Neoliberal Yaratıcı Yıkım Süreçleri ve Kentsel Mücadele: Fener Balat Örneği

Yıl 2024, Sayı: 121, 80 - 87, 23.02.2024

Cansu Bıçakcı Evren Aysev

Öz

Neoliberalizm, sosyal dünyayı ve gündelik yaşamı yeniden biçimlendirirken oluşan toplumsal ve kentsel boşlukları yaratıcı yıkım yoluyla doldurmayı amaçlar. 2000’lerin Türkiye’sinde benimsenen neoliberal kentleşme politikaları rant odaklı yaratıcı yıkım süreçlerinin artmasına neden olmuştur. Kentsel dönüşüm projeleriyle sürekli olarak yıkılarak yeniden üretilen kent mekânında, mücadele ve müdahale tarafları olarak iki farklı özne grubunun hedeflerinin ve mekânı algılama biçimlerinin değişkenlik gösterdiği görülür. Bu makalede 2000’li yılların İstanbul’unda yaratıcı yıkım odaklı kentsel dönüşüm süreçlerindeki kentsel muhalefet; mücadele tarafının ortak irade sağlayarak ortaya koydukları direnişin başarısıyla öne çıkan Fener – Balat Kentsel Yenileme Projesi üzerinden tartışılmaktadır. Potansiyel kentsel dönüşüm süreçlerinde oluşabilecek hak mağduriyetleri için değerli bir deneyim alanı üreten bu mücadeleye rağmen ortaya çıkan yaratıcı yıkımın fiziksel mekân ve gündelik yaşam örüntülerindeki dönüştürücü gücü, mutenalaştırma dinamikleri üzerinden tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Neoliberalizm , İstanbul , Kentsel Dönüşüm , Yaratıcı Yıkım , Fener – Balat

Kaynakça

• Altınok, E. (2022). Dayanışma Ekonomileri ve Kooperatif Yaşam. Tasarım Kültürü Dergisi, Arredamento, 350, 50-54.
• Ay, D. (2019). Diverging Community Responses to State-led Urban Renewal in the Context of Recentralization of Planning Authority: An Analysis of Three Urban Renewal Projects in Turkey. Habitat International, 91. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2019.102028
• Ay, D. ve Penpecioğlu, M. (2022). Dönüşümsüzlük ve Beklemek: Devlet Öncülüğündeki Kentsel Dönüşümün Kurumsal Darboğazları ve Güvencesiz Mekânları. İdealKent: Kent Araştırmaları Dergisi, 35(13), 6-39.
• Aysev, E. (2013). Kentsel Mekân Üretim Süreçlerinde Mimarın Rolü: İstanbul Örneği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Aysev, E. (2014). The Re-Production Of The Historical Center Of Istanbul In 2000’s: A Critical Account On Two Projects in Fener-Balat. METU JFA, 31(2), 163- 188.
• Bal, E. (2011). Türkiye’de 2000 Sonrası Neoliberal Politikalar Çerçevesinde İmar Mevzuatındaki Değişimler ve Yeni Kentleşme Pratikleri: İstanbul Örneği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Bıçakcı, C. (2023). Neoliberalizm Ekseninde Kentsel Müdahaleler ve Mücadele Deneyimleri: Fener – Balat ve Ayazma – Tepeüstü Örnekleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Castells, M. (2020). Kent, Sınıf, İktidar (A. Türkün, Çev.) Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Dinler, M. ve Şahin Güçhan, N. (2016). Fener ve Balat’ın Dönüşümü Üzerine: Üç Vizyon / Üç Dönem / Üç Ayrı “Koruma” Anlayışı. Tüba-Ked Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 14, 223-245.
• Fener-Balat dönüşümünde kamu yararı yok, proje iptal (2014, 28 Mart) https://sendika.org/2014/03/fener-balat-donusumunde-kamu-yarari-yok-proje-iptal-178822
• Geniş, Ş. (Der.). (2020). Otoriter Neoliberalizmin Gölgesinde: Kent, Mekân, İnsan. İstanbul: Nika Yayınları.
• Harvey, D. (2007). Neoliberalism as Creative Destruction. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 610, 22-44. https://www.jstor.org/stable/25097888
• Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin Kısa Tarihi (A. Onacak, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Harvey, D. (2019). Asi Şehirler: Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru (A.D. Temiz, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2020). Umut Mekânları (Z. Gambetti, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• HF Mimarlık/Fatih Sönmez Architecture, Fener Balat Yenileme Projesi. 19 Aralık 2023 tarihinde https://www.hfmimarlik.com/fener-balat-yenileme-projesi/ adresinden erişildi.
• Kıvırcık, N. (2010, 2 Ekim). Kentsel Dönüşüm Kentlerin Yeni Gündemidir http://mimdap.org/2010/10/kentsel-donuthum-kentlerin-yeni-gundemidir/
• Kuyucu, T. ve Ünsal, Ü. (2011). Neoliberal Kent Rejimiyle Mücadele: Başıbüyük ve Tarlabaşı’nda Kentsel Dönüşüm ve Direniş. D. Göktürk, L. Soysal ve İ. Türeli (Ed.) İstanbul Nereye? içinde (ss. 85-106). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kuyucu, T. (2022). The Great Failure: The Roles of Institutional Conflict and Social Movements in the Failure of Regeneration Initiatives in Istanbul. Urban Affairs Review, 58(1), 129-163. https://doi.org/10.1177/1078087420957736
• Lefebvre, H. (2018). Şehir Hakkı (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lehrer, U. and Laidley, J. (2008) Old mega-projects newly packaged? Waterfront redevelopment in Toronto. International Journal of Urban and Regional Research, 32(4), 786-803.
• Marcuse, P. (2021). Terk Etme, Mutenalaştırma ve Yerinden Etme: New York City’deki Mekanizmalar. N. Smith ve P. Williams (Ed.) Kentin Mutenalaştırılması içinde (ss. 207-237). İstanbul: Yordam Kitap.
• Mega İstanbul, http://megaprojeleristanbul.com.
• Mitchell, D. (2020). Kent Hakkı: Sosyal Adalet ve Kamusal Alan Mücadelesi (A. Çavdar, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Özdemir, E. ve Eraydın. A. (2017). Fragmentation in Urban Movements: The Role of Urban Planning Processes. International Journal of Urban and Regional Research, 41(2). https://doi.org/10.1111/1468-2427.12516
• Özdemir, E. (2022). Kentsel Toplumsal Hareketleri Birleştirici/Parçalayıcı Dinamikler: Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Karşı Yürütülen Muhalefet Üzerinden Bir İnceleme. E. Acara ve M. Penpecioğlu (Der.) Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Günümüz Türkiye’sinde Kent, Kriz ve Gündelik Hayat içinde (ss. 203-234). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Peck, J. ve Tickell, A. (2002). Neoliberalizing Space. Antipode, 34, 380–404. https://doi.org/10.1111/1467-8330.00247
• Penpecioğlu, M., (2016). Kapitalist Kentleşme Dinamiklerinin Türkiye’deki Son 10 Yılı: Yapılı Çevre Üretimi, Devlet ve Büyük Ölçekli Kentsel Projeler. T. Bora (Der.) İnşaat Ya Resulullah içinde (ss.62-73). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Penpecioğlu, M., Bayırbağ, M. K. ve Schindler, S. (2022). Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Türkiye’de Neoliberal Kentsel Dönüşümün Çoklu Sosyo-Politik Örüntüleri ve Ankara Örneği. E. Acara ve M. Penpecioğlu (Der.) Tamamlanmamış Kentsel Devrim: Günümüz Türkiye’sinde Kent, Kriz ve Gündelik Hayat içinde (ss. 167-202). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Schumpeter, J. (1942). Capitalism, Socialism and Democracy. N.Y.: Harper Brothers.
• Theodore, N., Peck, J., ve Brenner, N. (2012). Neoliberal Kentçilik: Kentler ve Piyasanın Egemenliği (Ş. Geniş, Çev.). İdealKent: Kent Araştırmaları Dergisi, 7, 21-37.