Türkmen Şehri Musul’un Geç Ortaçağdaki Fiziki Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2010, Cilt: 25 Sayı: 1, 55 - 76, 01.06.2010

Abdülhalik Bakır

Öz

Bilindiği gibi şehirler, insanlık tarihinin uygarlık beşikleridir. Musul’un Irak’ın kuzeyindeki dağlık bölgelere ve hatta Anadolu’daki Toros dağlarına yakın bir coğrafyada yer alması, yapı işleri başta olınak üzere pek çok alanda büyük kolaylık sağlıyordu. Musul, çok eski bir şehir olmasından dolayı birçok medeniyetin odak noktası olmuştur. Çalışmamızda incelediğimiz dönem, Türk devletlerinin Musul’da hakim olduğu bir dönemdir. Bu dönemde Musul, hayatın bütün alanlarında olduğu gibi fıziki yapı açısından da çok parlak bir dönem geçirmiştir. Ancak bu özelliklerine rağmen, hiçbir coğrafyacımız şehirdeki köprü, kanal, yol, hükümet konağı dışındaki kurumlardan, spor ve eğlence mekânlarından, hububat depoları, atölye ve fabrikalar, tabakhane, kilise ve manastırlar ile kütüphanelerden söz etmemişlerdir. Böylece bir eksiklik ortaya çıkmıştır. Musul imar faaliyetleri açısından da oldukça canlı bir kenttir. Bunu da Selçuklular ve Atabekler döneminde imar çalışmalarının yapıldığı diğer şehirlerden anlıyoruz. Bundan dolayı bu yapılar hakkında bir değerlendirme yapma olanağımız olamadı. Yine de geç Ortaçağ’da Türklerin hakim olduğu dönemdeki Musul’un fiziki yapısıyla ilgili bir tablo çizmeye çalıştık. Makalemizde, Ortaçağ coğrafyacılarının Musul hakkında sunmuş oldukları bilgileri aktardık, sonra da o bilgileri diğer tarihsel kaynak ve araştırmaların yardımı ile değerlendirmeye çalıştık

Anahtar Kelimeler

Musul, Geç Ortaçağ, Şehir, Fiziki Yapı. Musul Ataba/(leri

Kaynakça

• Rihletı'ı' İbn Batuta el—Müsemmât T ühfetü ’n—Nüzâr Ş Garâibi ’l-Amsâr ve Acâibi ’l—Esfâr, Kahire, 1938.
• Saretü ’l-Arz, Leiden, 1967.
• Asârıı ’l-Bı'lâd ve Ahbâru ’l-İbâd, Beyrut, 1998.
• Ahsenü ’t-Takâsîmji. Ma ’rifeti ’l—Akâlîm, Leiden, 1904.
• Mu’cemıı’l—Büldân, (Thk. Ferid Abdulaziz el-Cündî, Beyrut, (tarihsiz). b. Çağdaş Araştırmalar Akçay 1966 Akok 1969 Altun 1971 Artuk 1946 Aslanapa 1984‘ ” Baeharaeh 2000 Bakır 2001 Bakır 2004 Bakır 2005
• Abdulhalik Bakır, Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara. Balkan 1970 Beygu 1932 Can 1995 Çelik 2001 Çulpan 1970 ed-Divecî 1951 ed—Divecî 1954 ed—Divecî 1982 Gökşen 2007 Havan 2004 İnan 1956 Karamağaralı 1970 Kılıç 2002 Kuıt 1998 Le Strange 1985 el—Mesrî 1982
• Hüseyin Ali el—Mesrî, T icaretı'i ’l—Irak fı’l—Asri ’l—Abbasi, Kuveyt. Öney 1966 öztekin 2001 Sözen 1971 es-Sakkâr 2006 es-SuŞ 1953 Yetkin 1970
• Suut Kemal Yetkin, Türk Mimarisi, Ankara. Abdulhalik Bakır