Çanakkale Cephesi’nde Su Temini ve Temizlik Hizmetleri

Yıl 2021, Cilt: 36 Sayı: 2, 443 - 464, 30.12.2021

Yavuz Selim Çeloğlu

https://doi.org/10.18513/egetid.1050190

Öz

Muharebelerin cereyan ettiği Gelibolu yarımadası temiz su kaynakları bakımından pek de zengin sayılmazdı. Dolayısıyla ordunun su ihtiyacını karşılamak hususunda bazı zorluklarla karşı karşıya kalacağı aşikârdı. Aslında muharebe sahası denizle iç içe olduğundan deniz suyundan istifade edilerek ordunun içme ve kullanım suyu ihtiyacı karşılanabilirdi. Osmanlı Devleti, deniz suyunu arıtacak teknolojiye sahip olmadığı gibi zamanında deniz suyunu harp sahasına ulaştıracak bir isale hattı da kurulamadığından muharebe sahasının hemen gerisinde bulunan deniz suyundan istifade edilemedi. Bu bakımdan gerek ordunun içme suyu ihtiyacı gerekse erlerin temizlik ve diğer hizmetleri için gerekli olan su, muharebe sahasında bulunan pınar, çeşme, kuyu ve derelerden karşılandı. Bu su kaynaklarının önemli bir kısmı ise havaların ısınmaya başlamasıyla kurumaya yüz tuttuğundan ordu, bu aylarda su temini hususunda büyük sıkıntı yaşamıştır. Bu çalışmada, Çanakkale Muharebeleri esnasında Türk ordusunun içme suyuna ulaşma imkânı ele alınmıştır. Bununla birlikte erlerin beden, elbise ve çevre temizliği ile bu hususta alınan tedbirler üzerinde durulmuştur. Böylece askerî lojistiğin bir unsurunu oluşturan bu hizmetlerin, Türk ordusunun kazandığı büyük zafere tesiri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Muharebeleri, Türk ordusu, su temini, temizlik

Water Supplies and Cleaning Services on the Çanakkale Front

Öz

The Gallipoli Peninsula, where battles took place, were not rich in terms of clear water resources. Therefore, it was obvious that the army would face challenges meeting their need for water. The army’s need for potable and service water could be met by using sea water because the battlefield was very close to sea. However, the sea water just behind the battlefield could not be used because the Ottoman Empire did not have the technology to purify sea water and could not establish pipelines to convey sea water to the battlefield. Therefore, water used to supply the army needs for soldiers to drink and to clean themselves, as well as for other service needs, had to be provided by springs, fountains, water wells, and streams on the battlefield. The army faced serious challenges regarding water supply on hot months because most of these water resources tended to dry up as the temperature increased. This study addresses the efforts of the Turkish army to acquire potable water during the Battles of Canakkale. It also discusses how water was provided to clean soldiers’ bodies, clothes, and the environment, as well as the related precautions. The study discusses the impact of these services as a contribution to military logistics in the great triumph of the Turkish army.

Anahtar Kelimeler

Battles of Gallipoli, Turkish army, water supply, cleaning

Kaynakça

• Abdülkadir Bey 1332, Abdülkadir Bey (Tabip Yüzbaşı), “Fırın ve Çadır Hamamı İle Tathirat”, Sıhhiye Mecmuası, Yıl 3, S. 7, s. 479
• Abdullah Fevzi, Çanakkale Cephesinde Bir Müderris: Abdullah Fevzi Efendi, Haz. Ali Osman Koçkuzu, İz Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul.
• Abdülkadir, (Tabip Yüzbaşı) “Fırın ve Çadır Hamamı İle Tathirat”, Sıhhiye Mecmuası, Yıl 3, S.7, İstanbul, s. 479-483.
• Fahrettin Altay, Çanakkale Hatıraları, (Yay. Haz. Metin Martı), c. 2, Arma Yay., İstanbul.
• İbrahim Arıkan, Harp Hatıralarım Bir Mehmetçiğin Çanakkale-Galiçya-Filistin Cephesi Anıları, Haz: Selman Soydemir ve Abdullah Satun, Timaş Yay., İstanbul.
• Halis Ataksor, Çanakkale Raporu, Binbaşı Halis Bey’in Savaş Notları, Haz: S. Serdar Halis Ataksor, Timaş Yay., İstanbul.
• Necdet Aysal, “Çanakkale Muharebeleri’nde Sağlık Hizmetleri ve Osmanlı Hilȃl-i Ahmer Cemiyetinin Faaliyetleri”, 100’ücü Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu, İstanbul, s. 10-41.
• Ahmet Başustaoğlu, Bir Nefes Sıhhat Tevfik Sağlamın Yaşamı, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
• Mehmet Halit Bayırı, Cephe Arkadaşı Çanakkale Cephesi’nde Bir İstanbullu, Yay. Haz. Lokman Erdemir, Timaş Yay., İstanbul.
• Barış Borlat, Çanakkale Cephesi’nde İkmal Faaliyetleri 1914-1916, İstanbul.
• Avedis Cebeciyan, Bir Ermeni Subayının Çanakkale ve Doğu Cephesi Günlüğü 1914-1918, (Yayına Haz. Rober Koptaş), İstanbul.
• Cemil Conk, Çanakkale Hatıraları, (Yay. Haz. Metin Martı), 2. Cilt, Arma Yay., İstanbul.
• Ramazan Çalık - Muzaffer Tepekaya, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 16, s. 205-228.
• Çanakkale Acı İlaç (18 Mart 1915 – 9 Ocak 1916), Deva Holding, İstanbul 2015.
• Abidin Ege, Çanakkale, Irak ve İran Cephelerinden Harp Günlükleri, Yay. Haz: Celali Yılmaz, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
• Behçet Sabit Erduran, Cephedeki Bir Doktorun Gözünden 1915 Baharında Çanakkale, Haz: Tamay Açıkel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Esat Paşa, Esat Paşa’nın Çanakkale Savaşı Hastıraları, Yay. Haz. İhsan Ilgar ve Nurer Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul.
• Ahmet Esenkaya, “Çanakkale Cephesi’nde İdari Faaliyetler ve Lojistik Hizmetleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl 12, Sayı 17, s. 45-83.
• Ahmet Esenkaya, “Çanakkale Muharebelerinde Cephede ve Cephe Dışında Sağlık Hizmetleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, Yıl 9, S. 10-11, s. 25-70. Esenkaya ve Marttin 2009
• Ahmet Esenkaya - Volkan Marttin, “Çanakkale Savaşlarında Temizlik”, Temizlik Kitabı, Editörler: Emine Gürsoy Naskali ve Salih Mehmet Arçın, İstanbul, s. 261-273.
• Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Savaşı Çanakkale Cephesi Harekȃtı (Haziran 1914-Ocak 1916), Ankara 2014.
• Genelkurmay Başkanlığı, I. Dünya Harbinde Türk Harbi Çanakkale Cephesi Harekâtı, V. Cilt, III. Kitap, Ankara 1980.
• Hüseyin Fehmi Genişol, Çanakkale’den Bağdat’a Esaretten Kurtuluş Savaşına Cephede Sekiz Yıl Sekiz Ay (1914-1923), (Yay. Haz. Mustafa Yeni), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.
• Niyazi İsmet Gözcü, “Umumi Harpte Çanakkale Müdafaası Esnasında Türk Ordusu Sıhhi Hizmetleri”, Askeri Sıhhiye Mecmuası, Sene 67, Sayı 23, s. 77-91.
• Ian Hamilton, Gelibolu Hatıraları 1915, Ed.: Ö. Andaç Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul. Hasan Cevdet Bey 2015
• Hasan Cevdet Bey’in Çanakkale ve Doğu Cephesi Günlüğü: Kıyamet Koptuğunda, Haz.: Mutlu Karakaya, Yeditepe Yay., İstanbul.
• İbrahim Naci, Allahaısmarladık Çanakkale Savaşı’nda Bir Şehidin Günlüğü, Haz. Seyit Ahmet Sılay, Yeditepe Yay., İstanbul. Kannengiesser Pasha 2015
• Hans Kannengiesser Pasha, Çanakkale Cehenneminde 500 Alman, Çev. Ege Çınar Arcan, Doğu Kitabevi, İstanbul.
• Hans Kannengiesser, Çanakkale’de Türklerle Beraber, Bir Alman Albayın Gözünden Çanakkale, Çev. Mehmet Serez, 1. Baskı, Timaş Yay. İstanbul.
• Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlının Sosyo-Kültürel ve İktisadi Yapısı, TTK Yay., Ankara,
• Münim Mustafa, Çanakkale ve Kanal Seferi Hatıraları Cepheden Cepheye, (Yay. Haz. Metin Martı), Arma Yay., İstanbul.
• Abdülkadir Noyan, Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara Tıp Fakültesi Yay., Ankara.
• Abdülkadir Noyan, “Harp Salgınları”, Askeri Sıhhiye Mecmuası, Sene 69, Sayı 29, s. I-VIII.
• Kemal Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneler, c. I, Yörük Basımevi, İstanbul.
• Kemal Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihi, c. II, İstanbul Matbaası, İstanbul.
• Hikmet Özdemir, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, TTK Basımevi, Ankara.
• Sevilay Özer, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nde Tifüs (Lekeli Humma) Salgını”, Belleten, c. LXXX, S. 287, s. 219-260.
• Mehmet Sinan Özgen, Bolvadinli Mehmet Sinan Bey’in Harp Hatıraları, Yay. Haz. Servet Avşar, Hasan Babacan, Muharrem Bayar, İstanbul.
• Safiyyüddin, Süvari Teğmen Safiyyüddin Efendi’nin Çanakkale ve Kafkas Cephesi Harp Hatıratı, Yay. Haz. Eren Ergül, Yeditepe Yay., İstanbul.
• Paul Schweder, Çanakkale Cephesinde Türk Genel Karargahında, Çev.: Eşref Bengi Özbilen, Yedi Tepe Yay., İstanbul.
• Server Kâmil (Bakteriyolog), Tıp Tarihinde İmtisal Bir Eser Kafkas Cephe-i Harbinde Lekeli Humma, (Yay. Haz. Meriç Aybar & İbrahim Caner Türk), Arı Sanat Yay., İstanbul.
• Cahide Sınmaz Sönmez, Çanakkale Cephesi’nde Sağlık Kuruluşları ve Kızılay Arşiv Belgelerine Göre Hilȃl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl 14, Sayı 20, s. 173-192.
• İ. Hakkı Sunata, Gelibolu’dan Kafkaslara Birinci Dünya Savaşı Anılarım, (Yay. Haz. Kansu Şarman), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 3. Baskı, İstanbul.
• Tevfik Salim (Mütekaid Doktor Tümg.) “Büyük Harbde Kafkas Cephesindeki Sıhhi Vaziyete Dair Bir Tetkik”, Askeri Mecmua, c. VI, Sayı 97, s. 487-504.
• Okan Yaşar, “Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı (Barış Parkı), Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 36, İstanbul, s. 171-201.
• Wanda Zembrzuska,Muhabirimiz Çanakkale Cephesinden Bildiriyor! Miralay Mustafa Kemal Bey’le Buluşma, Ağustos 1915, Çeviri, sunuş ve notlar: Hüseyin Mevsim, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Muzaffer (Erkȃn-ı Harbiye Kaymakamı), Harb-i Umumiden Alınan Bazı Malumat ve Tecȃrübden Seferber Ordularda ve Menzillerde Geri Hidemȃt Rehberi, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1339