“Tabiat Tetkiki Ve Hıfzıssıhha” Ders Kitaplarının Eğitsel Ve Görsel Tasarım Bakımından İncelenmesi

Year 2025, Volume: 26 Issue: 1, 95 - 113, 28.03.2025

İlker Bilen Özer , Cezmi Ünal

https://doi.org/10.12984/egeefd.1551594

Abstract

Bu araştırmada 1924 İlk Mektepler Müfredat Programı’na göre Naime Halit’in ilkokul 4 ve 5. sınıflar için hazırladığı “Tabiat Tetkiki ve Hıfzıssıhha” adlı iki ders kitabı incelenerek eğitsel ve görsel tasarım bakımdan özelliklerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Araştırma kitap inceleme çalışması örneği olduğundan doküman incelemesi yöntemine göre yapılmıştır. Bu nedenle her iki kitap da kapsamlı bir içerik analizine tabi tutularak eğitsel ve görsel tasarım özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler sonucunda eğitsel tasarım özellikleri bakımından her iki kitabın da programda yer alan hedeflere uygun olarak hazırlandığı, konu içeriklerinin ise basitten karmaşığa doğru günlük hayattan örnekleri de içerecek şekilde düzenlendiği görülmüştür. Kitaplardaki konu anlatımları öğretmen merkezli öğretime imkân verecek şekilde daha çok sözel ve görsel zekâ türüne göre düzenlenmiş, ayrıca konu sonlarında da özet ve tekrar bölümlerine yer verilmemiştir. Kitaplarda eski bilimsel terim ve kavramlar Arapça ve Farsça olarak kullanılmış sadece yeni kavramlarda Batı dilleri tercih edilmiştir. Görsel tasarım özellikleri bakımından ise kitapların baskısının net ve düzenli olduğu görülmüş, metin içeriklerin herhangi bir baskı hatasına rastlanmamıştır. Arap harfleriyle yazılmış olan kitaplarda kullanılan harflerin büyüklüğü de uygun ve okunaklıdır.

Keywords

1924 müfredatı, Naime Halit, Fen eğitimi, Ders kitabı

The Review of “Nature Study and Sanitation” Textbooks in Terms of Educational and Visual Design

Abstract

In this research, it is aimed to reveal educational and visual design features of the “Nature Study and Sanitation” textbooks prepared by Naime Halit for the 4th and 5th grades of primary school according to the 1924 Primary School Curriculum. Since the research is an example of a book review study, it was carried out according to the document review method. For this reason, both books were subjected to a comprehensive content analysis and evaluated in terms of educational and visual design features. The results of the study showed that according to educational features, both books were prepared in accordance with the objectives of the curriculum and the subject contents were arranged in a way to include examples from daily life according to the principle from simple to complex. The design in the books were arranged according to the type of verbal and visual intelligence in a way to allow teacher-centered teaching, and the summary and repetition sections were not included at the end of the topic. In the books, scientific terms and concepts were used in Arabic and Persian, western languages were only preferred for new concepts. In terms of visual design features, it was seen that the printing of the books was clear and regular, and no printing errors were found in the text content. Both books were written in Arabic letters according to Ottoman Turkish, and the size of the letters used is appropriate and legible according to the content of the subject.

Keywords

1924 curriculum, Naime Halit, Science education, Textbook

References

• Açıkgöz, S. (2008). Öğrenci merkezli eğitime göre hazırlanan dördüncü ve beşinci sınıf fen ve teknoloji dersi kitaplarının yeterliliği hakkında öğretmen görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Alp, H. (2020). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de ilköğretim ve müfredat programları. Ankara: Nobel.
• Altay, E. (2021). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Altun, M., Arslan, Ç. ve Yazgan Y. (2004). Lise matematik ders kitaplarının kullanım şekli ve sıklığı üzerine bir çalışma, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), 131-147.
• Arı, A. (2002). Tevhid-i Tedrisat ve Laik Eğitim. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 181-192.
• Aslan, E. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk ders kitapları. Eğitim ve Bilim, 35(158), 215-231.
• Baskın, B. (2007). 2. Meşrutiyet’te eğitim, kadın ve İnas Darülfünunu (İlk Kadın Üniversitesi). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Bozaslan, B. M. ve Çokoğullar, E. (2015). Osmanlıdan Cumhuriyet’e modern eğitimin inşası: Devletin kurtarılmasından devletin kurulmasına. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17 (3), 309-329.
• Büyüköztürk Ş., Çakmak E. K., Akgün Ö. E., Karadeniz Ş. ve Demirel F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi.
• Cumhuriyet. (1966, 25 Mayıs). Acı bir kayıp. Cumhuriyet.5
• Çalışoğlu, M., Tortum, T., Erişmiş, F. ve Koçyiğit D (2014). Yeni yapılandırılan 3. sınıf hayat bilgisi ve fen bilimleri derslerine yönelik öğretmen görüşleri. Uluslararası Multidisiplinler Akademik Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1-11.
• Delal, S ve Filiz, S. (2021). 4. sınıf öğretmenlerinin fen bilimleri ders kitaplarına yönelik görüşleri. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 7(52), 2907-2922.
• Demirel, Ö. ve Kıroğlu, K. (Ed.). (2020). Ders kitabı incelemesi. Ankara: Pegem Akademi.
• Demirtaş, B. (2008). Atatürk döneminde eğitim alanında yaşanan gelişmeler, Gazi Akademik Bakış, 1(2), 155-176.
• Demirtaş, Ü. ve Ünal, C. (2024). Cumhuriyetin ilk dönem kimya ders kitapları ile günümüz kimya ders kitaplarının karşılaştırılması. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 9(1), 14-33.
• Ersöz, Y. (2017). II Meşrutiyet döneminde ilköğretim ve ortaöğretimde fen bilimleri eğitimi. Yayımlanmamış doktora tezi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Göçer, A. (2008). İlköğretim Türkçe ders kitaplarının ölçme ve değerlendirme açısından incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 197-210.
• Gözütok, F. D. (2003). Türkiye’de program geliştirme çabaları. Milli Eğitim Dergisi, 1(160), https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/160/gozutok.htm adresinden alınmıştır.
• Güler, A. (2021). Başlangıcından 1950’ye kadar Balıkesir’de çıkan dergilerdeki edebi ve kültürel muhteva üzerinde inceleme. (Yayımlanmamış doktora tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• Gülersoy, A.E. (2013). İdeal ders kitabı arayışında sosyal bilgiler ders kitaplarının bazı özellikler açısından incelenmesi, International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education, 2(1), 8-26.
• Güzel, D. ve Şimşek, A. (2012). Milli Eğitim Şûralarında Ders Kitapları. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23) , 172-216.
• Kaya, G. G. (2019). Sınıf öğretmenlerinin ilkokul 3. sınıf fen bilimleri ders kitabına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Küçükahmet, L. (2011). Öğretimde planlama ve değerlendirme. Ankara: Nobel Yayınları.
• Özdemir, Y. (2021). Mütareke döneminde Asri Kadın Cemiyeti’nin faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 39, 107-133. DOI: 10.26650/YTA2021-815801
• Pustu, Y. (2022). Muallimler Cemiyeti’nden İstanbul Muallimler Birliği’ne bir meslek örgütünün serencamı (1918-1936). Atatürk Yolu Dergisi 71, 233-255. DOI: 10.46955/ankuayd.1124634
• Selçuk, M. (2019). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar ilkokullarda fen bilgisi eğitiminin gelişimi ve bu dönemde kullanılan ders kitaplarının eğitsel ve görsel tasarım yönünden incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Şahin, A. (2008). İlköğretim birinci sınıf Türkçe ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabının öğretmen görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi(KEFAD), 9(3), 133-146.
• Tan. (1940, 9 Ocak). Yardım seferberliği. Felaketzedeler için toplanan eşyalar nasıl sevkediliyor? Tan. 6.
• Tor, H. ve Erden, O. (2004). İlköğretim öğrencilerinin bilgi teknolojilerinden yararlanma düzeyleri üzerine bir araştırma, The Turkish Online Journal of Educational Technology, 3(1), 120-130.
• Tunç, T. ve Tuğluoğlu, F. (2013). 1926 müfredatına göre yazılan eşya dersleri kitaplarının eğitsel ve görsel tasarım yönünden analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 10(1), 79-101.
• Ünsal, Y. ve Güneş, B. (2002). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 8.Sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 107-120.
• Yaşar, O. (2004). İlköğretim sosyal bilgiler derslerinde görsel materyal kullanımı ile coğrafya konularının eğitim ve öğretimi. Milli Eğitim Dergisi,163, 104-120.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yücel, M. ve Karamustafaoğlu, S. (2020). Ortaokul 5. Ve 6. sınıf fen bilimleri ders kitapları hakkında öğretmen görüşleri. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 93-120.