Öz
Bu çalışma ile en azından Macaristan’da bulunan Türkçe elyazınalarına topluca bir bakış yapma imkânı sağlanmış oluyor. Türk Dil Kurumu, Türk Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Bilimler Akademisi (TUBA) ile Macar Bilimler Akademisi arasında gerçekleşen faydalı işbirliğinin güzel bir sonucu olarak, birkaç Türk, Alman ve Macar akademisyenin gayretiyle, böyle bir katalog kitap hazırlanmıştır. Özellikle Ankara Üniversitesi’nden Türk Dili ve Edebiyatı profesörü İsmail Parlatır, 2001- 2003 yılları arasında Budapeşte’de bu kütüphane yaz aylarında çalışmış ve bu değerli Türkçe elyazmalarını gün ışığına çıkararak tüm akademisyenlerin kullanımına açmıştır. Kitapta verilen bilgiye göre bu kütüphane birkaç Macar kitapseverin özel gayretleriyle oluşturulmuştur. Bunların başında Daniel Szilagyi (1831—1885) geliyor. 1848—49 yıllarında Macar ordusunda genç bir subay olan ve teolojiye ilgi duyan bu genç, sürgün Macar kralı Lajos Kossuth ile İstanbul’a gelmiş, burada Türkçe öğrenmiş, sahaflık yapmış, Türkiye’de elde ettiği Türkçe yazmaları Macaristan’a götürmüş, sonuç olarak bu kitapların bir kısmı bu kütüphanenin çekirdeğini oluşturmuştur. Daha sonra meşhur Türkolog Armin Vambery( 1832—1913) ile JozsefThury( 1861—1915) ve Aron Szilady’nin ( 1837—1922) kitapları da bu kütüphaneye devredilmiş, böylece bu zengin kütüphane oluşturulmuştur. Bu kütüphanede saklanan beş yüzden fazla Türkçe elyazması içinde en eski tarihli yazma eser, 1333 yılında ölen şair Aşık Paşa’ya ait Garib-ızame—Divan-ı ffşık Paşa başlıklı kitabın, müstensih Sinan tarafindan 1504—5 yıllarında yapılan bir kopyasıdır. On dördüncü yüzyılda yazılmış ama daha sonraki tarihlerde nüshaları çıkarılmış olan yedi tane elyazması korunuyor. İkincisi İranlı şair ve mutasavvıf Feridüddin Attar’a ait Tezkiretü ’l—Evlz'ya ’nın 1340— 41 tarihli bir nüshasıdır. Üçüncüsü, Abdullah Muhammed b. Ebu Talib el-Ensari el-Dımışkî’nin 1356’da yazılmış Arapça Kitab—ı Kıyafetname’sinin Muhammed b. İlyas tarafından 1569—70 yıllarında yapılan Türkçe tercümesidir. Üçüncüsü, şair Ahmedî’nin 1389—90 yıllarında yazdığı İskendername isimli eserinin Ahmed b. Yusuf el-Kesrivi tarafından Kasım 1491’de hazırlanan bir nüshasıdır. Dördüncüsü, yukarıda sözü geçen İskender-name’nı'n başka bir nüshasıdır. Beşincisi, Germiyanoğlu Süleyman Şah için yazılmışolan ama Sultan I. Bayezid’e sunulan şair Şeyhoğlu’nun Hurşid—name isimli eserinin 1472—73 yıllarında yapılan bir kopyasıdır. Sonuncusu da şair La’li’nin 1397-98’de yazdığı Dolab—name isimli mesnevinin bir nüshasıdır. Zamanımıza ulaşmış Türkiye Türkçesi ile yazılmış bu en eski metinler çok değer taşırlar. En geç tarihli yazma ise 1880—81 tarihli Zayiçe—ı' tali—i sal-ı âlem isimli bir takvim kitabıdır. Yirmi yedi tane elyazması on beşinci asır tarihlidir. Yetmiş dört tanesi de on altıncı yüzyıl tarihlidir. Osmanlı tarih ve kültürü içi bu kütüphane, başvurulması gereken önemli kütüphanelerden »biri olarak önümüzde duruyor. Elyazması kitaplar genel olarak İslam dini, İslam-Osmanlı edebiyatı, İslamOsmanlı tarihi, astronomi, coğrafya, ansiklopedi, salname (yıllık kitapları), matematik, geometri, tıp bilimleri, zooloji, botanik, askerlik, mimari, felsefe, rüya, müzik ve aşçılık bilimleriyle ilgilidir. Bunlar içinde tarih kitaplarım kısa bir bakış yaparsak, şu sonuçlara ulaşırız: Osmanlı kroniklerinin ana hatlarıyla Macar akademisyenleree bilindiği ortaya çıkıyor. Nişancı, Peçevi, Raşid, Rıdvanpaşazade, Sinan Paşa, Solakzade, Subhi, Remzi Ahmed efendi, Çelebizade, Enveri, Halil Paşa, Hasan Paşa, Müneccimbaşı, Ali ve Naima gibi genel tarihlerin birerrnüshası büyük olasılıkla İstanbul’dan elder edilnıiş görünüyor. Bundan başka Osmanlı askeri seferleriyle ilgili ruznamelerin bir kısmına ulaşılmıştır. Revan, Belgrad, Rodos, Kamaniçe seferlerine ait ordu günlükleri, fetihnameler, zafernameler büyük olasılıkla Viyana Milli Kütüphanesi’nden kopyalanmıştır. Yine, Osmanlı yöneticilerine nasihat veren ve devletin ıslah edilmesini öneren çeşitli kitaplara da rastlanıyor. Bunların yanı sıra, kitapta, Osmanlılarla ilgili çeşitli konular üzerine birçok müteferrik Osmanlı arşiv belgesi ( ahidnameler, evkaf defterleri, icmal defterleri, fermanlar ve diğer resmi belgeler) yer almaktadır. Bunlar içinde sanıyorum en değerlilerinden biri, 1992’de Prof. Györqul—Iazai ve Prof. Barbara Kellner— Heinkele tarafindan yayıınlanmış olan ve Almanya üzerine bilgiler veren Vasf— ı hal—i memalı'k—i Alaman ve beyan—ı keyfiyet—i Brandebrag başlıklı elyazmasıdır. Zaten, en değerli elyazmalarımn Prof. György Hazai tarafından çalışıldığı kolaylıkla fark ediliyor. Sonuç olarak, bu faydalı çalışma, genel olarak Türk kültürü özel olarak da İslam—Osmanlı tarih ve kültürü üzerinde çalışacaklar için değerli bir başvuru kitabı olarak bulundurulması gerekiyor. M. Akif Erdoğru—
Anahtar Kelimeler
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | KİTAP TANITIMLARI |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Haziran 2009 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2009 Cilt: 24 Sayı: 1 |