Öz
Milli Mücadelenin kazanılmasının akabinde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından Halk Fırkasına dönüştürülmesi ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) kurulmuştur. Cumhuriyetin ilanı ile başlayan sürecin ardından 1950 yılına kadar tek başına iktidarda kalan CHP, bu süreçte Türkiye’nin siyasi, sosyal ve iktisadi yapısını Cumhuriyet ideolojisi çerçevesinde şekillendirmeye çalışmıştır. Ülkeyi idare etmesinin yanı sıra bir nevi toplum mühendisliği görevini üstlenmiş olan parti, Türk modernizasyonunu en etkin ve hızlı bir şekilde gerçekleştirebilmek için süreç içerisinde çıkartmış olduğu kanunlarla birlikte asıl olarak yerel örgütlenmelerini kullanmıştır. Özelikle CHP’nin yerel örgütlemelerinde gerçekleşen kongreler, ortaya çıkan dilekler veya diğer durumlar toplumun Cumhuriyet ideolojisi çerçevesinde istenilen noktaya ulaşıp ulaşmadığını, sosyo-ekonomik yaşamın yaşanılan olay ve olgular karşısında nasıl gelişme kaydettiğini ifade etme açısından önem arz etmektedir. Milli Mücadele sürecine maddi ve manevi desteği büyük olan Kütahya, CHP’nin 1924 yılından başlamak üzere yerel örgütlenmelerini oluştururken bu örgütlemelere ilk olarak eklenen şehirlerden biri olmuştur. Dolayısıyla 1950 yılına kadar Türkiye’de siyasetin en etkin olarak işlev gördüğü şehirlerden biri haline dönüşmüştür. Bu çalışmanın amacı; tarih boyunca egemenliği altında olduğu devletler açısından önem arz etmiş olan Kütahya’nın tek parti döneminde; Cumhuriyet Halk Partisinin yapmış olduğu kongreleri bağlamında şehri nasıl yönettiği ve parti içi işleyiş açısından neler yaptığını belgeler etrafında dönemin yerel ve ulusal basını da kullanarak parti teşkilatı içerisinde yer alan kişilerin aileleri ile yapılan mülakatlar ekseninde ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler
Tek Parti Dönemi Cumhuriyet Halk Partisi Yerel Örgütleme Kütahya Kongreler
Kaynakça
- Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-11-1-0/120-14-20, (03.06.1938), Tunceli Vali Yardımcılığına Sedat Erim'in, Mülkiye Müfettişliğine Basri Konyar'ın Tayini.
- BCA, 490-1-0-0/1757-1132-3, (26.12.1938), Kütahya'daki Parti malı gayrimenkullerin tapu ve inşaat işleri ile Vakıflar İdaresi'ne ait binanın tahliye davası
- BCA, 490-1-0-0/496-1996-2, (30.12.1938), Kütahya İl Kongresi Dilekleri.
- BCA, 490-1-0-0/680-302-1, (02.02.1940), Kütahya İlinin Teftiş ve Çalışma Raporları.
- BCA, 490-1-0-0/5-23-1, (22.08.1940), CHP Teftiş Bölgelerini Gösteren Cetvelin Gönderildiği.
- BCA, 190-1-0-0/202-798-4, (04.06.1941), CHP Kütahya Vilayeti Kongre Zabıtları.
- BCA, 490-1-0-0/681-304-1, (16.02.1942), Kütahya İlinin Teftiş ve Çalışma Raporları.
- BCA, 490-1-0-0/450-1855-4, (20.12.1946), CHP Kütahya Teşkilatından İstifa Edenlerin İsim Listeleri.
- BCA, 490-1-0-0/681-308-1, (02.12.1948), Kütahya İlinin Teftiş ve Çalışma Raporları.
- BCA, 490-1-0-0/279-1122-1, (07.03.1949), Kütahya İl ve İlçe İdare Kuruluna Seçilenlerin Listesi.
- BCA, 490-1-0-0/174-694-1, (23.11.1950), CHP Kütahya İl İdare Kurulu'nun Kongre Zabıtları.
- Vilayetimiz Teşkilat Heyeti, Kütahya, 28 Aralık 1930.
- Kaza Kongrası, Kütahya, 28 Aralık 1930.
- Halk Fırkası Kongraları, Kütahya, 4 Ocak 1931.
- Vilayet Kongrası, Kütahya, 17 Ocak 1932.
- Kaza Kongresi, Kütahya, 12 Şubat 1933.
- C.H.F. Kongreleri, Kütahya, 19 Şubat 1933.
- C.H.F. Kongresi, Kütahya, 19 Mart 1933.
- Kütahya Orta Mektebi Lise Oldu, Cumhuriyet, 18 Mart 1933.
- Kaza Kongresi, Kütahya, 4 Mart 1934.
- Kütahya Kaza Kongresi, Hâkimiyet-i Milliye, 8 Mart 1934.
- Gediz’de C.H.F. Kongresi, Kütahya, 7 Ocak 1934.
- C.H. Fırkası Kongreleri (Emet), Kütahya, 28 Ocak 1934.
- C.H. Fırkası Kongreleri (Simav), Kütahya, 28 Ocak 1934.
- C.H.F. Vilayet Kongresi, Kütahya, 3 Mart 1935.
- C. Halk Partisinin Bu Yıl Başardığı İşler, Kütahya, 14 Şubat 1936.
- C.H.P Genel Sekreterliği, Ulus, 15 Haziran 1936.
- Beyanname, Ulus, 19 Haziran 1936.
- Partinin Beyannamesi, Cumhuriyet, 19 Haziran 1936.
- C.H.P İl Kongrelerinde Birer Mebus Müşahid Olarak Bulunacaktır, Ulus, 13 Kasım 1936.
- C.H.P Kongreleri Devam Ediyor, Ulus, 1 Ocak 1937.
- Dilekler, Kütahya, 1 Ocak 1937.
- Yurdun Her Tarafında C.H.P. Vilayet Kongreleri Dün Başladı, Ulus, 16 Aralık 1938.
- Kütahya’da C.H.P. Vilayet Kongresi Hazırlıkları, Ulus, 14 Aralık 1938.
- C.H. Partisi Kongreleri, Kütahya, 1 Aralık 1939.
- C.H. Partisinde, Kütahya, 8 Aralık 1939.
- Parti Kaza Kongreleri, Kütahya, 22 Aralık 1939.
- C.H. Partisi Kaza Kongresi Geçen Pazartesi Günü Toplandı, Kütahya, 29 Aralık, 1939.
- Kütahya, 6 Aralık 1940.
- Kütahya, 13 Aralık 1940.
- Kütahya, 20 Aralık 1940.
- Kütahya, 26 Aralık, 1941.
- C.H.P. Kongreleri, Ulus, 25 Aralık 1941, s. 2,
- C.H.P, Ulus, 26 Aralık 1941.
- C.H. Partisi Vilayet Reisliğine B. E. Toktar Seçildi, Kütahya, 28 Ocak 1944.
- C.H. Partisi Kütahya Kongreleri Yapıldı, Kütahya, 29 Aralık 1944.
- Dört İmza ile Verilen Bir Önerge Oybirliği ile Reddedildi, Ulus, 13 Haziran 1945.
- Demokrat Partisi Dün Resmen Teessüs Etti, Cumhuriyet, 8 Ocak 1946.
- Falih Rıfkı Atay, Yeni Parti Kuruldu, Ulus, 8 Ocak 1946.
- C.H.P. İlçe Kongreleri, Ulus, 26 Aralık 1946.
- Hakkı Uyar, Devletin Partisinden Parti Devletine, Cumhuriyet, 3 Ekim 2019.
- Akşin 2008 Sina Akşin, Türkiye Tarihi, C.4, İstanbul: Cem Yayınevi.
- Akşin 2010 Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele (Mutlakıyete Dönüş 1918–1919), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Armaoğlu 2012 Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Alkım Yayınevi.
- Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
- Bal 2013 Serhat Bal, "CHP Parti Müfettişlik Raporlarının Değerlendirilmesi: Balıkesir Örneği", Belgi, Sayı:6, s.731-741.
- Bila 2008 Hikmet Bila, CHP 1919-2009, İstanbul: Doğan Kitap.
- C.H.F. Nizamnamesi ve Programı, Ankara: TBMM Matbaası, 1931.
- CHP Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası 9-16 Mayıs 1935, Ankara: Ulus Basımevi, 1935.
- CHP Kongre Dilekleri, (e-kitap), TBMM Kutup., Siyasi Parti Yay., 1940-0487-0493 (Kütahya), Ankara: 1940 Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, Ankara: 1923.
- Cumhuriyet Halk Partisi, On Beşinci Yıl Kitabı, Ankara: Cumhuriyet Halk Partisi Yayınları, 1938.
- Çakmak 2017 Fevzi Çakmak, “Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde CHP Kurultay Görüşmeleri ve Müfettiş Raporlarına Göre Parti Teşkilatının Karşılaştığı Sorunlar (1945-1950)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, cilt:17, sayı:17, s.319-348.
- Demirel 2003 Ahmet Demirel, Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Gönüllü 2015 Ali Rıza Gönüllü, “Milli Mücadele ve Cumhuriyet Döneminde Hayvanlar Vergisi (1920-1962), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:38, s.69-102.
- Jaeschke 2011 Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çev: Cemal Köprülü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Metin 2021 Barış Metin, “Tanıkların Hatıralarına Göre Millî Mücadele Yıllarında Kütahya”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:67, s.205-221.
- Metinsoy 2006 Murat Metinsoy, “Erken Cumhuriyet Döneminde Mebusların İntihap Dairesi ve Teftiş Bölgesi Raporları”, Tarih ve Toplum, sayı:3, s.103-169
- Mumcu 1982 Ahmet Mumcu, Tarih Açısından Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi.
- Mustafa Kemal Atatürk Nutuk, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2015.
- Öztürk 2021 Ahmet Öztürk, Doktorlar Köy Yollarında, İstanbul: Kitap Kulübü Yayınları. Salman Bolat ve Demirarslan 2013
- Bengül Salman Bolat ve Tekin Demirarslan, “Lozan Görüşmeleri Sırasında Meclis’te Ortaya Çıkan II. Grup Muhalefeti ve Basına Yansıması”, Atatürk Yolu, Sayı:53 (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), s.29-60
- TBMM Albümü 1920-2010, Cilt: 1 (1920-1950), Editörler: Sema Yıldırım ve Behçet Kemal Zeynel, Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayını, İkinci Basım.
- Tunçay 1999 Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Uyar 1999 Hakkı Uyar, Tek parti dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, İstanbul: Boyut Yayıncılık.
- Uyar 2012 Hakkı Uyar, 100 Soruda Cumhuriyet Halk Partisi Tarihçesi (1923-2010), Ankara: Ankaha Yayınları. Uzunçarşılı 1932 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
- Yaman 1992 Ahmet Emin Yaman, “Başkumandanlık Kanunu”, Atatürk Yolu, Cilt:3, Sayı:9, s.85-110.
- Yapıcı 2021a Hasan Yapıcı, "Parti Çalışma ve Müfettiş Raporlarına Göre CHP ve Hizipleşme: Kütahya Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 70, s.152-168.
- Yapıcı 2021b Hasan Yapıcı, “Dünya’da Konjonktürel Değişimler ve CHP: 3. ve 7. Kurultayların Türkiye’ye Yansımaları”, Belgi, Sayı: 22, s.353-375.
- Yapıcı 2023 Hasan Yapıcı, Tek Parti Dönemi Ekonomi Politikaları ve Milli Burjuvazi, İstanbul: Çizgi Kitabevi.
- Gökdül 2022 Ali Gökdül, Kütahya’da Cumhuriyet Dönemi Siyasi, İktisadi ve Sosyokültürel Hayat (1923-1950), Uşak: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uşak Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- Yapıcı 2015 Hasan Yapıcı, Tek Parti Dönemi Kütahya CHP Örgütlenmesi (1930-1950), Kütahya: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
- Erdoğan 2006 Mubahat Erdoğan, Milli Mücadelede Kütahya ve Çevresindeki Savaşlar, Kütahya: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Köse 2010 Mustafa Köse, 1927 Nüfus Sayı ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Afyonkarahisar: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Siyasi Tarih (Diğer) |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 38 Sayı: 2 |