KOAH Hastalarının Dispne Yönetiminde Kullandığı Yöntemlerin Dispne Düzeyi ve Öz Bakım Gücüne Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 40 Sayı: 3, 329 - 343, 18.12.2024

Döndü Şanlıtürk , Neslihan Çetiner

https://doi.org/10.53490/egehemsire.1246819

Öz

Amaç: Araştırma kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) hastalarının dispne yönetiminde kullandıkları yöntemleri ve bu yöntemlerin dispne düzeyi ve öz bakım gününe etkisi ile bu etkide maddi durumun aracılık rolünün araştırmak için yapıldı.
Yöntem: Tanımlayıcı, ilişki arayıcı ve kesitsel araştırma tasarımındaki bu çalışma Karadeniz Bölgesi’nde bir devlet hastanesinin göğüs hastalıkları kliniklerindeki 172 hasta dahil edildi. Veriler Kişisel Bilgi Formu, Dispne-12 ve Öz Bakım Gücü Ölçeği ile belirlendi. Çalışmada elde edilen bu veriler bilgisayar ortamına aktarılarak, istatistiksel analizler için IBM SPSS Statistics (versiyon 25.0), SPSS PROCES MACRO ve AMOS kullanıldı. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler, student t testi, ANOVA, Pearson korelasyon analizi ve regresyon analizi kullanıldı. Ölçeklerin geçerlilik güvenilirlik analizi için, Cronbach’s alpha katsayısı hesaplandı.
Bulgular:Araştırmaya katılan hastaların yaş ortalamasının 63, çoğunluğunun erkek ve gelirinin giderine denk olduğu belirlendi. Hastaların dispnelerini yönetmek için en sık pencere açtığı belirlendi. Hastaların dispne ölçeği puan ortalamasının 22.00±10.06, öz bakım gücünün ise 79.93±25.31 olduğu belirlendi. Dispne düzeyi ile öz bakım gücü arasında negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu ve bu ilişkide maddi durumun aracılık rolü olduğu belirlendi (b= -0, 3471, %95 GA [BootLLCI= -0,8238, BootULCI= -0,0221], p <0,01).
Sonuç: KOAH hastalarının orta düzeyde dispne yaşadığı ve öz bakım güçlerinin orta düzeyde olduğu, hastaların dispne düzeyi ve öz bakım gücü arasında negatif yönde ve orta düzeyde bir ilişki olduğu ve maddi durumun bu iki değişken arasındaki ilişkide aracılık rolü olduğu belirlendi.

Anahtar Kelimeler

KOAH, dispne, öz bakım gücü, maddi durum, aracılık rolü, self-care agency, financial situation, mediating role

The Effect Of The Methods Used By COPD Patients In The Management Of Dyspnea On Level Of Dyspnea And Self-Care Agency

Öz

Objective: The research was conducted to determine the methods used by chronic obstructive pulmonary (COPD) patients in the management of dyspnea and the effect of these methods on the level of dyspnea and self-care agancy, and mediating role of financial status in this effect.
Methods: For this descriptive, cross-sectional and correlational study, 172 patients in one public hospitals in the Black Sea region were included. Data were collected with Personal Information Form, Dyspnea-12 scale and Self-Care Agency Scale. The findings obtained in the study were transferred to the computer environment. For the statistical analysis, IBM SPSS Statistics (version 25.0), AMOS and SPSS PROCES MACRO were used. In the analysis of the data, descriptive statistics, independent t-test, one-way analysis of variance, Pearson correlation analysis and regression analysis were used. Cronbach's alpha coefficient was used for the validity and reliability analysis of the scales.
Results: It was determined that the mean age of the patients included in the study was 63, the majority of them were men and their income was equal to their expenses. It was determined that the patients most frequently opened a window to manage their dyspnea. It was determined that the mean dyspnea score of the patients was 22.00±10.06, and the self-care power was 79.93±25.31. It was determined that there was a statistically significant negative correlation between the level of dyspnea and self-care power, and that financial status had a mediating role in this relationship (b= -0, 3471, %95 GA [BootLLCI= -0,8238, BootULCI= -0,0221], p <0,01).
Conclusion: It was determined that COPD patients experienced moderate dyspnea and their self-care agency was moderate, there was a negative and moderate relationship between the patients' dyspnea level and self-care agency, and financial status had a mediating role in the relationship between these two variables.

Anahtar Kelimeler

COPD, dispnea, self-care agency, financial situation, mediating role

Kaynakça

• Adhikari, T. B., Neupane, D., & Kallestrup, P. (2018). Burden of COPD in Nepal. International Journal of COPD, 13, 583–589. https://doi.org/10.2147/copd.s154319
• Akay, B., Bozkurt, C., ve Şahin, N. (2019). Yoganın kronik obstrüktif akciğer hastalığına etkisi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 1(1), 71-79.
• Aldan, G. (2019). Kronik obstrüktif akciğer hastalığında dispne, sağlık durumu ve yaşam kalitesi arasındaki ilişki (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Arslan, C., ve Ünsar, S. (2021). Kronik obstrüktif akciğer hastalarında dispne algısı ve yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 24(1), 42-50. https://doi.org/10.17049/ataunihem.732692
• Arslan, V., Oktay Arslan, B., ve Özdemir, M.E. (2021). Birinci basamak sağlık merkezlerinde KOAH ve astımlı hastaların inhalasyon cihazlarını kullanma becerilerinin değerlendirilmesi. Türk Aile Hekimliği Dergisi, 25(1), 1-8. https://doi.org/10.5222/tahd.2021.58077
• Aytaç, S., Kılıç, S., & Ovayolu, N. (2020). Effect of inhaler drug education on fatigue, dyspnea severity, and respiratory function tests in patients with COPD. Patient Education and Counseling, 103(4), 709-716. https://doi.org/10.1016/j.pec.2019.11.003
• Bahar, A., Ovayolu, & Ö., Ovayolu, N. (2019). Onkoloji hastalarında sık karşılaşılan semptomlar ve hemşirelik yönetimi. ERÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 6(1), 42-58.
• Baron, R.M., & Kenny, D.A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173. https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.6.1173
• Bilgehan, T., Koç, A., ve İnkaya, B. (2020). KOAH tanısı ile izlenen bireyin Orem’in Öz Bakım Yetersizlik Kuramı’na göre bakımı (olgu sunumu). Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(3), 231-238.
• CLari, M., Matarese, M., Ivziku, D., & De Marinis, M.G. (2017). Self-care of people with chronic obstructive pulmonary disease: A meta-synthesis. The Patient, 10, 407-427. https://doi.org/10.1007/s40271-017-0218-z
• Çakıcı, M., ve Gök Metin, Z. (2020). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan geriatrik bireylerde dispne, bakım bağımlılığı ve kırılganlık arasındaki etkileşim. İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi, 34(3), 95-104. https://doi.org/10.5222/İGH.2020.25733
• Çalık Kütükçü, E., Arıkan, H., Sağlam, M., Vardar Yağlı, N., İnal İnce, D., Öksüz, Ç., ve Çöplü, L. (2015). Kronik obstrüktif akciğer hastalarında çok boyutlu hastalık şiddeti ve günlük yaşam aktiviteleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Exercise Therapy and Rehabilitation, 2(2), 53-60.
• Demir Gökmen, B., ve Fırat, M. (2022). KOAH hastalarında hastalık algısı, ölüm kaygısı ve öz bakım gücü ilişkisinin incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(1), 57-66. https://doi.org/10.30569.adiyamansaglik.1024143
• Eisner, M.D., Blanc, P.D., Omachi, T.A., Yelin, E.H., Sidney, S., & Katz, D. (2011). Socioeconomic status, race and COPD health outcomes. Journal of Epidemiology & Community Health, 65(1), 26-34. https://doi.org/10.1136/jech.2009.089722
• Ekenler, Ş., ve Arslan, S. (2019). Kronik obstrüktif akciğer hastalarında hastalık algısı ve ilişkili faktörler. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 22(3), 151-160.
• Ergin, Ç., ve Muz, G. (2019). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) tanısı almış bireylere verilen inhaler ilaç eğitiminin öz-bakım gücü ve öz-yeterlilik düzeyine etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Fukushi, I., Pokorski, M., & Okada, Y. (2021). Mechanisms underlying the sensation of dyspnea. Respiratory Investigation, 59(1), 66-80. https://doi.org/10.1016/j.resinv.2020.10.007
• Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD). Global Strategy for the Diagnosis, Management, and Prevention of Chronic Obstructive Pulmonary Disease (2021). Report. Erişim adresi: http://goldcopd.org Erişim tarihi: 21.05.2022.
• Global Health Metrics. (2023). Chronic obstructive pulmonary disease-Level 3 cause. Erişim adresi: https://www.healthdata.org/results/gbd_summaries/2019/chronic-obstructive-pulmonary-disease-level-3-cause Erişim tarihi: 28.11.2023.
• Gruenberger, J.B., Vietri, J., Keininger, D.L., & Mahler, D.A. (2017). Greater dyspnea is associated with lower health-related quality of life among European patients with COPD. International Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease, 12, 937-944. https://doi.org/10.2147/COPD.S123744
• Gök Metin, Z., ve Helvacı, A. (2018). Dispne-12 Ölçeğinin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 5(2), 102-115. https://doi.org/10.31125/hunhemsire.454354
• Gökçek, Ö., Huzmeli, E.D., ve Kadayıfçı, N. (2019). Kronik obstrüktif akciğer hastalarında dispnenin yaşam kalitesi ve depresyona etkisi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1, 84-88. https://doi.org/10.31067/0.2018.89
• Gülengün, T., ve Üstün, R. (2018). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olan bireylerin bakım bağımlılığının belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(1), 19-25.
• Gürgün, A., ve Elmas, F. (2019). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH). Türk Toraks Derneği Çalışma Grubu Eğitim Kitaplar Serisi, (s. 5-2). Ankara.
• Helvacı, A., Izgu, N., ve Özdemir, L. (2020). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan bireylerde dispne şiddeti ve etkileyen faktörler. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(3), 318-324. https://doi.org/10.34087/cbusbed.684158
• Janson, C., Marks, G., Buist, S., Gnatiuc, L., Gislason, T., & McBurnie, M.A. (2013). The impact of COPD on health status: Findings from the BOLD study. European Respiratory Journal, 42(6), 1472-1483. https://doi.org/10.1183/09031936.00153712
• Kabalak, A.A., Öztürk, H., ve Çağıl, H. (2013). Yaşam sonu bakım organizasyonu: Palyatif bakım. Yoğun Bakım Dergisi, 11(2), 56-70. https://doi.org/10.47582/jompac.732031
• Kapısız, Ö., & Eker, F. (2018). Evaluation of the relationship between the levels and perceptions of dyspnea and the levels of anxiety and depression in chronic obstructive pulmonary disease (COPD) patients. Journal Psychiatric Nurse, 9(2), 88-95. https://doi.org/10.14744/phd.2018.53244
• Karasu, F., & Aylaz, R. (2020). Evaluation of meaning of life and self-care agency in nursing care given to chronic obstructive pulmonary patients according to health promotion model. Applied Nursing Research, 51, 151208. https://doi.org/10.1016/j.apnr.2019.151208
• Kearney, B.Y., & Fleischer, B.J. (1979). Development of an instrument to measure exercise of self-care agency. Research in Nursing and Health, 2, 25-34. https://doi.org/10.1002/nur.4770020105
• Kılıç, Z., & Göriş, S. (2020). Self-Care Agency and affecting factors in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Eastern Journal of Medicine, 25(4), 484-490.
• Kocatepe, V., ve Gülbeyaz, C. (2021). Dispne yönetiminde el fanının etkisi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(2), 537-544. https://doi.org/10.31067/acusaglik.850627
• Miravitlles, M., & Ribera, A. (2017). Understanding the impact of symptoms on the burden of COPD. Respiratory Research, 18(1), 1-11. https://doi.org/10.1186/s12931-017-0548-3
• Muz, G., ve Eğlence, R. (2013). Hemodiyaliz uygulanan hastalarda öz bakım gücü ve öz yeterliliğin değerlendirilmesi. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 15-21.
• Nahcivan, N. (1993). Sağlıklı gençlerde “özbakım gücü” ve aile ortamının etkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özpulat, F., ve Yıldırım, A. (2014). Kronik solunum sistemi hastalığı olan hastaların hastalıkları ile baş etme yöntemleri ve sağlık eğitimi gereksinimleri. STED, 23(4), 122-129.
• Orem, D.E. (1991). Nursing: Concept of practice self-care agency and dependent-care agency (4th ed., pp. 145–175). St. Louis: Mosby Year Book.
• Sarı, E., ve Çırpan, R. (2020). KOAH hastalarında algılanan sosyal desteğin öz bakım gücüne etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Sharma, S., & Sharma, P. (2019). Prevalence of dyspnea and its associated factors in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Indian Journal of Respiratory Care, 8(1), 36-41. https://doi.org/10.4103/ijrc.ijrc_21_18
• Sigurgeirsdottir, J., Halldorsdottir, S., Arnardottir, R.H., Gudmundsson, G., & Bjornsson, E.H. (2019). COPD patients' experiences, self-reported needs, and needs-driven strategies to cope with self-management. International Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease, 14, 1033–1043. https://doi.org/10.2147/COPD.S201068
• Stephenson, J.J., Wertz, D., Gu, T., Patel, J., & Dalal, A.A. (2017). Clinical and economic burden of dyspnea and other COPD symptoms in a managed care setting. International Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease, 12, 1947-1959. https://doi.org/10.2147/COPD.S134618
• Swan, F., English, A., Allgar, V., Hart, S.P., & Johnson, M. (2019). The hand-held fan and the Calming Hand for people with chronic breathlessness: A feasibility trial. Journal of Pain and Symptom Management, 57(6), 1051-1061. https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2019.02.017
• Şevenk, D., ve Tülüce, D. (2021). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve refleksoloji. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Dergisi, 4(2), 82-91.
• Tanik, A., Dermirci, F., Doğan, M.D., ve Doğru, A.G. (2015). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve periodontal hastalık ilişkisi. Dicle Tıp Dergisi, 42(2), 274-278. https://doi.org/10.5798/diclemedj.0921.2015.01.0573
• Türk, G., ve Üstün, R. (2018). Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olan bireylerin bakım bağımlılığının belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(1), 19-25.
• Türk Toraks Derneği’nin GOLD (2021). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) raporuna bakış. Erişim adresi: https://Toraks.Org.tr/site/ Erişim tarihi: 21.05.2022.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2018). Ölüm nedeni istatistikleri. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr Erişim tarihi: 24.05.2022.
• Usmani, O.S., Lavorini, F., Marshall, J., Dunlop, W.C.N., Heron, L., Farrington, E., & Dekhuijzen, R. (2018). Critical inhaler errors in asthma and COPD: A systematic review of impact on health outcomes. Respiratory Research, 19(10), 2-20. https://doi.org/10.1186/s12931-017-0710-y
• Ünal, K. S., Tar, E., Kant, E., & Çetinkaya, F. (2018). The effect of walking exercise on oxygen saturation, dyspnea and happiness in COPD patients. Journal of Current Researches on Health Sector, 8(1), 95-110. https://doi.org/10.26579/jocrehes_8.1.9
• Wang, H., Ye, X., Zhang, Y., & Ling, S. (2022). Global, regional, and national burden of chronic obstructive pulmonary disease from 1990 to 2019. Frontiers in Physiology, 13, 925132. https://doi.org/10.3389/fphys.2022.925132
• Yadav, U. N., Lloyd, J., Hosseinzadeh, H., Baral, K. P., Dahal, S., & Bhatta, N. (2020). Facilitators and barriers to the self-management of COPD: A qualitative study from rural Nepal. BMJ Open, 10(3). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2019-035700
• Yeşil, M., Gün, M., & Erdoğan, S. (2021). Self-Care management of patients with chronic obstructive pulmonary disease and evaluation of the factors affecting them. Eurasian Journal of Health Sciences, 4(2), 106-112.
• Yıldırım, Z., & Kaşıkçı, M. (2023). The effect of education on self-care agency and rational drug use of patients with COPD. Patient Education Counseling, 114, 107804. https://doi.org/10.1016/j.pec.2023.107804
• Yılmaz, C.K. (2020). Hastanede yatan kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan bireylerde dispne şiddeti ve genel konfor düzeyi arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 13(4), 222-230.
• Yorke, J., Moosavi, S.H., Shuldham, C., & Jones, P.W. (2010). Quantification of dyspnoea using descriptors: Development and initial testing of the Dyspnoea-12. Thorax, 65(1), 21-26. https://doi.org/10.1136/thx.2009.118521
• Zwerink, M., Brusse-Keizer, M., Van der Valk, P.D., Zielhuis, G.A., Monninkhof, E.M., Van der Palen, J., Frith, P.A., & Effing, T. (2014). Self-management for patients with chronic obstructive pulmonary disease. Cochrane Library, 3, cd002990. https://doi.org/10.1002/14651858