Ermeni Mezalimini Konu Alan Çukurova Ağıtları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 16, 19 - 40, 02.05.2017

Esma Şimşek

Öz

İlk örneğine M.Ö. ikinci asırda Hunlar arasında rastlanan, İslâmiyet’ten önceki
dönemlerde “yuğ” merasimine bağlı olarak terennüm edilen ve Orhun Yazıtlarında “sıgıt” teriminin karşılığı olan ağıt yakma geleneği, günümüzde de canlı bir
şekilde yaşatılmaktadır. Anadolu sahasında; bayatı, deme, deşet, deyiş, deyişet, dil,
las, lavik, ölgülü, sabu, sızılama, şin, şivan, yakım, yas vb. kelimelerle de bilinen
ağıtların en çok söylendiği yerlerden biri Çukurova bölgesidir.
Tamamen yaşanılan olaylarla ilgili olan ve yüreğin derinliğinde hissedilen acı-
ların şiirleşmesiyle ortaya çıkan ağıtlar, daha çok hanımlar (anne, eş, nine, gelin,
nişanlı, abla vs.) tarafından söylenir. Ağıtlarda başta ölüm olmak üzere insanoğlunun canını yakan, yüreğini sızlatan her türlü olaya yer verilir. Çukurova yöresinde
tespit edilen ağıtlardan bazıları; gurbet, ayrılık, sevda, hastalık, ölüm ve kaybedilen
eşyalar gibi konular üzerine yakılırken, bir kısmı da Ermenilerin Türklere karşı
uyguladıkları insanlık dışı zulmü ve insafsızca yapılan katliamları konu almaktadır. Bu gün çeşitli sanatçılar tarafından seslendirilen “Haçin Ağıtı” başta olmak
üzere konuyla ilgili birçok ağıt örneğinde; masum insanların diri diri fırınlara
doldurulup yakılması, derilerinin yüzülmesi, kazanlarda kaynatılması, süngülerle
parçalanması, kazıklara oturtulması, çocukların yetim, hanımların dul bırakılması ve kadınlara/kızlara tecavüz edilmesi gibi konular yakılan ağıtlarla ebedîleştirilmiştir.  

Bu ağıtlar, Birinci Dünya Savaşından sonra Çukurova bölgesine gelen Ermenilerin Fransızların da kışkırtmasıyla Türkler üzerinde nasıl bir soykırım uyguladı-
ğının somut delilidir. Bildiride, konuyla ilgili olarak yakılan ağıtlar tespit edilerek,
çeşitli yönleriyle (psiko-sosyolojik açıdan) değerlendirilecektir.  

Anahtar Kelimeler

Ağıt, Çukurova, Ermeni mezalimi, soykırım, Türk kültürü

Kaynakça

• AĞCA, Emine. “Kozan Yöresi Ağıtları”. Kozan Sevdası. 1 (2007): 35-36. ARSLAN, İsmail. Andırın Yöresinden Öyküleriyle Ağıtlar Taşlamalar Destanlar Maniler. Adana: Aykut Basım, 2007. ASLAN, Kadir. Dörtyol Yer Adları, Efsaneler, Ağıtlar. Antakya: Dörtyol Belediyesi Yayınları, t.y. ÇELİK, Kemal. “Millî Mücadele Yıllarında Adana ve Çevresi”, Efsaneden Tarihe Tarihten Bugüne Adana: Köprü Başı. (hzl. Erman ARTUN- Sabri KOZ). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000, 109-121. ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991. GİZLİCE, Abdullah (hzl.). Yüksel Özden Anısına Ağıt Yarışması / Osmaniye ve Yukarıçukurova Ağıtları. Osmaniye: Osmaniye Folklor Araştırma Derneği Kültür Yayınları, 2012. GÖRKEM, İsmail. Türk Edebiyatında Ağıtlar / Çukurova Ağıtları Metin-İnceleme. Ankara: Akçağ yayınları, 2001. İVGİN, Hayrettin. Tarihi Şiir ve Ağıtlarda Ermeni Katliamı. Ankara: Kültür Ajans Yayınları, 2015. KAFKASYALI, Ali. Edebiyatımızda Ermeni Mezalimi. Erzurum: A.Ü. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınevi, 2001. KEÇEBAŞ, Kadir. Yandı Çukurova Yandı. Kayseri: Laçin Yayınevi, 2015. KOCAMAN, Ali. Yukarı Çukurova’da Ağıtlar ve Hikâyeleri. Adana: Ekrem Matbaası, 2014. KOCAMAN, Ali. Seferberlik ve Kurtuluş Savaşından Hatıralar. Adana: Ekrem Matbaası, 2016. ONAR, Mustafa. Hacın Dosyası. Adana: Önder Matbaası, 1984. ONAR, Mustafa. Kuruluşundan Kurtuluşuna, Bağlantıları ile Saimbeyli. Ankara: Ekin Yayıncılık, (t.y.). SOLAK, Seviye. Millî Mücadele ve Kadirli. Erzurum: Taş Medrese Yayınları, 1995. TEMİZ, Mehmet. Andırın (Kahramanmaraş)’dan Derlenen Ağıtlar (İncelemeMetin). Elazığ: F. Ü. Sos. Bil. Enst. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005. YURTSEVER, Cezmi. Ermeni Terör Merkezi Kilikya Kilisesi. İstanbul: Bayrak Yayıncılık, 1983. YURTSEVER, Cezmi. Çukurova’da, Türklerin Soykırıma Uğradığı Bir Yer / Ye- şiloba. Ankara: Kök Yayınları, 1990. YURTSEVER, Cezmi. Kalekilise (Haçin (Saimbeyli) Soykırımının Dehşet Yeri. Ankara: Kamu Hizmetleri Araştırma Vakfı Yayınları, 1995. YURTSEVER, Cezmi. Kadirli Tarihi / Kökenler / Tarihten Seslenirse. Adana: Ekrem Matbaası, 2008.