Destan Söyleme Geleneğinde Gastronomi Kültürü: Baklava Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 14 Issue: 41, 421 - 434, 30.08.2025

Gökhan Karabudak

Abstract

Olağanüstü kahramanlık veya toplumsal olayları anlatan destanlardan farklı olarak, âşıklık geleneği içerisindeki destanlar sosyal yaşamın çeşitli yönlerini yansıtan edebi ürünlerdir. Bu destanlar içerisinde kültürel, sosyal, ekonomik, politik gibi birçok konu bulunmaktadır. Mutfak kültürü de bu konular arasında yer almaktadır. Yiyecek ve içeceğin övülmesi veya tanıtılması destanlar içerisinde önemli bir yere sahiptir. Türk mutfak kültüründen bahsedildiğinde akla gelen ilk ürünlerden biri olan baklava, Türk mutfağı başta olmak üzere Ortadoğu, Balkan ve Güney Asya mutfaklarında önemli yer tutmuş bir hamur tatlısıdır. Tatlı olmanın ötesinde baklava Anadolu coğrafyasına derinlemesine yerleşerek bir kültürel simge haline gelmiştir. Baklavanın düğünlerde, kutlamalarda, bayramlarda vb. yerlerde yer alması onun kültürdeki rolünü de yansıtmaktadır. Baklavanın Türk toplumundaki kültürel önemi, bir mutfak lezzeti olarak oynadığı rolün çok ötesine geçerek sözlü kültür ürünlerinde işlenen bir ulusal kimlik sembolü haline gelmiştir. Bu kültürel unsur nesiller boyunca aktarılan sözlü anlatılarda ve kalıp ifadelerde kendine yer edinmiştir. Bu çalışmada literatür taramasından elde edilen örnekler kullanarak baklavanın âşıklar tarafından söylenen destanlarda nasıl geçtiği analiz edilmiş; sembolik anlamları, kimlik, aidiyet ve kolektif hafızadaki rolü incelemektedir. Türk halk edebiyatında baklavaya atfedilen kültürel ve sembolik anlamları âşık destanlarında temsil edilme biçimine odaklanarak irdelenmiştir. Sonuç olarak baklava geleneksel bir tatlı olarak yaygın olarak bilinmekle birlikte aynı zamanda kimlik, sosyal statü ve kolektif belleğin bir sembolü olarak da işlev gördüğü tespit edilmiştir.

Keywords

Gastronomi , Destan , Âşıklık Geleneği , Baklava

Gastronomy Culture in the Epic Telling Tradition: A Study on Baklava

Abstract

Unlike epics that tell of extraordinary heroism or social events, epics within the minstrel tradition poetry are literary works that reflect various aspects of social life. These epics cover many topics, including cultural, social, economic and political issues. Food culture is also among these topics. The praise or promotion of food and drink occupies an important place in epics. Baklava, one of the first products that comes to mind when talking about Turkish culinary culture, is a pastry that has an important place in Turkish cuisine as well as in the cuisines of the Middle East, the Balkans and South Asia. Beyond being a dessert, baklava has become deeply rooted in the geography of Anatolia and has become a cultural symbol. Its presence at weddings, celebrations, festivals, etc. reflects its role in culture. The cultural significance of baklava in Turkish society goes far beyond its role as a culinary delicacy, becoming a symbol of national identity in oral cultural products. This cultural element has found its place in oral narratives and idiomatic expressions passed down through generations. In this study, examples obtained from a literature review were used to analyse how baklava is mentioned in epics sung by minstrels, examining its symbolic meanings, identity, belonging, and role in collective memory. The cultural and symbolic meanings attributed to baklava in Turkish folk literature were examined by focusing on how it is represented in minstrel epics. In conclusion, while baklava is widely known as a traditional dessert, it was also found to function as a symbol of identity, social status, and collective memory.

Keywords

Gastronomy , Epic , Minstrel Tradition , Baklava

References

• AKKOYUNLU, Z. (2012), “Türk mutfağında kaybolan Kerkük yemekleri”, Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 5 (9), 326-343.
• ALBAYRAK, N. (t.y.), Türk Halk Kültüründe Yemek Destanları. Erişim Adresi: http://www.nurettinalbayrak.com/wp-content/uploads/pdf/turk_halk_kulturunde_yemek_destanlari.pdf
• ARTUN, E. (2001), Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• ATA YILDIZ, N.(2015), Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• BAŞGÖZ, İ. (2014), İzahlı Türk Halk Edebiyatı Antolojisi, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• BORATAV, P. N. (2015), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DİLÇİN, C. (1995), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİZDAROĞLU, H. (1969), Halk Şiirinde Türler, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ELÇİN, Ş. (2010), Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• EMİL, T. (2006), Baklava Sekför Profili. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• ENVERİ, E., ÖZKAYA, İ. ve ALİN, K.(2011), Âşıklık Geleneği ve Murat Çobanoğlu (Hayatı, Sanatı ve Şiirleri), İzmir: Kars Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ergun, S. N. ve Uğur, M. F. (1926), Konya Vilâyeti Halkiyyât ve Harsiyyâtı. Konya: Vilayet Matbaası.
• GÜNEY, E.C. ve GÜNEY, Ç. E. (1953), Âşık Ruhsati Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• GÜVENÇ, A. Ö. (2015), Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mizah Destanlar, Ankara: Gece Kitaplığı.
• HALICI, F. (1990), Halk Şairlerinden Yemek Destanları. Ankara: Güven Matbaası.
• IŞIN, P. M. (2009), Gülbeşeker-Türk Tatlı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KARABUDAK, G.(2024), Gaziantep Gastronomi Kültüründe Baklava. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• KAUFMAN, S. (2008), “Baklava: a quintessential sweet from Turkey”, Repast, XXIV (4), 8-10.
• KAYA, D.(2006), “Sivaslı Âşıkların Yemek Destanları”, (Yay. haz. Ali Berat Alptekin), Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na Armağan, Konya: Kömen-Sota Yayınları.
• KAYA, D. (2008), “Halk Edebiyatında Yemek Destanları”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 1 (1), 77-90.
• KAYA, D. (2019), Âşık Edebiyatında Esnaf ve İş Destanları. Erişim Adresi: https://dogankaya.com/fotograf/dogan_kaya_esnaf_destanlari.pdf
• KOLAY, A., vd., (2016), Tatlıların Sultanı: Baklava, İstanbul: Baklava ve Tatlı Üreticileri Derneği.
• KOZ, M. S. (1977), “Destan”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi C. II, İstanbul: Dergah Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1980), Türk Edebiyatı Tarih, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• KÖYLÜOĞLU, A.(2016), “Gelenek ve görenekler”, (Ed. Ergün Özuslu), Şehr-i Ayntab-ı Cihan: Gaziantep, Gaziantep: Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• OĞUZ, M. Ö. (2001), Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• ONAY, A. T. (2001), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZDEMİR, F.(1991), “Anadolu Destanlarının Biçimleri ve Çeşitli Temaları”, (Der. Ahmet Şükrü Esen), Anadolu Destanları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• PERRY, C. (2003), “Göçebe Türkler, Katmerli Ekmek ve Baklavanın Orta Asya’daki Kökleri”, (Ed. Sami Zubaida ve Rıchard Tapper), Ortadoğu Mutfak Kültürü (s. 85-89) içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• SAKAOĞLU, S. (1999), “Koşma Tasnifine Yeni Bir Yaklaşım”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 103-113.
• TOGAN, Z. V. (2016), “Türk Destanının Tasnifi (I)”, (Yay. haz. Saim Sakaoğlu ve Ali Duymaz), İslamiyet Öncesi Türk Destanları, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TOKUZ, G. (1995), Gaziantep Yemekleri, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi.
• UYSAL, Y. (2008), Gazipaşa’da Folklor ve Halk Edebiyatı Ürünleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• YURTSEVER, S. (1992), “Antep sofrası”, Yöre, 3 (12), 18-19.
• ZOR, M. B. (2018), Baklavanın Hikâyesi. Gaziantep: Ekspres Gazetesi Kültür Yayınları. İnternet Kaynakları
• URL-1: https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/0cbbdd44-8cae-4ef4-af94-b2889a94f28c.pdf Erişim Tarihi: 04.07.2025.
• URL-2: https://www.turkudostlari.net/soz.asp?turku=16906 Erişim Tarihi: 10.07.2025
• URL-3: https://www.turkudostlari.net/soz.asp?turku=20734 Erişim Tarihi: 10.07.2025