Yükseköğretimde Dijital Dönüşümde Ontolojik ve Epistemolojik Belirsizlikler: Pedagojik Bir Analiz

Year 2025, Volume: 16 Issue: Özel Sayı: Türkiye’de Yükseköğretimin Yeniden Yapılandırılması: Yeniklikler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kongresi, 1 - 20, 06.11.2025

Burhan Akpınar , Taha Yasin Akyıldız , Esra Nur Akpınar , Yusuf Celal Erol

Abstract

21. Yüzyıl eğitim paradigması olan dijital pedagoji, yükseköğretim de dâhil tüm eğitim kademelerini radikal biçimde dönüştürmektedir. Bu dönüşümle birlikte, yükseköğretimde sanal eğitim ekolojileri tartışılmaya başlanmıştır. Gerçek zaman ve mekânlı eğitim ile sanal eğitimin kıyasına dayalı bu tartışmalarda, dijital dönüşümün salt teknolojik bir olgu olarak ele alındığı, teorik (ontolojik ve epistemolojik) arka planının ihmal edildiği gözlemlenmektedir. Yükseköğretimde sürdürülebilir bir dijital dönüşümü tehdit eden bu durumun, uzun vadede eğitimi robotik bir kültüre dönüştürme riski bulunmaktadır. Bu itibarla, insani açıdan dengeli ve sürdürülebilir bir dijital yükseköğretim için, konunun eğitim felsefesi ve pedagojik perspektiften ele alınması önem arz etmektedir. Belge tarama yöntemiyle yürütülen bu çalışmanın amacı, sanal-dijital yükseköğretim ekolojisini eğitim felsefesi ve pedagojik bağlamda ele alıp, kavramsal çerçevede analiz etmektir. Araştırmanın verileri olan belgeler, doküman analizi tekniğine göre çözümlenerek, belirli şu sonuçlara ulaşılmıştır: Yükseköğretimde sanal-dijital eğitim ekolojisinin teorisi, insan-makine etkileşiminin yeni versiyonu olan “bedensiz insan-uzamsız teknoloji” çerçevesinde ele alınabilir. Zaman, mekân ve uzamdan bağımsız bu ekolojinin temel paydaşları, avatar öğrenci, dijital müfredat ve moderatör öğretim elemanı olabilir. Bu paydaşların temassız etkileşimindeki ontolojik ve epistemolojik belirsizlikleri aşmada, bilinen pedagojik ilkeler yetersizdir. Bunun için, dijital ekolojinin metaverse örneği üzerinden, eğitim felsefesi ve pedagojik bağlamda irdelenmesi yol gösterici olabilir.

Keywords

Dijital pedagoji , Sanal ekoloji , Avatar öğrenci , Yükseköğretim

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın tüm aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımızı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimizi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimizi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımızı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimizi beyan ederiz. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığımız bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumuzu bildiririz.

Ontological and Epistemological Uncertainties in the Digital Transformation of Higher Education: A Pedagogical Analysis

Abstract

As the educational paradigm of the 21st century, digital pedagogy is radically transforming all levels of education, including higher education. This transformation has brought virtual learning ecologies into the spotlight, particularly in debates that contrast real-time, physical education with virtual modalities. These debates often reduce digital transformation to a purely technological phenomenon, neglecting its theoretical—ontological and epistemological—underpinnings. Such a reductionist approach poses a long-term risk of turning education into a robotic culture, thereby threatening the sustainability of digital transformation in higher education. Hence, achieving a balanced and sustainable digital higher education system requires a philosophical and pedagogical perspective. This study, conducted using the document analysis method, aims to analyze the virtual-digital higher education ecology through the lens of educational philosophy and pedagogy, constructing a conceptual framework in the process. Documents serving as the study’s data were analyzed using qualitative content analysis, leading to the following conclusions: The theory of virtual-digital education in higher education can be framed within a new form of human–machine interaction, described as “disembodied human—spaceless technology.” The main stakeholders of this ecology—free from time, space, and physical dimension—may include the avatar-student, digital curriculum, and moderator-instructor. Existing pedagogical principles are inadequate in addressing the ontological and epistemological uncertainties emerging from the contactless interactions among these entities. Therefore, analyzing this digital ecology—exemplified through the metaverse—within a philosophical and pedagogical context is essential for guiding future developments.

Keywords

Digital pedagogy , Virtual ecology , Disembodied student , Higher education

References

• Akpınar, B. (2017). Eğitimde program geliştirme ve değerlendirme. Data Yayınları.
• Akpınar, B. ve Akyıldız, T. Y. (2022). Yeni eğitim ekosistemi olarak metaversal öğretim. Tarih Okulu, 15, 873-895.
• Alkayış, A. (2021). Eğitim felsefesi perspektifinden dijitalleşme ve eğitim 4.0. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BUSBED), 11(21), 221-237. DOI:10.29029/busbed.81816.
• Arı, E. S. (2021). Süper akıllı toplum: Toplum 5.0. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Der gisi, 23(1), 455-479.
• Ataş, H. ve Gündüz, S. (2020). Yükseköğretimde dijital dönüşüm içinde dijital dönüşüm. Gazi Kitabevi.
• Ayiter, E. (2008, Haziran). Art education in a metaverse: Ground-C. EdMedia+ Innovate Learning içinde (ss. 4001-4009). Association for the Advancement of Computing in Education (AACE). https://www. academia.edu/1795393/Art_Education_in_a_metaverse_g round.
• Aytaş, M. (2016). Ağ toplumu ve dijital medyada ontoloji, zaman/mekân kavramlarını yeniden okumak. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(37), 399-409.
• Baki, Y. (2022). Web 2.0 araçlarının dijital okuryazarlık becerilerinin ve web pedagojik içerik bilgisinin geli şimine etkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(3), 671-695.
• Bakioğlu, A. ve Şentuna, T. (2001). İnternet ile eğitimde öğretmen ve okul yöneticilerinin görevleri. Pamuk kale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(9), 10-18.
• Başbuğ, F. (2023). Dil, uzam, zaman ve hareket üzerine. Ulakbilge, 88, 928–940. https://doi.org/10.7816/ ulakbilge-11-88-03.
• Bholane, K. P. (2024). Digital transformation in higher education. Global Journal of Economics, Business & Entrepreneurship, 1-4.
• Bozkurt, A., Hamutoğlu, N. B., Liman Kaban, A., Taşçı, G., vd. (2021). Dijital bilgi çağı: Dijital toplum, dijital dönüşüm, dijital eğitim ve dijital yeterlilikler. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 7(2), 35-63. https://doi.org/10.51948/auad.911584.
• Çiftçi, A. ve Karakaş, Y. (2019). Dijitalleşen zamanın izdüşümünde: kimliğin, bedenin ve iletişimin dö nüşümü. Online Academic Journal of Information Technology, 10(37), 7-30. https://doi.or g/10.5824/1309‐1581.2019.2.001.x.
• Derya, H. (2022). Kurumların esnekliği: Endüstri 4.0 ve 5.0 açısından bir değerlendirme. Journal of Emer ging Economies and Policy, 7(2), 233-247.
• Doğan, M., Tunçer, K., & Arslan, H. (2024). Yükseköğretimde dijital pedagoji. Journal of University Resear ch, 7(1), 74-82. https://doi.org/10.32329/uad.1368321.
• Duan, H., Li, J., Fan, S.,Lin, Z., Wu, X. & Cai, W. (2021, Ekim). Metaverse for social good: A university campus prototype. In Proceedings of the 29th ACM International Conference on Multimedia (MM ’21), 153-161).
• Elitaş, T. ve Keskin, S. (2014). Sanal aidiyet bağlamında zihinsel diaspora: Facebook Örneği. Atatürk İletişim Dergisi, 7, 161-187.
• Geçikli, K. (2020). V. S. Naipaul’un nehrin dönemeci adlı eserinde tarih ve uzam. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(32), 1653-1674.
• Gelen, İ. ve Demircioğlu, H. (2020). Endüstri 4.0 ve toplum 5.0 bağlamında: Eğitim 4.0. Academic Social Resources Journal, 5(17), 495-512.
• Glesne, C. (2014). Nitel araştırmaya giriş (Çev: Ali Ersoy ve Pelin Yalçınoğlu). Anı Yayıncılık.
• Göçen, A. (2022). Eğitim bağlamında metaverse. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 6(1), 98-122.
• Göker, G. (2017). Dijital heterotopyalar: “Başka” bir bağlamda yeni medya. Selçuk İletişim, 9 (4), 164-188. 15
• Gülbahar Güven, Y. (2022). E-öğrenme sürecinde pedagojik eğilimler. https://bote.education.ankara.edu.tr/ wp-content/uploads/sites/428/2022/02/e-ogrenme-rapor-au-ebf-gulbahar.pdf.
• Gümüşoğlu, K. E. (2017). Yükseköğretimde dijital dönüşüm. Açık Öğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 3(4), 30-42.
• Gündüz, Z. (2022). Ontolojik düzlemden epistemolojik düzleme geçiş: Başlangıç sorunu. (Yayımlanmamış doktora tezi). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Güngör, F. S. (2019). Postmodern dünyanın mekân anlayışında sanal mekân. Turkish Studies, 14(5), 93-104.
• Hesse, F. W., Kobsda, C., & Leiser, A. (Eds.). (2021). Digital transformation of higher education - Global Learning Report 2021. Berlin: Global Learning Council (GLC); Deutscher Akademischer Austaus chdienst e.V. (DAAD); Times Higher Education (THE). https://doi.org/10.21241/ssoar.73580.
• Ilgaz Büyükbaykal, C. ve Sönmezer, Z. (2022). Metaverse ile toplumsal yaşam arasındaki ilişki. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 139-148.
• Işıklı, Ş. (2014). Büyük veri, epistemoloji ve etik tartışmalar. Online Academic Journal of Information Tech nology, 5(17), 89-122. https://doi.org/10.5824/1309-1581.2014.4.006.x.
• Karabacak, Z. İ. ve Sezgin, A. A. (2019). Türkiye’de dijital dönüşüm ve dijital okuryazarlık. Türk İdare Dergisi, 91(488), 319-343.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62-80.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kocaman-Karoğlu, A., Bal-Çetinkaya, K. & Çimşir, E. (2020). Toplum 5.0 sürecinde Türkiye’de eğitimde dijital dönüşüm. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 3(3), 147-158.
• Kuban Torun, N., & Torun, T. (2022). Metaverse ve din kavramlarının sosyal medya madenciliği yolu ile incelenmesi. Alanya Akademik Bakış, 6(2),2511-2526.
• Küçükparmak, A. (2019). Kant’ta zaman-mekânın a prioriliği problemi. Temâşâ Felsefe Dergisi, 11, 91-100. Lee, J. Y. (2021). A study on metaverse hype for sustainable growth. International Journal of Advanced Smart Convergence, 10(3), 72-80.
• Mete, M. H. (2022), Metaverse teknolojileri ve etki alanları. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(2), 155-171.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (2016). Nitel veri analizi (Çev: Sadegül Akbaba Altun ve Ali Ersoy). Pegem Akademi.
• Okumuş, E. (2010). Zaman sosyolojisi: Bir giriş denemesi. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 121-174.
• Öztemel, E. (2018). Eğitimde yeni yönelimlerin değerlendirilmesi ve eğitim 4.0. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 1(1), 25-30. Doi: 10.26701/uad.371662.
• Prabowo, H. & Bandur, A. (2021). Digital transformation in higher education: Global trends and future re search direction. Journal of Innovation in Business and Economics, 5(2), 103-118. DOI: https://doi. org/10.22219/jibe.v5i02.21218.
• Sabah, Ş. (2016). Ben, kendim ve avatarım: Sanallık ve gerçeklik arasında tüketim, sahip olunanlar ve kişisel benlik. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 9(1), 117-154.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç. & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-250. https://doi.org/10.33400/kuje.843306.
• Salmon, G. & Edirisingha, P. (2010). Developing a five-stage model of learning in Second Life. Educational Research, 52, 2,169-182.
• Sevimli, M. A. & Serarslan, M. (2021). Yapay zekâ düalizminde özbilinçlilik halinin varlığı ve yıkımı üzeri ne. Sinefilozofi Dergisi, 6(12), 1005-1024. https//doi.org//10.31122/Sinefilozofi.810857.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2016). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma Yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Sucu, İ. (2014). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı açısından sosyal medya sanal dünya oyunu olarak se cond life örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Maltepe Üniversitesi.
• Şenyüz, B. (2021). İletişim çalışmalarında insan-makine iletişimi(imi): Paradigma değişikliği ve temel yak laşımlar. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 36, 203-220. https://doi.org/10.31123/ akil.988494.
• Şimşek İşleyen, F. (2020). Dijital çağda bilginin değişen niteliği ve infobezite: Z kuşağı üzerine bir odak grup çalışması. Selçuk İletişim, 13(1), 246-272. Tarhan,
• N. (2024). https://www.nevzattarhan.com/prof-dr-nevzat-tarhan-dijitallesme-bu-zamanin-ru hu-ve-bu-zamanin-getirdigi-gercekliktir.html.
• Taşlıbeyaz E. & Taşcı, Y. (2021). Yükseköğretim kurumlarında dijital dönüşüm çalışmalarının incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 11(1), 172-183. https://doi.org/10.5961/jhes.2021.439.
• Toprak, M., Bayraktar, Y., Yorgun, S., & Ozyilmaz, A. (2021). Dijital dönüşüm, araştırma üniversitesi ve yükseköğrenimde yeniden yapılanma: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi için bir model önerisi. Journal of Economy Culture and Society, 63, 67-92. https://doi.org/10.26650/JECS2020-801234.
• Türk, M. S. (2014). Medyanın gerçeklik inşası ve gerçeklik algısı? Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 5(28), 1-22.
• Uslu, A. (2023). Hume’cu kurguculuğun kendiliksiz biliş anlayışı. Felsefe Dünyası Dergisi, 77, 252-280.
• Uysal, D. (2020). Dijital ve sanal yansımalar Wolfgang Hohlbeın’ın “Im Netz Der Spinnen” ve “Das Netz” adlı romanları. Ankara: İksad Yayınları.
• Uzundumlu, Ö. (2023). Endüstri 4.0’dan toplum 5.0’a inovasyon ve üretimin simülasyonu. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(136), 410-423.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (9. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M.A., 2023, Metaverse bir ilizyon mu? Pazarlama perspektifinden metaverse incelemesi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(4), 3615-3633.
• YÖK (2024). T.C. Yükseköğretim Kurulu, https://www.yok.gov.tr.