Vefayata Mahsus Vukuat Defterlerine Göre Salgın Hastalıklardan Ölümler: Adıyaman Örneği

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 18, 597 - 616, 20.12.2017

Hamdi Doğan

Öz

Osmanlı Devletinin son dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarında bütün ülke
genelinde olduğu gibi Adıyaman kazası ve bağlı köylerinde de salgın hastalıklardan
dolayı ölümler gerçekleşmiştir. Bu çalışmada, 1912 ve 1930 yılları içerisinde Adıyaman
kazası ve bağlı köylerinde salgın hastalıklardan ne kadar vefatın gerçekleştiği,
bu hastalıkların kaza halkı üzerinde oluşturduğu etkiler, Vefayata Mahsus Vukuat
Defterlerinde yer alan bilgiler ışığında tespit edilmeye çalışılmıştır. Defterde salgın
hastalıklardan dolayı vefat eden kişilere ait bilgilerin tamamı transkript edilerek
genel bir tablo haline getirilmiştir. Bu tabloda ortaya konan bilgiler konunun daha
iyi anlaşılması için değişik açılardan değerlendirmelere tabi tutulmuştur. Bu değerlendirmeler
vefat eden kişilerin adı, hangi salgın hastalıktan dolayı vefat ettiği, lakabı,
baba adı, anne adı, medeni durumu, vefat ettiği yerler, kayıtlı oldukları köy ve
mahalleler, yaşları, vefat ettikleri tarih ve cinsiyetleri gibi farklı başlıklar altında
oluşturulan tablo ve grafikler üzerinden yapılmıştır.
Böylece Adıyaman kazasının, çalışmanın kapsadığı yıllar itibarıyla sıhhi ve sosyal
durumu ortaya konulmuştur. Birincil kaynak niteliğindeki Vefayata Mahsus
Vukuat Defterleri’nden faydalanarak yapılan böylesi çalışmaların aynı zamanda tıp tarihine ve salgın hastalıklardan dolayı gerçekleşen ölümler üzerine yapılacak
diğer çalışmalara da faydalı olacağı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Adıyaman, Sağlık, Salgın, Verem, Tifüs, Çiçek, Kızamık, Difteri, İspanyol Nezlesi

Kaynakça

• Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Arşivi Adıyaman Vefayata Mahsus Vukuat Defteri, (1912-1930), s. 50-177. Araştırma-İnceleme Eserleri BAYAT, Ali Haydar (2016), Tıp Tarihi, Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, İstanbul. ÇALIK, Ramazan– TEPEKAYA, Muzaffer (2006), “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı. 6, s. 205-228. DOĞAN, Hamdi, (2017), “Adıyaman Kazasında Tifo ve Koleranın Neden Olduğu Ölümler (1912-1925)”, Cappadocıa Journal Of Hıstory And Socıal Scıences, Vol.8-Aprıl, s. 164-186. DOĞAN, Hamdi, (2016), “Vefayata Mahsus Vukuat Defterlerine Göre Çanakkale Cephesinde Şehit Düşenler: Yozgat Örneği”, 100. Yılında Çanakkale Sempozyumu Tebliğleri, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları İstanbul, s. 13-77. GÜL, Abdülkadir, (2009),“ XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı. 41 Erzurum, s. 239-270. GÜRSEL, Ali, (2014), “Atatürk Dönemi Sağlık Politikaları ve Uygulamaları”, Asia Minor Studies- International Journal of Social Sciences, Cilt. II, Sayı. III, (Ocak), s. 1- 11. HOT, İnci, (2015), “Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bulaşıcı Hastalıklarla Mü- cadele”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, Edt. İbrahim Başağaoğlu vd, Çamlıca Yayınları, İstanbul, s.113-150. HOT, İnci, (2001), Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913-1996), (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. KARLIKAYA, Esin, (2015), “Osmanlı Devleti’nin Sağlığa ve Tıbba Verdiği Ehemmiyet”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, Edt İbrahim Başağaoğlu vd, Çamlıca Yayınları, İstanbul, 13-45. KÖSTÜKLÜ, Nuri, (2013), Atatürk ve Türkiye Tarihi Araştırmaları I, Çizgi Yayınları, Konya. KÖSTÜKLÜ, Nuri, (2006), “Balkan Savaşları’ndan Milli Mücadele’ye “Şehitler Üzerine Yapılacak Bilimsel Araştırmalarda” Metot ve Kaynak Meselesine Dair Bazı Düşünceler”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 205-219. ÖZDEMİR, Hikmet, (2010), Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. ÖZKAYA, Hilal, (2016) “Cumhuriyet Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Mü- cadele”, Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, Cilt. 20, Sayı. 2, Nisan- Haziran, s.77-84. Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, (1973), Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları, Yayın No: 422, Ankara. SARIKÖSE, Selma Turhan, (2013), XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. ŞAŞMAZ, Musa, (2014), Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920- 2013) Cilt.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. TEMEL, Mehmet, (1998), “Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke Yıllarında Türkiye’deki Bulaşıcı ve Zührevi Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt. 3, Sayı. 8, Yıl:, s. 329-348. TUĞLUOĞLU, Fatih, (2008) “Cumhuriyetin İlk Döneminde Verem Mücadelesi ve Propaganda Faaliyetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Yıl. 7, Sayı. 13-14, s. 1-26. YILDIRIM, Nuran, (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, C.V, s. 1320-1338. YOLUN, Murat, (2012), İspanyol Gribinin Dünya ve Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman. YÜKSEL, Ayhan, (2015), “Doğu Karadeniz’de Çiçek Salgını ve Bir Aşı Kampanyası”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, Editörler İbrahim Başağaoğlu vd, Çamlıca Yayınları, İstanbul, 209-241.