Lyotard, Foucault ve Baudrillard’da Postmodernist Söylem

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 37, 137 - 151, 30.04.2024

Nesim Tanrıverdi

Öz

Postmodernist söylem, İkinci Dünya Savaşı sonrasında modernite eleştirisi üzerine şekillenen, bireysellik, özgürlük, yerellik, çoğulculuk ve belirsizlik gibi kavramları kültür, sanat ve toplum bilimleri gibi alanlarda öne çıkaran bir düşünüş biçimidir. Postmodernist söylem, bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaştığı, tüketimin toplumsal bir değer olarak görüldüğü, küresel şirketlerin piyasalar üzerinde belirleyici olduğu, ekonomik yatırımların yerel bağlardan koparıldığı, toplumsal birlik ve bütünlük söylemlerin yerini bireysel tercihlere bıraktığı yeni dünya düzeninde ortaya çıkmıştır. Modernliğin teori, uygulama ve projelerini totaliter, evrensel, tekçi ve dayatmacı olarak gören bu söylem tarzını 20. yüzyılın önemli üç Fransız düşünürü olan Jean François Lyotard, Michel Foucault ve Jean Baudrillard’da görmek mümkündür. Bilhassa 20. yüzyıl kıta Avrupa’sında yaşanan savaşlar, baskıcı rejimler, soykırım ve sömürgecilik gibi olaylar bu düşünürlerin postmodernist söylem geliştirmelerine neden olmuştur. Bu çalışma söz konusu düşünürlerin eserlerindeki postmodernist söylemi ortaya koyma amacındadır. Bu söylem tarzını gözler önüne sermek için başta bu düşünürlerin eserleri olmak üzere farklı çalışmadan faydalanılmıştır. Lyotard, değişim geçiren Avrupa’da bilginin niteliği ve statüsündeki farklılığa işaret ederek modern ve postmodern dönem değerlendirmesi yapar. Modern dönemde bilgi vasıtasıyla kabul gören büyük anlatılar, postmodern dönemde meşruiyet sorunu yaşamaktadırlar. Postmodern düyada bilgi enformasyon teknolojilerinin gelişimi sayesinde satılmak içini üretilebilir hale gelmiştir. Bu durum bilgiye hakim olma mücadelesini beraberinde getirmiştir. Foucault, modern dönem boyunca devam eden bilgi iktidar ilişkisini göz önünde tutarak modernlik eleştirisi yapar. İktidar, kontrolündeki bilgi vasıtasıyla birey ve grupları gözetim, ceza, kapatma ve disipline etme gibi işlemlere tabi tutmuştur. Baudrillard, ileri kapitalist toplumların simüle edilmiş ve tüketimin bir değere dönüşmüş olduğu hipergerçekliğini betimler. Savurganlığın temel bir değer haline geldiği tüketim endeksli simülasyon çağında bireyler nesneler ve göstergeler tarafından kuşatılmıştır. Postmodernist söyleme odaklanan bu çalışmanın Batı’nın modernlik sürecinin daha iyi anlaşılması için yeni çalışmaların yapılmasına zemin hazırlayacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Modernlik, Postmodernist Söylem, Bilgi, İktidar, Tüketim

Kaynakça

• Baudrillard, J. (2019), Tüketim Toplumu-Söylenceleri/Yapıları, (Çev. N. Tutar ve F. Keskin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baudrillard, J. (2022), Simülakrlar ve Simülasyon, (Çev. O. Adanır), Ankara: Doğu Batı Yayınları
• Cevizci, A. (1999), Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cevizci, A. (2009), Felsefe Tarihi, Bursa: Say Yayınları.
• Cevizci, A. (2021), Felsefenin Kısa Tarihi, İstanbul: Say Yayınları.
• Dikmen, M. (2018), “Felsefi Yakınlıklar: Theodor W. Adorno ve Jean Baudrillard Arasındaki Yakınlıklara Dair”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V,1: 63-76.
• Foucault, M. (2012), İktidarın Gözü, (Çev. I. Ergüden), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2014), Özne ve İktidar, (Çev. I. Ergüden ve O. Akınhay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Giddens, A. ve Sutton, Philip W., (2016), Sosyolojide Temel Kavramlar, (Çev. A. Esgin), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Kale, N. (2009), Felsefiyat, Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
• Kirman, M. A. (2016), Din Sosyolojisi Sözlüğü, Adana: Karahan Kitabevi.
• Kılıç, S.(2015), “Lyotard: Fark ve Çokluğun Anlatısı Postmodernite”, Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, III, 3: 106-137.
• Lyotard, J. F. (2019), Postmodern Durum, (Çev. İ. Birkan), Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Okuyan, H. ve Taslaman, C. (2018), “Jean Baudrillard’ın Simülasyon Kuramında Ayartma Kavramı”, Uluslararası Din ve Felsefe Araştırmaları Dergisi, I,1: 29-45.
• Şimşek, M.E., (2016), Modernite, Postmodernite ve Bauman, İstanbul: Belge Yayınları.
• Yurdakul, H. (2020), “Michel Foucault, Post-Modernizm ve Bilgi”, Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, VI, 6: 14-32.