ouriakos on the Island of Lemnos and its Place in the Late Pleistocene Peopling of the East Mediterranean Region”, ADALYA XVII,1-23.
• ERDOĞU 2014: Erdoğu B. “Gökçeada Uğurlu Archaeological Project: A Preliminary Report from the 2011-2013 Field Seasons”, Anatolica XL, 157-179.
• ERDOĞU 2017a: Erdoğu B. “A Preliminary Report on the Earliest Neolithic Levels at Uğurlu on the Island of Gökçeada”, Anatolica XLIII, 71-82.
• ERDOĞU 2017b: Erdoğu B. “Whither The Aegean Neolithic”, In: A.Reingruber, Z. Tsirtsoni & P.Nedelcheva (Eds.), Going West? The Dissemination of Neolithic Innovations Between the Bosporus and the Carpatians, London, 29-42.
• ERKANAL & ŞAHOĞLU 2012: Erkanal H. & Şahoğlu V. “Baklatepe (1995-2001)”. In: O. Bingöl, A. Öztan & H. Taşkıran (Eds.), DTCF Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011). Ankara, 91-98.
• FLOHR vd 2015: Flohr P., Fleitmann D., Matthews R., Matthews W. & Black S. “Evidence of resilience to past climate change in Southwest Asia: early farming communities and the 9.2 and 8.2 ka events”. Quaternary Science Reviews 136, 23-39.
• GABRIEL 2014: Gabriel U. “Die Keramik der troadischen Fundorte Kumtepe IA, Beşik-Sivritepe und Çıplak Köyü im Kontext ihrer überregionalen Vergleichsfunde”, In: E. Pernicka, C. B. Rose & P. Jablonka (Eds.), Troia 1987–2012: Grabungen und Forschungen I, Bonn, 990-1057.
• GUILBEAU 2019: Guilbeau D., Kayacan N., Altınbilek-Algül Ç., Erdoğu B. Çevik, Ö. “A comparative study of lithic assemblages from Ulucak and Uğurlu during the initial Neolithic period (6850-6500 cal. BC)”, Anatolian Studies 69,1-20.
• GÜNEL 2017: Günel S., “Prehistoric culture at Çine-Tepecik and its contribution to the archaeology of the region” In: S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu (Eds.), Communities in Transition: The Circum-aegean area during the 5th and 4th Millennia BC, Oxford & Philadelphia, 538-547.
• GÖZ 2019: Göz, B. 8.2 ka İklim Değişikliğinin Anadolu’daki Kültürel Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• HAYDEN 1993: Hayden B. Archaeology: The Science of Once and Future Things. New York.
• HODDER 1990: Hodder I. The Domestication of Europe. Oxford.
• HOREJS 2012: Horejs B. “Çukuriçi Höyük. A Neolithic and Bronze Age Settlement in the Region of Ephesos”, In: M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey. New Excavationas and New Research. Western Anatolia, Istanbul, 117-131.
• HOREJS vd 2015: Horejs B., Milić B., Ostmann F., Thanheiser U., Weninger B., & Galik A. “The Aegean in the Early 7th Millennium BC: Maritime Networks and Colonization”, Journal of World Prehistory 28/4, 289-330.
• HOREJS 2017: Horejs B. “The Çukuriçi Höyük Research Project”, In: B. Horejs (Ed.), Çukuriçi Höyük 1:Anatolia and the Aegean from the 7th to the 3rd Millennium BC. Vienna,11-26.
• KARAMURAT 2018: Karamurat C. Ritual and Social Structure During The Late Neolithic and Early Chalcolithic: Pit Rituals of Uğurlu Höyük-Gökçeada. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. ODTÜ, Ankara.
• KARUL 2017: Karul N. Aktopraklık: Tasarlanmış Prehistorik Bir Köy. İstanbul 2017.
• KILINÇ vd 2017: Kılınç, G.M., Koptekin D., Atakuman Ç., Sümer A., Yaka R., Bilgin C., Büyükkarakaya A., Baird D., Götherstrom A., Togan İ., Somel M. “Archaeogenomic analysis of the first steps of Neolithisation in Anatolia and the Aegean", Proceedings of Royal Society B. 284, http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2017.2064
• KORFMANN 1986: Korfmann M. "Besik-Tepe. Vorbericht über die Ergebnisse der Grabungen von 1984", Archaologischer Anzeiger (1986), 303-363.
• KORFMANN 1996: Korfmann M. “Troia-Ausgrabungen 1995”, Studia Troica 6, 1-63.
• KORFMANN vd 1995: Korfmann M., Girgin Ç., Morcöl, Ç. & Kılıç S. "Kumtepe 1993 Bericht über die Rettungsgrabungen", Studia Troica 5, 237-289.
• KORKUT 2015: Korkut T., Işın G., Takaoğlu T. & Özdemir B., "Tlos Antik Kenti Yakınlarındaki Tavabaşı Mağarası Kaya Resimleri", TÜBA-AR 18, 37-49.
• KORKUT vd 2019: Korkut, T., Takaoğlu T. & Sezgin K. “Pre-Classical Habitation at Tlos, Lycia”. ADALYA 22, 25-44.
• KOZLOWSKİ 2018: Kozlowski, J. “The Mesolithic of the Aegean Basin: Cultural Variability, Subsistence Economy, Interregional Links and Seafaring”, In: Krauss R. & Floss H.(Eds.), Southeast Europe Before Neolitization, Tubingen, 41-64.
• LAMBECK 1996: Lambeck, K. “Sea-level change and shore-line evolution in Aegean Greece since upper Palaeolithic time”, Antiquity 70, 588–611.
• LAZARIDIS vd. 2016: Lazaridis, I., vd. “Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East”, Nature 536, 419–424.
• ÖZBEK & ERDOĞU 2015: Özbek O. & Erdoğu B. “Initial occupation of the Gelibolu Peninsula and the Island of Gökçeada (Imbroz) in the Pre-Neolithic and Early Neolithic”, Eurasian Prehistory, 1/1-2, 97-128.
• ÖZDOĞAN 1986: Özdoğan M. “Prehistoric Sites in the Gelibolu Peninsula”, Anadolu Araştırmaları X, 51-66.
• ÖZDOĞAN 2011: Özdoğan M. “Archaeological Evidence on the Westward Expansion of Farming Communities from Eastern Anatolia to the Aegean and the Balkans”, Current Anthrolology 52/4, 5416-5430.
• ÖZDOĞAN 2019: Özdoğan M. “Early Farmers in Northwestern Turkey: What Is New?” In: A. Marciniak (Ed.), Concluding the Neolithic. The Near East in the second half of the seventh millennıum BC, Atlanta, Georgia, 307-328.
• PERISSORATIS & CONISPOLIATIS 2003: Perissoratis C. & Conispoliatis N. “The impacts of sea-level changes during latest Pleistocene and Holocene times on the morphology of the Ionian and Aegean seas (SE Alpine Europe)”, Marine Geology 196,145-156.
• PESCHLOW-BINDOKAT 2006: Peschlow-Bindokat A. Tarihöncesi İnsan Resimleri. Latmos Dağlarındaki Prehistorik Kaya Resimleri. (Çev: I. Işıklıkaya) İstanbul.
• PİŞKİN & KAMJAN 2019: Pişkin E. & Kamjan S. “Birlikte Yemek: Erken Neolitik Ulucak Höyük’te Bir Gurup Ocakta Bulunan Hayvan Kalıntıları”, In: Ç. Atakuman (Ed.), Arkeolojide Ritüel ve Toplum, TAS 5, İstanbul,155-176.
• SAMPSON 2019: Sampson A. Paleolithic and Mesolithic Sailors in the Aegean and the Near East. Cambridge.
• SAĞLAMTİMUR 2012: Sağlamtimur H. “The Neolithic Settlement of Ege Gübre”, In: M. Özdoğan, N. Başgelen & P. Kuniholm (Eds.), The Neolithic in Turkey. New Excavationas and New Research. Western Anatolia, İstanbul, 197-225.
• SAĞLAMTİMUR & OZAN 2012: Sağlamtimur H. & Ozan A. “Ege Gübre Neolitik Yerleşimi”, In: A. Çilingiroğlu, Z. Mercangöz & G. Polat (Eds.), Ege Üniversitesi Arkeolojik Kazıları, İzmir, 223-241.
• SCHOOP 2005: Schoop U. Das anatolische Chalkolithikum. Eine chronologische Untersuchung zur vorbronzezeitlichen. Kultursequenz im nördlichen Zentralanatolien und den angrenzenden Gebiten. Leipzig.
• SCHWALL & HOREJS 2017: Schwall C & Horejs B. “Western Anatolian Impact on Aegean Figurines and Religion?” In: B. Horejs (Ed.), Çukuriçi Höyük 1:Anatolia and the Aegean from the 7th to the 3rd Millennium BC, Vienna, 53-77.
• SHENNAN 2018: Shennan S. The Fist Farmers of Europe: An Evolutionary Perspective. Cambridge.
• SPERLING 1976: Sperling J.W. “Kumtepe in the Road Trial Excavation, 1934”, Hesperia 45/4, 305-364.
• SPERLING vd 2003: Sperling M., Schmiedl G., Hembleben Ch., Emeis K.C., Erlenkeuser H., Grootes P.M. “Black Sea impact on the formation of eastern Mediterranean sapropel S1? Evidence from the Marmara Sea”, Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 190, 9–21.
• ŞAHOĞLU & TUNCEL 2014: Şahoğlu V. & Tuncel R. “New Insights into the Late Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A View from Bakla Tepe, Izmir”, In: B. Horejs & M. Mehofer (Eds.), Western Anatolia before Troy Proto-Urbanisation in the 4th Millennium BC? Vienna, 65-82.
• TAKAOĞLU 2015: Takaoğlu T. “Prehistoric Occupations at Smintheion: A Preliminary Report”, In: C. Özgünel Smintheion, İstanbul, 139-167.
• TAKAOĞLU vd 2014: Takaoğlu T., Korkut T., Erdoğu B. & Işın G. “Archaeological evidence for 9th and 8th millennia BC at Girmeler Cave near Tlos in SW Turkey”, Documenta Praehistorica XLI, 111-118.
• TAKAOĞKU & ÖZDEMİR 2013: Takaoğlu T. & Özdemir A. “Smintheion Öncesi: Prehistorik Yerleşim”, In: C. Özgünel (Ed.), Smintheion. Apollon Smintheus’un İzinde, İstanbul, 15-27.
• TEKİN 2017: Tekin H. Tarih Öncesinde Mezopotamya: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Yorumlar ve Yeni Kronoloji Ankara.
• TILLEY 1996: Tilley C. An ethnography of the Neolithic. Cambridge.
• THOMAS 1991: Thomas J. Rethinking the Neolithic. Cambridge.
• TUNCEL & ŞAHOĞLU 2017: Tuncel R. & Şahoğlu V. “The Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A view from Liman Tepe, İzmir”, In: S. Dietz , F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu (Eds.), Communities in Transition: The Circum-aegean area during the 5th and 4th Millennia BC, Oxford & Philadelphia, 513-529.
• WENINGER vd 2006: Weninger B., Alram-Stern E., Bauer E., Clare L., Danzeglocke U., Jöris O., Kubatzki C., Rollefson G., Todorova H. & van Andel T. “Climate forcing due to the 8200 cal yr BP event observed at Early Neolithic sites in the eastern Mediterranean”, Quaternary Research 66, 401-420.
• WENINGER vd 2014: Weninger B., Clare L., Gerritsen F., Horejs B., Krauß R., Linstädter J., Özbal R. & Rohling E. J. “Neolithisation of the Aegean and Southeast Europe during the 6600–6000 cal BC period of Rapid Climate Change”, Documenta Praehistorica XLI, 1-31.