XV.-XVII. Yüzyıllarda Harşit Vadisi’nde Sosyal Zümreler

Year 2018, Volume: 7 Issue: 19, 23 - 50, 15.04.2018

M.hanefi Bostan

Abstract

Bu makalede XV., XVI. ve XVII. yüzyıllarda Harşit Vadisi’nde yer alan yerleşim
birimlerinde yaşayan müsellem, yamak, imam, müezzin, hatip, fakih, zaviye görevlisi, şeyh, derbentçi, köprücü, meremetçi, sucu ve mütekait sipahi gibi görevliler
ve gruplar ele alındı. Bu grupların ve görevlilerin vadi dâhilindeki toplam nüfus
içindeki oranları belirlendi. Bunların nerelerde ve hangi görevleri yaptıkları ortaya
konuldu. Bu görevleri yerine getiren zümrelerin hangi vergilerden muaf oldukları
belirlenmeye çalışıldı. Vadi dahilinde bulunan Cuma kılınan camiler ile zaviyeler tespite çalışıldı. Bölgedeki zaviyelerin Alevilikle bir ilişkilerinin olup olmadığı
araştırıldı. Araştırmamızın ana kaynaklarını Tahrir ve Avârız Defterleri oluşturdu. Bölge ve yakın çevresi ile ilgili yapılan araştırmalar da değerlendirildi. Harşit Vadisi dâhilinde bütün vergilerden olduğu gibi avârız ve tekâlif-i örfiyyeden
muaf grupların önemli bir yekün oluşturdukları belirlendi. Devletin, halkın dinî
görevlerini yerine getirmesi ve dinî inançlarını öğrenebilmesi için cami ve zaviye
görevlilerine büyük önem verdiği sonucuna varıldı. Gidip gelen yolcuların mağdur olmaması için yolların güvenliğini ve açık tutulmasını sağlaması, köprülerin yapım ve tamirine önem vermesi ve köprü bulunmayan büyük nehirlerden halkın
karşı tarafa geçmesi için sucular görevlendirmesi devletin sosyal politikalara önem
verdiğinin bir göstergesi olarak değerlendirildi.

Anahtar sözcükler: Çepniler, Harşit, Kürtün, müsellem, imam, derbentçi.

Abstract:
In this article, it has been analyzed social classes and servants such as imam,
musellem, apprentice, orator, servant of small dervish lodge, canonist, pass-guard,
servant, sheik, guard of bridge, meremetçi (person who repairs and restore bridges), sucu (person whose job is to help people to transit to other side where is absence of bridges) and sipahi of pensioner living in the settlement places of Harşit Valley
in the XV., XVI. and XVII. centuries. It has been obtained the percentage of such
groups and servants in the total population of Harşit Valley. Also, it has been given
what kind of duties such servants fulfilled and where they performed their own
duties. It was tired to obtain of what kind of taxes such classess performing their
own duties had been excluded to pay. Additionally, which of mosques and zawiyas
performing for Friday prayer in close side of the Valley have been determined. It
has been found if there is any relations between Alawism and Zawiyas locating on
close this region or not. The main source of our study is Deed and Drifter Books. In
addition to these, research and studies concerning such district and close areas has
been examined for this article. It has been obtained that the high majority belonged
to exclusive groups from drifter and non-Islamic taxes like as being all taxes in the
Harşit Valley. According to the result of this paper, the State had attached great
importance such mosque and zawiya servants because of its community to be able
to learn their own religion and perform their religion tasks. This can be evaluated
that securing roads for travellers in case of travelling in peace, giving attention to
build and restore bridges and charging sucus to help such travellers as to transit
to other side where is absence of bridges are indicators of being a social state and
giving importance to social policies by Ottoman Empire.
Keywords: Çepnis, Harşit, Kürtün, musellem, imam, pass-guard

Keywords

Çepniler, Harşit, Kürtün, müsellem, imam, derbentçi

References

• Kitap ve makaleler: BOSTAN, M. Hanefi, (2002), XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. BOSTAN, M. Hanefi, (2015), “Giresun Çevresi Çepnilerinin Dini Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat-Bildiriler, I-II, İstanbul: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları, 42-58. BOSTAN, M. Hanefi, (2017), “Harşit Vadisinde Yerleşme ve Nüfus (XV-XVII.Yüzyıllar)”, Harşit Vadisi (Tarih-Coğrafya-Kültür), İstanbul: DOKAP Bölge İdare Başkanlığı Yayınları, 47-68. BRYER, Anthony, (1975), “Greeks and Turkmens: The Pontic Exception”, Dumparton Oak Papers, XXIX: 113-151. DEMİR, Necati, (2012), “Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepni Türkmenleri ile Güvenç Abdal Ocağı’nın Kuruluşu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 63: 77-110. EMECEN, Feridun M, (2010), Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Yerleşmesi Ağasar Vadisi: Şalpazarı-Beşikdüzü, Trabzon: Serander Yayınları. FATSA, Mehmet, (2010), XV ve XVI. Yüzyıllarda Giresun-Sosyal ve Ekonomik Hayat, 2. baskı, Ankara: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları. FATSA, Mehmet, (2012), “Çepnilerin Dinî Mensubiyeti ve Kürtün’de Bir Tekke: Güvenç Abdal Meselesi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13: 27-48. FATSA, Mehmet, (2015), “Giresun Yöresinin İskânı Sürecinde Kurulan İlk Cuma Camileri ve Toplumsal Fonksiyonları”, Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat-Bildiriler I-II, İstanbul: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları, 63-77. FATSA, Mehmet, (2017), “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Harşit Vadisi’nde Sûfiye Zümresi”, Harşit Vadisi (Tarih-Coğrafya-Kültür), İstanbul: DOKAP Bölge İdare Başkanlığı Yayınları, 69-85. İNALCIK, Halil, (1959), “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu”, Belleten, XXIII / 92: 576-609. ORHONLU, Cengiz, (1990), Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilâtı, 2.baskı, İstanbul: Eren Yayınları. SALTIK, Veli, (2016), Çepniler ve Güvenç Abdal Ocağı, Ankara: Kuloğlu Yayınları. SÜMER, Faruk, (1992a), Tirebolu Tarihi, İstanbul: Tirebolu Kültür ve Yardımlaşma Derneği. SÜMER, Faruk, (1992b), Çepniler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. TELLİOĞLU, İbrahim, (2015), Tarih Boyunca Karadeniz, Trabzon: Serander Yayınları. TURAN, Osman, (1984), Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, 2. baskı,İstanbul: Nakışlar Yayınevi. ÜNLÜ, Ekrem, (2016), Harşıt Vadisi Tarih ve Kültür Yazıları, İstanbul: Arı Sanat Yayınları. YALÇIN, Alemdar ve YILMAZ, Hacı, (2005), “Güvenç Abdal Ocağı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 35: 9-27. YALÇIN, Alemdar ve UYSAL, Başak, (2005, “Karadeniz Çepnileri 1: Taşlıca Köyü”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 35: 29-36. YALÇIN, Alemdar ve UYSAL, Başak, (2005), “Karadeniz Çepnileri 2: Eskiköy”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 35: 37-42. YALÇIN, Alemdar - UYSAL, Başak ve DİKEROĞLU, Güzzade, (2005), “Karadeniz Çepnileri 3: Şalpazarı ve Gürgentepe”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 35: 43-46. YÜCEL, Yaşar, (1991), Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, 2. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. YÜKSEL, Ayhan, (2003), Tirebolu-Bir Sahil Kasabasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1788-1858)/Tirebolu 1 Numaralı Şer’iyye Sicili, İstanbul: Kitabevi Yayınları.