Attempts to Establish Commercial and Diplomatic Relations Between The Ottoman Empire and The Kingdom of Portugal (1797-1843)

Yıl 2024, Cilt: 39 Sayı: 1, 107 - 144, 26.07.2024

Mustafa Durdu

https://doi.org/10.18513/egetid.1425251

Öz

The Portuguese State and the Ottomans first encountered each other in the military field in the 16th century. In the 17th century, the dimension of these relations shifted more to trade. During the Napoleonic Wars, the Kingdom of Portugal wanted to make a trade agreement with the Ottoman Empire. Analyzing the political balances, the Ottoman Empire decided to postpone this request for a while without rejecting it. Later, due to developments such as rebellion and civil war in Portugal, this agreement could not be concluded until 1843. On this date, an agreement called "Friendship, Trade and Navigation Covenant" was signed by the Portuguese ambassador in London and the Ottoman Empire's Ambassador to England, Mehmed Emin Âli Efendi. During this agreement, some diplomatic innovations such as the presentation of engagement were also implemented. The political and diplomatic process and the transactions that continued until the signing of this treaty constitute the subject of this article. The aim of the study is to reveal the nature of Ottoman-Portuguese relations in the first half of the 19th century. The reflections of the diplomatic skills and political considerations of the Ottoman Foreign Service were analyzed in the light of official documents in the Ottoman Archives (Prime Ministry Ottoman Archives). Copyrighted works that serve as sources were also used in the study.

Anahtar Kelimeler

Covenant, Diplomacy, Ottoman, Portugal, Trade

OSMANLI DEVLETİ İLE PORTEKİZ KRALLIĞI ARASINDA TİCARİ VE DİPLOMATİK İLİŞKİLERİN TESİSİNE YÖNELİK GİRİŞİMLER (1797-1843)

Öz

Portekiz Devleti ile Osmanlılar ilkin XVI. yüzyılda askerî alanda karşı karşıya gelmişlerdir. XVII. yüzyılda bu ilişkilerin boyutu daha çok ticarete kaymıştır. Napolyon Savaşları esnasında Portekiz Krallığı, Osmanlı Devleti ile bir ticaret antlaşması yapmak istemiştir. Osmanlı Devleti, siyasi dengeleri analiz ederek bu talebi reddetmeden bir süre erteleme yoluna gitmiştir. Ardından Portekiz’deki isyan ve iç savaş gibi gelişmeler sebebiyle bu antlaşma, 1843 yılına kadar yapılamamıştır. Bu tarihte Londra’da bulunan Portekiz elçisi ile Osmanlı Devleti’nin İngiltere Büyükelçisi Mehmed Emin Âli Efendi tarafından “Dostluk, Ticaret ve Seyr-i Sefayin Muahedesi” adıyla bir antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşma esnasında nişan takdimi gibi birtakım diplomatik yenilikler de uygulanmıştır. Bu antlaşmanın imzalanmasına kadar devam eden siyasi ve diplomatik süreç ile yapılan işlemler bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın amacı, XIX. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı-Portekiz ilişkilerinin niteliğini ortaya koymaktır. Osmanlı Hariciyesinin diplomatik becerisi ve siyasi mülahazalarının yansımaları, Osmanlı Arşivi’ndeki (BOA) resmî belgeler ışığında analiz edilmiştir. Çalışmada kaynak niteliğindeki telif eserlerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antlaşma, Diplomasi, Osmanlı, Portekiz, Ticaret

Kaynakça

• Ali Rıza Seyfi 1325 Ali Rıza Seyfi, Osmanlı Meşâhîr-i Bahriyyûnu I Kemal Reis ve Baba Oruç, Süha Matbaası, İstanbul.
• Beydilli 1989 Kemal Beydilli, “Âlî Paşa, Mehmed Emin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 2. cilt, İstanbul, s. 425-426.
• Beydilli 2007 Kemal Beydilli, “Portekiz, Tarih”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 34. cilt, İstanbul, s. 328-331.
• Beydilli 1984 Kemal Beydilli, “Ignatius Mouradgea D'Ohsson (Muradcan Tosunyan)”, Tarih Dergisi, 34, s. 247-314.
• Bilsel 1940 Cemil Bilsel, “Tanzimat’ın Haricî Siyaseti”, Tanzimat I, Maarif Vekaleti Yayınları, İstanbul, s. 661-701.
• Birmingham 2003 David Birmingham, A Concise History of Portugal, Cambridge University Press.
• Black 2021 Jeremy Black, Kısa Portekiz Tarihi, çev. Berna Asuman Uzun, Say Yayınları.
• Bostan 2002 İdris Bostan, “Kemal Reis”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 25. cilt, Ankara, s. 226-227.
• Bostan 2013 İdris Bostan, “XVI. Yüzyılda Kızıldeniz’de Osmanlı-Portekiz Mücadelesi: Süveyş, Cidde ve Muha Deniz Üsleri”, Prof. Dr. Mehmet İpşirli Armağanı Osmanlı’nın İzinde, 1. cilt, haz. F. M. Emecen – İ. Keskin – A. Ahmetbeyoğlu, Timaş Yayınları, İstanbul, s. 331-357.
• Bostan 2008 İdris Bostan, Beylikten İmparatorluğu Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Ceran 2012 İsmail Ceran, Fas Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Costa et al 2016 L. F. Costa – P. Lains – S. M. Miranda, An Economic History of Portugal 1143-2010, Cambridge University Press.
• Çavdar ve Çam 2018 Necati Çavdar - Kübra Mamak Çam, “Türk-Alman Araştırmalarına Bir Katkı: Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Devleti-Cemâhir-i Selâse-i Anseatik Münasebetleri”, History Studies, 10 / 6, s. 45-62.
• Elik ve Bal 2014 Süleyman Elik – Faruk Bal, Çağdaş Uluslararası Sistemin Kaynağı ve İlk Dönemi Olarak İspanya-Portekiz Atlantik Sistemi, 1493-1648. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16 / 1, s. 88-117.
• Erol 2012 Burak Gani Erol, Memlûk Deniz Kuvvetleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Orta Çağ Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Fernandes et al 2003 P. J. Fernandes – F. R. De Meneses – M. Baiôa, "The Political History of Nineteenth Century Portugal", e-journal of Portuguese History, 1 / 1, 1-13.
• Ferro 2017 Marc Ferro, Sömürgecilik Tarihi Fetihlerden Bağımsızlık Hareketlerine 13. Yüzyıl – 20. Yüzyıl, çev. Muna Cedden, İmge Kitabevi Yayını, Ankara.
• Kütükoğlu 1974 Mübahat S. Kütükoğlu, Osmanlı – İngiliz İktisadî Münasebetleri I (1580-1838), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Genç 1999 Mehmet Genç, “19. Yüzyılda Osmanlı İktisadî Dünya Görüşünün Klasik Prensiplerindeki Değişmeler”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 6, s. 1-8.
• Genç 1989 Mehmet Genç, “Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün İlkeleri”, İstanbul University Journal of Sociology, 3 / 1, s. 175-186.
• Golding 2012 Christopher T. Golding, “Amphibians at Heart: The Battle of Copenhagen (1807), The Walcheren Expedition, and The War Against Napoleon”, Journal of the Society for Army Historical Research, 90 / 363, s. 167-188.
• Grainger 2004 John D. Grainger, The Amiens Truce Britain and Bonaparte, 1801-1803; The Boydell Press, Woodbridge UK.
• Kaynar 2010 Reşat Kaynar, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK Yayınları, Ankara.
• Kurşun 1998 Zekeriya Kurşun, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti (Vehhabî Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kurşun 2004 Zekeriya Kurşun, Basra Körfezi’nde Osmanlı-İngiliz Çekişmesi Katarda Osmanlılar (1871-1916), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kuru 2009 Mehmet Kuru, Relations Between Ottoman Corsairs and The Imperial Navy In The 16th Century, Sabancı University School of Arts and Social Sciences, M.A. Thesis, Istanbul.
• Livermore 1947 H. V. Livermore, A History of Portugal, Cambridge University Press.
• Luraghi 2016 Raimondo Luraghi, Sömürgecilik Tarihi, çev. Aydın Emeç, e Yayınları, İstanbul.
• Mehmed Selahaddin 1306 Mehmet Selahaddin, Bir Türk Diplomatının Evrak-ı Siyasiyyesi, Âlem Matbaası, İstanbul, 1306.
• McMurdo 1889 Edward McMurdo, The History of Portugal from The Reign of D. Diniz to The Reign of D. Alfonso V. 1279-1481, volume II, London.
• Orhonlu 1967 Cengiz Orhonlu, “1559 Bahreyn Seferine Âid Bir Rapor”, Tarih Dergisi, 17 / 22, s. 1-16.
• Orhonlu 1970 Cengiz Orhonlu, “Hint Kaptanlığı ve Piri Reis”, Belleten, XXXIV-134, s. 235-254.
• Orhonlu 1996 Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Yayınları, Ankara.
• Önalp 2009 Ertuğrul Önalp, “Portekiz kaynaklarına göre Sefer Reis’ in Hint Okyanusu’ndaki faaliyetleri (1550-1565)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 25, s. 209-226.
• Önalp 2010 Ertuğrul Önalp, Osmanlının Güney Seferleri 16. Yüzyılda Hint Okyanusu’nda Türk – Portekiz Mücadelesi, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Özbaran 2006 Salih Özbaran, “Ottomans and The India Trade in The Sixteenth Century: Some New Data and Reconsiderations”, Oriente moderno, 25 / 1, 173-179.
• Özbaran 2009a Salih Özbaran, “Avrupa’nın Okyanuslarda Yayılması ve Akdeniz Dünyası”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, 1. cilt, ed. İdris Bostan – Salih Özbaran, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, s. 99-109.
• Özbaran 2009b Salih Özbaran, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Hint Okyanusu’na Açılması”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, 1. cilt, ed. İdris Bostan – Salih Özbaran, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul, s. 201-211.
• Özbaran 2010 Salih Özbaran “Osmanlı Sultanından Portekiz Kralına ‘Nâme-i Hümâyûn’ Eğer İstersen ‘Sulh’ ve ‘Salâh’! ” Toplumsal Tarih, 204, s. 18-25.
• Özbaran 2013 Salih Özbaran, Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, Tarihçi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Önalan 2017 Havva Önalan, Osmanlı-Portekiz İlişkileri ve Hind Okyanusu Siyaseti (XVI. Yüzyıl), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yeni Çağ Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Payne 1973 Stanley G. Payne, A History of Spain and Portugal, volume 1, The University of Wisconsin Press.
• Pereira 1854 John Felix Pereira, Abridgement of the History of Portugal, (revised by A. V. Meirelles), Lisbon.
• Schefer 1893 Henrique Schefer, Historia de Portugal, volume II, Porto.
• Temel 2012 Mehmet Temel, “XIX. Yüzyılda Osmanlı – Belçika Ticari İlişkileri”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 / 27, s. 247-263.
• Tengirşenk 1940 Yusuf Kemal Tengirşenk, “Tanzimat Devrinde Osmanlı Devleti’nin Haricî Ticaret Siyaseti”, Tanzimat I, Maarif Vekaleti Yayınları, İstanbul, s. 289-320.
• Turan 2013 Tufan Turan, Osmanlı Devleti – İspanya İlişkileri (1774-1876), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Darlı Tarih Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya.
• White 1909 G. F. White, A Century of Spain and Portugal (1788-1898), Methuen & Co., London.
• Yavaş 2020 Begüm Yavaş, “İbrâhim Sârım Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, EK-1. cilt, Ankara, s. 625.
• Yavuz 2021 Alper Yavuz, The Portuguese in the First Century of the Age of Discovery (1415-1499), Yeditepe University, Unpublished Master’s Thesis, İstanbul.
• Yılmaz 2017 Harun Yılmaz, 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz ve Basra Körfezi’ne Karşı Politikası, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.