Common Animal Calling Exclamations in Anatolian Dialects

Year 2024, Volume: 24 Issue: 2, 467 - 480, 17.12.2024

Mehmet Güler

https://doi.org/10.32449/egetdid.1528348

Abstract

In addition to the names of beings, words expressing actions, qualifying and determining words, connecting and complementary words, various word patterns that do not have any semantic value but indicate address and emotion also contribute to the formation and development process of languages. These word and sound patterns in question are called exclamations in linguistics. These exclamations, which usually emerge as a stereotype of meaningless or onomatopoeic sounds, are encountered not only among people but also in the relationship between humans and other living things. Among the living things in question, domestic animals are the first to come to mind. Animal exclamations, especially in the relationship of people living side by side with animals in rural areas, have an important place with these domestic animals. These exclamations are also used to direct animals. Various exclamations have been used to direct animals in Turkish communities whose main occupation has been animal husbandry from past to present. These exclamations have been said to call animals to a place, to stop a moving animal or to mobilize a stationary animal. In our article, the most common exclamations used to direct various domestic animals are listed, and the usage, historical background and etymological structure of these exclamations are explained.

Keywords

Local dialect, exclamation, exclamation origin, animal calling exclamation, animal repelling exclamation

Project Number

1

Anadolu Ağızlarında Yaygın Hayvan Çağırma Ünlemleri

Abstract

Dillerin oluşum ve gelişim sürecine varlık adları, eylem bildiren sözcükler, niteleyici ve belirleyici sözler, bağlayıcı ve tamamlayıcı sözcüklerin yanı sıra herhangi bir anlamsal değeri bulunmayan, seslenme ve duygu belirten çeşitli söz kalıpları da katkı sağlar. Söz konusu bu söz ve ses kalıplarına dil biliminde ünlem adı verilmektedir. Genellikle anlamsız ya da yansıma seslerin kalıplaşmasıyla ortaya çıkan bu ünlemler, sadece insanların kendi arasında değil, insan ve diğer canlıların ilişkisinde de karşımıza çıkar. Söz konusu canlılar içinde evcil hayvanlar akla ilk gelenlerdir. Özellikle kırsal kesimde hayvanlarla iç içe yaşayan halkın bu evcil hayvanlarla olan ilişkisinde hayvan seslenme ünlemleri önemli bir yer tutar. Bu ünlemler, hayvanları yönlendirme amaçlı olarak da kullanılır. Geçmişten günümüze temel mesleği hayvancılık olan Türk topluluklarında da hayvanları yönlendirmek için çeşitli ünlemler kullanılagelmiştir. Bu ünlemler hayvanları bir yere çağırmak, hareket halindeki hayvanı durdurmak ya daduran hayvanı harekete geçirmek amacıyla söylenmiştir. Makalemizde çeşitli evcil hayvanları yönlendirmek için kullanılan en yaygın ünlemler sıralanmış, bu ünlemlerin kullanım şekli, tarihsel geçmişi, etimolojik yapısı açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords

Yerel ağız, seslenme, ünlem kökeni, hayvan çağırma ünlemi, hayvan kovma ünlemi

Project Number

1

References

• Akbari, N. (2017). Mirza Ali Baht'ın Çağatayca Sözlüğü: Ferheng-i Azferi (Marufü'l-Lugat) İnceleme, Metin, Dizin (Tez No. 485569) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Altunbaş, A. (2011). Rumca-Türkçe Türkçe-Rumca Sözlük. Kendi Yayınları.
• Aşçı, M. (2019). Harezm Türkçesinde söz yapımı (Tez No. 548889) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aydın, A. (2018). Anadolu ağızlarında ünlemler ve bir sınıflandırma denemesi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 4(7), 101–162.
• Cesur, N. (2023). Negation in Pazar Laz. Boğaziçi University Press.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Clarendon Press.
• Demirbağ, M. (2017). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(4).
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk: Giriş, metin, çeviri, notlar, dizin. Türk Dil Kurumu.
• Eren, H. (1953). Onomatopeelere ait notlar. Türkiyat Mecmuası, 10, 55–58.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Güler, M. (2024). Etimolojik ve folklorik incelemeli Nallıhan ağzı sözlüğü. Kitap 72.
• Gürsoy-Naskali, E. ve Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Keneşbayoğlu, K., Oraltay, H., Yüce, N. ve Pınar, S. (1984). Kazak Türkçesi sözlüğü. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Kılıç, G. (2023). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatinde alıntı sözler (Tez No. 123456) [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Komisyon. (1993). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Komisyon. (1995). XIII. Yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Lessing, F. (2003). Moğolca sözlük (G. Karaağaç, Çev.). Türk Dil Kurumu.
• Orucov, E. H. veAzerbaycan Millî Elmler Akademiyası. (2006). Azerbaycan dilinin izahlı lügati.
• Rahimi, F. (2016). Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü (Tez No. 441017) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Tekin, F. ve Cantürk, S. (2019). Giresun ve yöresi söz varlığında hayvan adları ve hayvancılık kavram alanı. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 9(3), 451–467.
• Tekin, T. (2016). Orhun Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
• Üşenmez, E. (2006). Karahanlı Türkçesi sözlüğü (Tez No. 190026) [Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen. Universitätsverlag.
• Yudahin, K. K. (1965). Kirgizsko-Russkiyslovar – Kırgızça-Orusça Sözdük (A. Taymas, Çev.). Sovetskayaençiklopediya Basması.
• Yüceol Özezen, M. (2004). Türkiye Türkçesi konuşma dilinde seslenme sözleri üzerine gözlemler (Genel sınıflama). Türk Dili Kurultayı Bildirileri. Türk Dil Kurumu.
• Yüceol Özezen, M. (2024). Ünlem mi yansıma mı? (Türkçede ünlemler ve yansımalar üzerine yeni bir sınıflama denemesi). Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 9(1), 377–418.
• Zhamalihan, K. (2016). Kıpçakçanın söz varlığı (Tez No. 422930) [Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.