ARCHAEOLOGICAL ACTIVITIES CARRIED OUT BY THE BRITISH IN THE ANCIENT CITIES OF THE ISLAND OF CYPRUS IN THE XIXTH CENTURY

Year 2025, Volume: 14 Issue: 40, 49 - 69, 09.05.2025

Rehşan Yıldız

Abstract

In the nineteenth century, interest in antiquities increased as much as possible in Western societies. As a result of this interest, many travelers, archaeologists, diplomats and antiquities enthusiasts turned to the lands of the Ottoman Empire. Afterwards, he carried out many archaeological researches in the region. The artifacts obtained with these researches were excluded. Over time, these researches covered almost the entire geography of the Ottoman Empire. Because the Ottoman Empire contained many civilizations and was a very important geography in terms of archaeology. Therefore, the island of Cyprus, one of the islands of the Ottoman Empire, became one of the regions where these studies took place.
It was not known who the first settlers of the island of Cyprus were. However, the first known settlers were important civilizations such as Egypt, Hittite, Phoenician, Assyrian, Persian, Ptolemaic, Roman Empire, Crusaders, Lusignans, Venetian State and Ottoman Empire, respectively. The legacy of these civilizations has made the island of Cyprus a center of attraction and has become a region where many Western explorers, especially the British, carried out their research. The Ottoman Empire issued asar-ı atika regulations many times in order to prevent these activities of the Westerners in its own lands. However, these published regulations were not sufficient to prevent the Westerners. Therefore, the regulations could not be effective on the island of Cyprus. Thus, diplomat archaeologists such as Robert Hamilton Lang, Demetrios Pierides, Thomas Sandwith, Luigi Palma di Cesnola, Tiburce Colonna Ceccaldi carried out a lot of research to transport the artifacts to their own countries and also to increase their own earnings. Because the Ottoman State government also made efforts to prevent these activities, but it could not be effective enough.
In this study, the archaeological studies that took place in the period from the beginning of the XIXth century to the British annexation of the island of Cyprus in 1878 are discussed. In the study, the documents of the Presidential Ottoman Archive, including the asar-ı atika regulations, were examined. Then, the research was prepared by making use of the study works, newspapers and articles.

Keywords

Dali, Salamis, Robert Hamilton lang, Demetrios Pierides, Asar-ı atika

Ethical Statement

Ethics committee approval is not required for this study. No research has been done on any living creature (human and animal). The article belongs to the field of literature.

Supporting Institution

This study was also supported by Dicle University Scientific Research Coordinatorship (Dübap). Project no: SOBE.23.001).

Thanks

I would like to thank you for the support provided by Dicle University Scientific Research Coordinatorship (Dübap) for this study. Project no: SOBE.23.001). I would also like to thank my master's thesis advisor Assoc. Prof. Dr. Sungur Doğançay.

KIBRIS ADASI’NDAKİ ANTİK ŞEHİRLERDE İNGİLİZLERİN XIX. YÜZYILDA GERÇEKLEŞTİRDİĞİ ARKEOLOJİK FAALİYETLER

Abstract

XIX. yüzyılda Batı toplumlarında eski eserlere ilgi olabildiğince arttı. Bu ilgi neticesinde birçok seyyah, arkeolog, diplomat ve eski eser meraklısı Osmanlı Devleti topraklarına yöneldi. Ardından bölgede birçok arkeolojik araştımalar gerçekleştirdi. Bu araştırmalarla beraber elde edilen eserler harice çıkarıldı. Zamanla bu araştırmalar Osmanlı Devleti’nin neredeyse tüm coğrafyasını kapsadı. Zira Osmanlı Devleti birçok medeniyeti bünyesinde barındırmış ve arkeolojik açıdan oldukça önemli bir coğrafyaydı. Dolayısıyla Osmanlı Devleti adalarından biri olan Kıbrıs Adası’da bu çalışmaların gerçekleştiği bölgelerden biri oldu.
Kıbrıs Adası’nın ilk yerleşimcilerinin kim olduğu bilinmiyordu. Ancak bilinen ilk yerleşimcileri sırasıyla Mısır, Hitit, Fenike, Asur, Pers, Ptoleme, Roma İmparatorluğu, Haçlılar, Lusignanlar, Venedik Devleti ve Osmanlı Devleti gibi önemli uygarlıklar oldu. Bu uygarlıklardan kalan miras ise Kıbrıs Adası’nı adeta bir cazibe merkezi haline getirdi ve başta İngilizler olmak üzere birçok Batılı kaşifin araştırmalarını gerçekleştirdiği bir bölge haline geldi. Osmanlı Devleti kendi topraklarında Batılıların bu faaliyetlerine engel olabilmek için birçok kez asar-ı atika nizamnameleri yayınladı. Lakin yayınlanan bu nizamnameler Batılılara engel olabilecek yeterlilikte değildi. Bundan dolayı nizamnameler Kıbrıs Adası’nda da etkili olamadı. Böylece Robert Hamilton Lang, Demetrios Pierides, Thomas Sandwith, Luigi Palma di Cesnola, Tiburce Colonna Ceccaldi gibi diplomat arkeologlar da eserleri kendi ülkelerine taşımak ve ayrıca kendi kazançlarını artırmak için pekçok araştırma gerçekleştirdi. Zira Osmanlı Devlet ricali de bu faaliyetlere engel olabilmek için çaba sarfetti ancak yeterince etkili olamadı.
Bu çalışmada Kıbrıs Adası’nın XIX. yüzyılın başlarından 1878’de İngiliz İlhakına kadar geçen süreçte gerçekleşen arkeolojik çalışmalar ele alınmıştır. Çalışma da başta asar-ı atika nizamnamelerinin de aralarında olduğu, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşiv vesikaları incelenmiştir. Ardından araştırma inceleme eser, gazete ve makalelerden de istifade edilerek hazırlanmıştır.

Keywords

Asar-ı Atika, Dali, Salamis, Robert Hamilton Lang, Demetrios Pierides

Ethical Statement

Bu çalışma için etik kurul izni gerekmemektedir. Yaşayan hiçbir canlı ( insan ve hayvan)üzerinde araştırma yapılmamıştır. Makale edebiyat sahasına aittir.

Supporting Institution

Bu çalışmaya Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü (Dübap) tarafından da destek sağlanmıştır. Proje no: SOBE.23.001).

Thanks

Bu çalışmaya Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü (Dübap) tarafından sağlanan destek için teşekkür ederim. Proje no: SOBE.23.001). Ayrıca yüksek lisans tez danışmanım Doç. Dr. Sungur Doğançay'a teşekkür ederim.

References

• Düstür 1279 (1863), TTK Kütüphanesi, Kayıt No:1731, Yer No: A 918 s.114-115
• Takvimi Vekâyi (1284-1 Zilkade)1 Şubat 1869).
• BOA, A.} MKT. MHM. 470/54, (1290)
• BOA, A.} MKT. MHM. 471/43, (1290) BOA, MF. MKT, 17-71, (1291)
• BOA, MF. MKT, 17-70, (1291) BOA ŞD. 2379-73 H-10-01-(1292)
• BOA, İ.. HR.. 262/15725, H-06-03, (1291)
• BOA, HR. MKT. 693/27, (1287)
• BOA, HR. SFR.3. 233/31, M-10-06 (1876)
• BOA MF.MKT.45-101 H-15-12-(1293) BOA MF.MKT.45-46 H-22-12-(1293)
• BOA MF.MKT.45-91 H-13-12-(1293)
• BOA MF.MKT.51-169 H-26-10-(1294)
• BOA, MF.MKT. 49-156 H-07-06-(1294)
• Altan Zekai, (2006), Gizemli Kıbrıs, Işık Kitabevi Yayıncılık, Lefkoşa
• Abulafia David, (2012), Büyük Deniz: Akdeniz’de İnsanlık Tarihi, (Çev). Gül Çağalı Güven, Alfa Tarih Yayınları, İstanbul
• Başlamışlı Macide, Çalışkan Adem, (2017), İngiltere’nin Yakın Doğu Politikası Dahilinde Kıbrıs’ın İngilizler’e Devri Tarihte Kıbrıs C. 2, (Ed. Osman Köse) Akdeniz Karpaz Üniversitesi, İstanbul
• Bağışkan Tuncer, (2018), Kıbrıs’ın Geçmişine Yolculuk, Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayınları, Lefkoşa
• Bağışkan Tuncer, (2019), Tarihi Lefkoşa’da Geçmişe Yolculuk, Limasol Bankası Kültür Yayınları, Lefkoşa
• Brawn Veronika Tatton, (1998), The British Museum Discoveries Cyprus, Cahiersdu Centre d’Etudes Chypriotes, volume 28, pp.113-115 p.113
• Bonato Lucie, (2017), Tiburce Colonna Ceccaldi A Chypre (1866- 1869)-I Les Activites Consulaires, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, 47
• Cesnola General Louis Palma Di, (1877), Cyprus: Its Ancient Cities, Tombs, And Temples, During Ten Years’ Residence As American Consul In That Island, Taylor Institution, London
• Çelik Cemil, (2021) İdari ve Sosyal Dinamikleriyle İngiliz Yönetiminde Kıbrıs (1878- 1914), Libra Kitapçılık Yayınları, İstanbul Çelik Cemil, (2021), The American Consul Cesnola Brothers And The Fate Of Antiquities Otoman Cyprus, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Yıl 11, S.22, 265-296
• Çelik Zeynep, (2016), Asar-ı Atika Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti, (Çev.), Ayşen Gür, Küy Yayınları, İstanbul
• Doğançay Sungur, (2021), Hürmüz Rassam’ın Ninova ve Babil’deki Arkeolojik Keşifleri, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.28 ss.256-275
• Doğançay Sungur, (2022), Amerika Konsolosu Cesnola’nın Kıbrıs’taki Arkeolojik Çalışmaları, Gaziantep University Journal Of Social Sciences, 21, 3, ss.1680-1698
• Erdemir Tuğba Tanyeri (2012), Türkiye ve Avrupa Arasında Bilimsel Hareketlilik ve Etkileşim: Osmanlı’dan Günümüze Arkeoloji ve Müzecilik, Ankara
• Eldem Edhem, (2013), Philipp Anton Dethier’nin Schliemann ve Cesnola ile Mücadelesi (1874), Türkiye’de Arkeoloji ve Kültürel Mirasa Yeni Bakışlar, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi
• Gaber Pamela, The History Of History: Excavations At Idalion And The Changing History of a City Kingdom, TheUniversity of Chicago Press Journal, pp 52-63, 2008
• Gözübüyük Meral, (1993), İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Cesnola Koleksiyonu Bünyesindeki Pişmiş Toprak Eserler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Hadjicosti Maria, (1997), The Kingdom Of Idalion In the Light of New Evidence, Bulletin of the Amerikan Schools of Oriental Research
• Hill George, (2016), Kıbrıs Tarihi, Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi (1571- 1948) (Çev,) Nazım Can Serbest, İstanbul, İşbankası Kültür Yayınları
• Kiely Thomas, (2010), Charles Newton and Archaeology Of Cyprus, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 40, pp.231-251, p.238
• Kiely Thomas, (2020), Robert Hamilton Lang And The Archaeology Of Cyprus, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, pp.483-523, p.489
• Kiely Thomas, Merrillees Robert S, (2020), A Unique Late Cyriote Bronze Age jar from Demetrios Perides’ excvations in Cyprus, Macon, France, and the circulation of Cypriote Antiquities in the 19th Century AD, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 50, pp.459-582
• Kızılduman Bülent, (2008), Kıbrıs’ta Arkeolojik Çalışmaların Yasal boyutu ve Kaleburnu Kral Tepesi Kurtarma Kazısı Projesi, Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Bölümü 10.Kuruluş Yılı Etkinliği Batı ve doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar Sempozyumu
• Kurat Akdes Nimet, (2011). Türkiye ve Rusya: XVIII. Sonucundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri, (1798-1919), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara
• Lang Robert Hamilton, (1878), Cyprus İts History İts Present Resourcea, And Prospects, Macmillian And Co. London
• Marangou Anna, (2006), Three Arsenals in Cyprus in Three differet Moments of History ancient, Medievel and Modern Cyprus, In R. Ghirlando, S. Mercieca &M. Renault (Eds), La Navigation Du Savoir: Etudes De Septs Arsenaux Historiques De La Mediteranee pp.102- 135, Msida: Malta Univesity, Publishers
• Merrillees Robert Stuart, (2017), Cypriot eantiquities in Late Ottoman Istanbul and Smyrna-II Cypriote in the Greek Evangelical School Museum and Their Trading in Late Ottoman smyrna (Modern İzmir) Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, 47, pp.120-164
• Merrillees Robert Stuart, Krpata Margit, (1997), Schliemann and Ohnefalsch-Richter: The Cyprus connetion, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 27, pp.137-143
• Merrillees Robert, (2016), Studies On The Provenances Of The Stele Of Sargon II From Larnaca (Kition) The Two So-Called Dhali (Idalion) Silver Bowls İn The Louvre, Cahiers Du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 46
• Muşmal Hüseyin, (2009), Yabancıların İzinde Osmanlı: Konya ve Çevresinde Araştırmalar Yapan Yabancılar (1876-1914), Me-Sa Yayınları, Konya
• Nazır Bayram, (2010), Osmanlı Devleti’nde Müzeciliğinin Doğuşu ve Derasaadet Numunehane-i Osmani, History Studies, cilt.2, Sayı.1, ss 98-113
• Nikolaou Polina, (2013), The Diaspora of Cyriot Antiquities And The British Museum (1860-1900), The University of Exeter, as a Thesis Degree of Doktor of Philosophy in Geography
• Örmeci Ozan, (2020), İngiltere (Birleşik Krallık) Siyaseti, Urzeni Yayınları, İstanbul
• Reeve Anna H., (2016), T. B. Sandwith and The Leeds City Museum’s Ancient Cypriot Collection In: Approaching Cyprus, Ed. R. Maguire And J. Chick (Cambridge: Cambridge Scholars
• Samani Hasan, (2021), Tanzimat Döneminde Askeri Islahatın Kıbrıs’ta Uygulanması, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Dergisi, sayı 45, ss 419-440
• Saville Captain A. R., (1878), Cyprus, Compiled in The Intelligence Branch, Quarter Master Genaral’s Department, Horse Guards. Printed Under The Superintendence Of Her Majesty’s Stationery Office, London
• Senff Reinhard, (2016), The Early Stone Sculpture Of Cyprus In The Archaic Age Questions Of Meaning And External Relations, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 46, pp.234-252
• Shaw Wendy M.K, (2011), Anıt Mezardan Müzeye Eski Eserlerin Osmanlı Modernitesi İçin Dirilişi, Geçmişe Hücum Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeolojinin Öyküsü 1753-1914, (Ed) Zainab Bahrani ve Diğerleri, Garanti Kültür Yayınları, İstanbul
• Sönmez Ali, (2020), Yitik Miras Zeus Sunağı Avrupa’nın Kıskacında Asar-I Atika Politikası, İdeal Kültür Yayıncılık İstanbul
• Stanley-Price Nicholas, (2001), The Ottoman Law On Antiquities (1874) And Thenfoundi Of The Cyprus Museum, Cyprus İn The 19th Century A.D. Fact, FancyAnd Fiction (Ed. V. Tatton- Brown) Papers Of The 22nd British Museum Classical Colloqium, Oxbow Books, 267-275
• Şahin Gürsoy, (2022), XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kıbrıs’ta Diplomat Arkeologların Eski Eser Araştırmaları, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 77, 259-295
• Şimşek Fatma- Dinç Güven, (2009), XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar, U. Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Yıl 10, S. 16, Ss. 101-127 Ulbrich Anja, Kiely Thomas, (2012), Britain and Archaeology of Cyprus. I. The Long 19th Century Cahiers Du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 42 pp.305-356 Yasamee Feroze A. K., (2018), Abdülhamit’in Dış Politikası Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı (1878-1888), (çev), Yusuf Selman İnanç, Kronik Yayınları, İstanbul
• https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG59133 Erişim Tarihi 13-01.2023
• https://www.shapell.org/manuscript/abraham-lincoln-seal-appointment-edward-joy-morris-minister-resident-turkey/ Erişim Tarihi 14. 02. 2025)