RUSLARIN TÜRKİSTAN İŞGALLERİNİ MEŞRULAŞTIRMA ÇABALARI: PROPAGANDA

Yıl 2023, Cilt: 38 Sayı: 2, 595 - 628, 28.12.2023

Ömer Karataş

https://doi.org/10.18513/egetid.1344606

Öz

18. yüzyılda Rus Devleti’nde tahta çıkan I. Petro (1682-1725) yaptığı reformlarla Çarlık Rusya’sını İmparatorluk statüsüne çıkarmıştı. Böylece Çar I. Petro saltanatıyla başlayan ardından Rus tahtına çıkan tüm temsilciler tarafından yürütülen yayılmacı siyaset, Rus Devleti’nin resmi programı olmuştu. Neticede Rus İmparatorluk yetkilileri bu siyasete bağlı kalarak kendilerine ait olmayan ülkeleri işgal etmişlerdi. Türkistan, Rusların işgaline uğrayan ülkelerden sadece biriydi (19. yüzyılın ikinci yarısından sonra). Uçsuz bucaksız arazilere sahip olan Türkistan, Ruslar tarafından kademeli ve sistemli olarak işgal edilmiştir. Rus İmparatorluğu, Türkistan coğrafyasında işgal ettiği toprakları kendi bünyesine entegre etmek için işgal sahasında Çar II. Aleksandr (1855-1881) döneminde, Türkistan Genel Valiliği’ni teşkil etmiş (1867) ve General Konstantin Petroviç von Kaufman’ı ilk genel vali olarak atamıştır. Ardından Türkistan bölgesinde Ruslar, işgalleriyle eş zamanlı olarak bölgede kalıcı olmak adına propaganda faaliyetlerine girişmişlerdi. Bu faaliyetlerin amacı, ulusal ve uluslararası kamuoyunu ikna etmek ve işgalleri meşrulaştırmaktı. Bu süre zarfında yürütülen Rus propagandası çalışmanın konusudur. Çalışmanın kaynakları, Türkistan Vedomosti Gazetesi, Türkistan Sbornik (külliyat), Rus sanatçıların tabloları ve Türkistan Albümüdür.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Rus İmparatorluğu, İşgal, Türkistan Albümü, Propaganda.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Çalışmalarınızda kolaylıklar dilerim...

Kaynakça

• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Sobranie 3.T.XVII. 26 Dekabrya 1897.
• Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperii. Sobranie tretie Tom. VI 1886, ot no: 3436-4137 i dopolniya, Sint-Petersburg 1888.
• Turkistanskiye Vedomosti, 7 fevral 1871, No:3.
• Turkistanskiye Vedomosti, 22 fevral 1871, No:5.
• Turkestanskiy albom pa rasnaryajeniyu turkestanskavo general-gubarnatora general- adyutanta K.P. von Kaufmana çast arheologiçeskaya I-II, tuzemnoye naseleniye v ruskih vladeniyah sredney azii, sostabul A. L. Kun i N. V. Bagayavskiy, Lit.voenno-topogr. Atdela Voyen. Okurgo 1871-1872, 25 oktayabr 1872.
• Turkestanskiy albom pa rasnaryajeniyu turkestanskavo general-gubarnatora general- adyutanta K.P. von Kaufmana çast etnografiçeskaya I, tuzemnoye naseleniye v ruskih vladeniyah sredney azii, sostabul A. L. Kun, Lit.voenno-topogr. Atdela Voyen. Okurgo 1871-1872, 25 oktayabr 1872.
• Turkestanskiy albom pa rasnaryajeniyu turkestanskavo general-gubarnatora general- adyutanta K.P. von Kaufmana çast promıslavaya, tuzemnoye naseleniye v ruskih vladeniyah sredney azii, sostabul A. L. Kun i M. N. Brodovskiy, Lit.voenno-topogr. Atdela Voyen. Okurgo 1871-1872, 25 oktayabr 1872.
• Turkestanskiy albom pa rasnaryajeniyu turkestanskavo general-gubarnatora general- adyutanta K.P. von Kaufmana çast istoriçeskaya, tuzemnoye naseleniye v ruskih vladeniyah sredney azii, sostabul M. A. Terenter, Lit.voenno-topogr. Atdela Voyen. Okurgo 1871-1872, 25 oktayabr 1872.
• Sergey Abaşin, “Vereşçagin bez kolonializma: kak postsovetskaya Rossiya ne otmeçayet 150-letiye zavoyevaniye Sredney Azii”, Novoye literaturnoya obozreniye, No:1, 1-8. https://www.nlobooks.ru/magazines/novoe_literaturnoe_obozrenie/161_nlo_1_2020/article/21985/ (Erişim Tarihi 11.20.2022).
• Şavrov Nikolay Aleksandroviç, put’v centralnuyu asiyupo napravleniyu ukazannomu petromvelikim, Saint-Petersburg.
• Mertcan Akan, Oryantalizm Bağlamında Kafkasya’da Rus Sömürgeciliği, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Seyfi Başkan, “Semerkand Şah-ı Zinde Yapıları”, Vakıflar Dergisi, S.37, s.131-166.
• Niyazi Berkes, Propaganda Nedir?, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara.
• Feyyaz Bodur; Fotoğrafın Tarihi, Tablet Kitabevi, Konya.
• Hayri Çapraz, “Çarlık Rusyasının Türkistan’da Hakimiyet Kurması”, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.24. s.51-78.
• M. Bilal Çelik-Emre Keser, “Meyendorf’un Buhara Hanlığı’na Seyahati”, Mavi Atlas, 6 (2), s.28-45.
• Leyla Derviş, “Turkestanskiye Vedomosti Gazatesi’nin Türkistan Tarihi Kaynağı Olarak Önemi”, SUTAD, S.49. s.359-379.
• Orhan Doğan, “Rusya’nın Orta Asya’ya Yönelik Siyasetinde Kazak Hanlıklarının Önemi (18. Yüzyılın İlk Yarısı)”, Tarih Dergisi, S. 37, s.77-92.
• Orhan Doğan-Hadi Ava, “Rus Kolonizasyonuna Karşı Kenesarı Kasımov’un Bağımsızlık Mücadelesi (1867-1847)”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), s.347-362.
• Jean-Marıe Domenac, Propaganda ve Politika, Çev: Tahsin Yücel, Varlık Yay., İstanbul.
• Emel Esin, Türkistan Seyahatnamesi, TTK, 2. Baskı, Ankara.
• Marc Ferro, Sömürgecilik Traihi, (Çev. Muna Cadden), İmge Yay., Ankara.
• Orlando Figes, Nataşa’nın Dansı Rusya’nın Kültürel Tarihi, (Çev. Figen Dereli), YKY, İstanbul.
• Svetlana Gorşenina, “Fotografiya i tsarskaya kolonialnaya administratsiya Turkestana: konstruiruya istoriyu i mesto mejdu proşlım i buduşim”, Vestnik MİTSAİ, 31. s.45-87.
• Svetlana Gorşenina- Heather Sonntag, “Early photography as cultural transfer in imperial Russia: visual technology, mobility and modernity in the Caucasus and Central Asia”, Khazar Journal of Humanities and Social Sciences, Khazar University Press.
• Yusuf Gökalp- Osman Eyüpoğlu, “Туркестанский Сборник ‘(Türkistan Derlemesi)’ve Orta Asya Dini”, Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi, S. 25, s.71-72.
• https://www.elibrary.az/docs/jurnal/jrn2015_810.htm (Erişim Tarihi 10.11.2021). İstoriya kazakhstana(ocerk) 1993 İstoriya kazakhstana(ocerk), Deuir y., Redaktor L.İ. Drobjeva, Almatı.
• İstoria rossi, centralnaya aziya v sostave rossiysky imerii, novoye literaturnoye obozreniye, evropeyskiy universitet v Saint-Petersburg.
• Baymirza Hayit, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Ankara.
• Nikolay Nikolayeviç Karazin, “Skorbnıy put (İz vospominaniy starogo Turkestantsa)”, Russkaya Starina, T. 129, 3, s.531-538. http://az.lib.ru/k/karazin_n_n/text_1907_skorbnyj_put.shtml (Erişim Tarihi 10.12.2022).
• Nikolay Nikolayeviç Karazin, Ot Orenburga do Taşkenta, Petersburg: İzd. G. Goppe.
• Ömer Karataş, “Türkistan İlk Genel Valisi General Konstantin Petroviç von Kaufman Albümünden Türkistan (1860-1872)” Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirmeler - I Aralık 2022, s.34-51.
• Hatice Kerimov, “Türkistan Genel Valiliği’nde İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Hatice Kerimov, “Ressam Vasiliy Vasilyeviç Vereşçagin’in Türkistan’daki Fırça İzleri-1”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S. 377, s.50-54.
• Hatice Kerimov, “Ressam Vasiliy Vasilyeviç Vereşçagin’in Türkistan’daki Fırça İzleri-2”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S. 378, s.43-47.
• Dinçer Koç, “Buhara Hanlığı’na Gelen Rus Diplomat ve Askerler”, Türk Dünyası Araştırmaları, C.115, S.227, s.61-90.
• Michael Khodarkovsky, Türkistan ve Avrasya Steplerinde Rus Yayılmacılığı Bir Sömürge İmparatorluğu’nun Oluşumu (1500-1800), Çev. Mehmet Ali Koç, Selenge Yay., İstanbul.
• Y. Y. Krılov, “Pervıye 1907vıstavki sredneaziatskih rabot V. V. Vereşçagina v periodiçeskoy peçati i problema interpretatsii proizvedeniy Turkestanskogo tsikla”, Znaniye. Ponimaniye. Umeniye, 4, s.335-342.
• Elif Kök, “Ressam Vasili Vasilyeviç Vereşçagin’in (1842-1904) Çizgileriyle Timurlu Anıtları: Asya Kültürel Mirasının Belgelenmesi”, Art-Sanat Dergisi, S.18, s.263-294.
• A. Nimet Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK, Ankara.
• B. V. Lunin, V. V. Bartold ve Rus Oryantalizminde Orta Asya, (Çev. ve Haz.Cengiz Buyar), TTK, Ankara.
• Simone Natale, “Photography and Communication Media in the Nineteenth Century, History of Photography”, History of Photography, Volume 36, November 2012, Number 4, s.45-456.
• Engin Özendes, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839-1923, İstanbul.
• F. Bodur, Fotoğrafın Tarihi, Tablet Kitabevi, Konya.
• Van Der Oye, “Zavoyevaniye Sredney Azii na kartinah V. V. Vereşçagina”, Veliçiye i yazvı Rossiyskoy imperii, Sost. V. B. Kaşiri, Moskva: İzd. Regnum dom, s.159-186.
• Murat Özkan, Türkistan’ın İşgal Çağı-Beyaz General Skobelev 1843-1882, Kronik Yay., İstanbul.
• Murat Özkan, Türkistan’ın Keşif Çağı Rus Seyyah Burnaşev’in Gözünden Buhara, Kronik Yay., İstanbul.
• Anthony Pratkonis-Elliot Aronson, Propaganda Çağı İknanın Gündelik Kullanımı ve Suistimali, Paradigma Yayıncılık, Ed. Sabahattin Yıldız, İstanbul.
• Beatriz Sarlo, Geçmiş Zaman, (Çev. Peral Beyaz Charum-Deniz Ekinci), Metis Yayınları, İstanbul.
• Heather S. Sonntag, Genesis of the Turkestan Album 1871--1872: The Role of Russian Military Photography, Mapping, Albums and Exhibitions on Central Asia, University of Wisconsin, Madison Ph.D. Thesis.
• M. Y. Şuşkova, “Organizatsiya upravleniye Turkestanom v naçale XX veka, Dissertatsiya na soiskâniye uçenoy stepeni kandidata istoriçeskiy nauk, Rossiyskiy gosudarstvennıy gumaniternıy universitet, Moskva.
• İ. V.Vasilyeva-D. V. Vasilyev, “Obrazı jiteley Turkestana i yego zavoyevateley v literaturnıh proizvedeniyah N. N. Karazina”, Naukovedeniye, 6 (25), s.1-17.
• S. A Volkov, “Jivopis V. V. Vereşçagina kak istoçnik kontseptualizatsii kulturnıh smıslov”, Natsionalnaya assotsiatsiya uçenıh (NAU), 48, s.13-16.
• Hamid Ziyayev, Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, (çev. Ayhan Çelikbay), TTK, Ankara.
• http://az.lib.ru/k/karazin_n_n/text_1907_skorbnyj_put.shtml (Erişim: 10.12.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/20502 (Erişim: 25.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/21704 (Erişim: 25.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/20924 (Erişim: 25.09.2022).
• https://muzei-mira.com/biografia_hudojnikov/2055-vereschagin-vasiliy-vasilevich-kartiny-biografiya.html (Erişim: 15.02.2023).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/20924 (Erişim: 25.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/21673 (Erişim: 25.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/21622 (Erişim: 25.09.2022).
• https://diletant.media/articles/28714343/ (Erişim: 27.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/20324 (Erişim: 25.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/21622 (Erişim: 25.09.2022).
• https://my.tretyakov.ru/app/masterpiece/8391 (Erişim: 25.09.2022).
• https://www.liveinternet.ru/community/1726655/post432066753/. (Erişim:10.05.2023).
• https://polzam.ru/index.php/istorii/item/1165-interesnye-istorii-iz-zhizni-khudozhnika-vasiliya-vereshchagina#gallery8b589404a3-1 (Erişim 29.07.2023).
• https://www.rgo.ru/ru/article/hudozhnik-turkestana-nikolay-karazin (ET: 15.03.2023).
• https://www.rgo.ru/ru/article/hudozhnik-turkestana-nikolay-karazin (ET: 15.03.2023).
• https://i0.wp.com/nuz.uz/uploads/posts/2019-03/1551944523_ris.-1.jpg?ssl=1(Erişim: 17.05.2023).
• http://az.lib.ru/k/karazin_n_n/text_1875_04_amu_daria_oldorfo.shtml (ET: 29.07.2023).
• https://iada-art.org/hhhh/turkestan-album-in-color (Erişim: 15.07.2023).
• https://www.loc.gov/rr/print/coll/287_turkestan.html (Erişim: 20.01.2021).