Yaşlı bireylerde umut/umutsuzluk durumunun yaşam anlamı ve öz yeterliklerine toplumsal bakış

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 35, 625 - 650, 15.09.2023

Zuhal Ayhan

Öz

Bu araştırma, yaşlılıkta, yaşam anlamını teşvik eden veya azaltan faktörlerin belirlenmesi, umutsuzluk ile öz yeterlik durumlarının ortaya konulması ve aralarındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. İlişkisel tarama modelinin kullanıldığı araştırmada çalışma grubunu Ankara ili merkezinde yaşayan yaşlılardan (N=250) oluşmaktadır. Araştırma sonucu; katılımcıların umutsuzluk durumunun ortalamanın çok az altında yer kaldığı tespit edilmiştir. Öz-yeterlikleri ve yaşam anlamı algıları ortalamanın üzerinde çıkmıştır. Yaşlıların kadın ve erkeklere göre umutsuzluk, öz-yeterlik ve yaşam anlamı arasında fark çıkmamıştır. Eşi vefat eden yaşlıların öz-yeterlik algıları evli ve boşanmış gruplarından daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Diğer yandan okuryazar olmayanlar ile üniversite mezunu olanların umutsuzluk algıları ilkokul mezunlarından daha yüksek olduğu okuryazar olmayanlar ile üniversite mezunu olanların umutsuzluk algıları ilkokul ve ortaokul mezunlarından daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Eğitimleri yönüyle okuryazar olmayanlar ile üniversite mezunu olanların yaşam anlamı algıları ilkokul ve ortaokul mezunlarından daha yüksek olduğu; Gelir durumlarına göre 10 bin ve altı geliri olanlar 10.001-15.000 TL arası geliri olan gruplara göre umutsuzluk ile öz-yeterlik algıları daha yüksek olduğu sonuçları elde edilmiştir. Yine 25.001 TL ve üstü geliri olanlar 10.001-15.000 TL ile 20.001-25.000 TL arası geliri olan gruplara göre yaşam anlamı algıları daha yüksek olduğu görülmrktedir. Yaşlıların umutsuzluk durumu ile yaşam anlamı algıları arasında anlamlı farklılık düşük düzeyde ve negatif bir ilişki bulunurken umutsuzluk- öz-yeterlik ve yaşam anlamı-öz-yeterlik arasında herhangi bir anlamlı farklılık görülmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Öz-yeterlilik, umut-umutsuzluk, yaşam anlamı, yaşlı birey

Kaynakça

• Akın, A., & Taş, İ. (2015). Yaşam Anlamı Ölçeği. IPFTTL Dergisi, 27-36.
• Alavijeh, M. S., Zandiyeh, Z., & Moeini, M. (2021). The effect of self-care self-efficacy program on life satisfaction of the Iranian elderly. J Educ Health Promot. , 1-12.
• Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action. NJ: Prentice-Hall.
• Ciarrochi, J., Parker, P., Kashdan, T. B., Heaven, P. C., & Barkus, E. (2015). Hope and emotional well-being: A six-year study to distinguish antecedents, correlates, and consequences. The Journal of Positive Psychology, 520-532.
• Demirbaş, N. (2010). Yaşamda Anlam ve Yılmazlık. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi Ankara : Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duggleby, W., Hicks, D., Nekolaichuk, C., Holtslander, L., Williams, A., Chambers, T., & Eby, J. (2012). Hope, older adults, and chronic illness: A metasynthesis of qualitative research. Journal of Advanced Nursing, 1211–1223.
• Dursun, P., Steger, M., Bentele, C., & Schulenberg, S. (2016). Meaning and posttraumatic growth among survivors of the September 2013 Colorado floods. J. Clin. Psychol. , 1247–1263.
• Edwards, M. J., & Holden, R. R. (2001). Coping, meaning in life, and suicidal manifestations: Examining gender differences. Journal of Clinical Psychology, 1133–1150.
• Everson, S. A., Kaplan, G. A., Goldberg, D. E., & Salonen, J. T. (2000). Hypertension incidence is predicted by high levels of hopelessness in Finnish men. Hypertension, 561-567.
• Frankl, V. E. (2009). İnsanın anlam arayışı. İstanbul: Okuyan Us.
• Fu, D., Fu, H., McGowan, P., Shen, Y., Zhu, L., & Yang, H. (2003). Implementation and quantitative evaluation of chronic disease self-management programme in Shanghai, China: Randomized controlled trial. Bull World Health Organ, 174–182.
• Gerard, J. M., & Booth, M. Z. (2015). Family and school influences on adolescents' adjustment: The moderating role of youth hopefulness and aspirations for the future. Journal of adolescence, 1-16.
• Gheihman, G., Zimmermann, C., Deckert, A., Fitzgerald, P., Mischitelle, A., Rydall, A., & Rodin, G.-9. (2016).
• Depression and hopelessness in patients with acute leukemia: The psychological impact of an acute and life‐threatening disorder. Psycho‐ Oncology, 979-989.
• Greenblatt-Kimron, L., Kagan, M., & Zychlinski, E. (2022). Meaning in Life among Older Adults: An Integrative Model. Int J Environ Res Public Health, 167- 172.
• Hejazi, S., Peyman, N., Tajfard, M., & Esmaily, H. (2018). The impact of education based on self-efficacy theory on health literacy, self-efficacy and self-care behaviors in patients with type 2 diabetes. Iranian Journal of Health Education and Health Pro, 296-303.
• Hernandez, S. C., & Overholser, J. (2020). A systematic review of interventions for hope/hopelessness in older adults. Clinical Gerontologist, 1-61.
• Hupkens, S., Machielse, A., Goumans, M., & Derkx, P. (2018). Meaning in life of older persons: An integrative literature review. Nurs. Ethics. , 973–991.
• Júnior, J. A., Fernandes, A. L., Medeiros, A. G., Vasconcelos, C. A., Amorim, L. L., Queiroga, M. F., . . . Araújo, R. C. (2018). Hopelessness in the elderly: A systematic review. MOJ Gerontology & Geriatrics, 273‒278.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kortte, K. B., Stevenson, J. E., Hosey, M. M., Castillo, R., & Wegener, S. T. (2012). Hope predicts positive functional role outcomes in acute rehabilitation populations. Rehabilitation Psychology, 248–255.
• Krause, N. (2007). Evaluating the stress-buffering function of meaning in life among older people. Journal of aging and Health, 792-812.
• Lehto, U. S., Ojanen, M., Dyba, T., Aromaa, A., & Kellokumpu-Lehtinen, P. (2007). Baseline psychosocial predictors of survival in localized melanoma. Journal of Psychosomatic Research, 9-15.
• Lissitsa, S., Zychlinski, E., & Kagan, M. (2022). The Silent Generation vs. Baby Boomers: Socio-demographic and psychological predictors of the “gray” digital inequalities. . Comput. Hum. Behav. , 10-16.
• Martela, F., & Steger, M. (2016). The three meanings of meaning in life: Distinguishing coherence, purpose, and significance. J. Posit. Psychol. , 531–545.
• Mascaro, N., & Rosen, D. H. (2006). The role of existential meaning as a buffer against stres. Journal of Humanistic Psychology, 168-178.
• Naseh, L., & Heidari, M. (2015). Relationship between general self-Efficacy and quality of life among elderly living in Chaharmahal Bakhtiari nursing homes. Salmand Iran J Ageing, 62–71.
• Nsamenang, S. A., & Hirsch, J. K. (2015). Positive psychological determinants of treatment adherence among primary care patients. Primary Health Care Research and Development, 398-406.
• Peyman, N., Abdollahi, M., & Zadehahmad, Z. (2018). The study of related factors with self-care and self-efficacy in heart failure patients. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. , 55–61.
• Pinquart, M. (2002). Creating and maintaining purpose in life in old age: A meta-analysis. Ageing Int, 90–114. Reker, G., & P.S., F. (2003). Factor structure and Invariance of personal meaning measures in cohorts of younger and older adults. Personality and Individual Differences , 977–993.
• Schnell, T. (2009). Sources of meaning and meaning in life questionnaire (SoMe): Relations to demographics and well-being. J. Posit. Psychol. , 483–499.
• Seber, G., Dilbaz, N., Kaptanoğlu, C., & Tekin, D. (1993). Umutsuzluk Ölçeği: Geçerlilik ve güvenirliği. Kriz Dergisi, 139-142.
• Sherer, M., Maddux, J., & Mercandante, B. (1982). The Self Efficacy Scale: construction and validation. Psychol Rep, 663-667.
• Steger, M. F., Frazier, M., Oishi, S., & Kaler, M. (2006). The meaning in life questionnaire: Assessing the presence of and search for meaning in life. Journal Of Counseling Psychology, 80–93.
• Steger, M., Oishi, S., & Kashdan, T. (2009). Meaning in life across the life span: Levels and correlates of meaning in life from emerging adulthood to older adulthood. J. Posit. Psychol. , 43–52.
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Telef, B. B. (2011). Öz-Yeterlikleri Farklı Ergenlerin Psikolojik Semptomlarının İncelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilmleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri.
• Wu, L., & Koo, M. (2016). Randomized controlled trial of a six-week spiritual reminiscence intervention on hope, life satisfaction, and spiritual well-being in elderly with mild and moderate dementia. International Journal of Geriatric Psychiatry, 120–127.
• Yıldırım, F., & İlhan, İ. (2010). Genel Özyeterlilik Ölçeği Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 301-308.
• Zhu, A. Q., Kivork, C., Vu, L., Chivukula, M., Piechniczek‐Buczek, J., Qiu, W. Q., & Mwamburi, M. (2017). The association between hope and mortality in homebound elders. International Journal of Geriatric Psychiatry, 150-156.