Ali Akbaş’ın “Gökte Ay Portakaldır” Masalı Üzerine Metin Dil Bilimsel Bir Çözümleme

Year 2018, Volume: 7 Issue: 20, 483 - 504, 15.08.2018

Ümmügülsüm Çinici Hüseyin Özbay

Abstract

Metin, insanların duygu, düşüncelerini, hayallerini, beklentilerini, şikâyetlerini yani iletilerini sözlü ya da yazılı olarak bildirdikleri, anlamlı bir bütünlük
taşıyan, bir dilin kuralları çerçevesinde oluşturulmuş hem yüzeysel hem derin yapıdan meydana gelen bir dilsel varlıktır. Metinler anlam taşıyan yapılar olarak tanımlanırken anlamın sadece metin oluşturucuya ait olmadığı metin çözümleyici/
okuyucu/dinleyici tarafından metne yüklenen anlamın da dikkate alınması gerektiği önemli bir tespittir. Metinlerin oluşturulma amacı iletişim sağlamaktır. İletişim gönderici ve alıcı arasında bir kanal aracılığıyla iletinin aktarılması demektir.
Bu tanımdan hareketle iletmek, anlatmak, anlamak iletişimin esas unsurları durumuna gelir. Bu da göstermektedir ki her metin bir amaçla oluşturulur. Metni
anlamanın temel koşulu onu çözümlemektir. Metinler farklı yöntemlerle çözümlenebilir. Metnin tanımı yanında metin olanla metin olmayanın birbirinden ayrılması, metnin çözümlenmesi dil bilimcilerin önemli inceleme başlıklarındandır.
Metinsellik ölçütlerinin Beaugrande ile Dressler tarafından saptanması bu alana önemli bir katkı sağlamıştır. Bu çalışmada Ali Akbaş’ın edebi bir eser olan “Gökte
Ay Portakaldır” adlı masalı metin dil bilim yöntemiyle çözümlenmiştir. Çalışmada
Beaugrande ile Dressler tarafından belirlenen metinsellik ölçütleri (bağdaşıklık,
tutarlıklık, amaçlılık, kabul edilebilirlik, bilişsellik, durumsallık ve metinlerarasılık) masala uygulanmıştır. Masal hem yüzeysel boyutta dil bilgisi kurallarına uygunluğuna bakılarak bağdaşıklık unsurları açısından küçük yapı başlığında hem
de anlamsal ve işlevsel boyutta tutarlılık unsurları açısından büyük yapı başlığında
incelenmiş, masalla ilgili sonuçlar ortaya konmuştur.
Anahtar Sözcükler: Metin, Metin Dil Bilim, Bağdaşıklık, Tutarlılık
Abstract:
The text is a linguistic entity that is both superficial and deeply structured, formed in the framework of a rules of language, with meaningful coherence, in which
people express emotions, thoughts, dreams, anticipations, complaints, verbally or
in writing. While texts are defined as meaningful structures, it is important to note
that the meaning of the text is solely attributed to the text analyst / reader / listener,
not to the text creator. The purpose of creation of the text is to provide communication. Communication refers to the transmission of a message between a sender and
a receiver via a channel. Communicating, explaining, and understanding this with
movement is the essential element of communication. This shows that each text is
created for a purpose. The basic condition of the textual understanding is to solve it.
Texts can be analyzed in different ways. Apart from the description of the text, the
separation of text and non-text and text analysis is also an important topic of study
of linguists. The determination of textuality criteria by Beaugrande and Dressler
has contributed to this area. In this work, a literary work of Ali Akbas, “Moon
in the Sky is orange”, was analyzed by linguistic method. In the study, the textuality criteria (cohesiveness, consistency, purposefulness, acceptability, cognition,
conditionality and intertextuality) determined by Dresser with Beaugrande were
applied. The tale was examined at the small structure title in terms of cohesiveness
according to the suitability of language information rules in the superficial dimension. Besides, it was examined at the big structure title in terms of consistency in
the semantic and functional dimension.
Keywords: Text, Text Linguistics, Cohesiveness, Consistency

Keywords

Metin, Metin Dil Bilim, Bağdaşıklık, Tutarlılık

References

• BEAUGRANDE, Robert Alain de, ve WOLFRANG Ulrich Dressler. (1981), Introduction to Text Linguistics, London and New York: Longman. DİLİDÜZGÜN, Şükran, (2008), Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım, (Doktora Tezi.) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul. GÜNAY, Veli Doğan, (2004), Dil ve İletişim, İstanbul: Multilingual Yayınları. GÜNAY, Veli Doğan, (2003),.Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual Yayınları. HENGİRMEN, Mehmet, (1999), Dil bilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engine Yayınevi. KIRAN, Zeynel ve KIRAN, Ayşe Eziler. (2007), Yazınsal Okuma Süreçleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık. ONURSAL, İrem, (2003), “Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık”. Günümüz Dilbilim Çalışmaları, İstanbul: Multilingual Yayınları. ÖZDEMİR, Emin, (1983), Okuma Sanatı: Nasıl okumalı, Neler Okumalı, İstanbul: Varlık Yayınevi. RIFAT, Mehmet, (1999), Gösterge Eleştirisi, İstanbul: Kaf Yayınevi. ŞENÖZ, Canan Ayata, (2005), Metindilbilim ve Türkçe, İstanbul: Multilingual Yayınları. UZUN, Leyla Subaşı, (1995), Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı, Ankara: Simurg Yayınevi. VARDAR, Berke, (1988), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: ABC Kitabevi