Farabi Değişim Programının Sosyal Ağ Analizi: Öğrenci Hareketliliği

Year 2016, Volume: 16 Issue: 65, 313 - 334, 15.10.2016

Zeynep Ugurlu

Abstract

Problem Durumu: Üniversiteler
bilgiyi yaratan ve yayan kurumlar olmanın yanı sıra, bilgi ve insan gücünün
hareketliliği konusunda da önemli işlevler üstlenmektedir. Öğrenci ve öğretim
üyesi değişim programları hareketliliğin önemli bir aracı olarak göze
çarpmaktadır. Değişim programlarının en belirgin yararları bilginin dolaşımını
sağlaması, kapasiteyi artırması, 
yükseköğretim kurumları arasında etkileşimi ve işbirliğini artırması,
olumlu örneklerin paylaşılmasını ve yayılmasını sağlaması, malzeme, ekipman ve
fiziki koşullardan daha fazla sayıda öğrenci ve öğretim elemanının
yararlanmasının sağlanması yoluyla sadece kapasiteyi artırmak değil aynı
zamanda bireysel gelişime de destek olması, yükseköğretim kurumlarının kendi
çalışmalarını değerlendirirken diğer yükseköğretim kurumlarının çalışmaları ile
kıyaslamalarına olanak sağlaması olarak sayılabilir (Messer ve Wolter, 2007).
Farabi Değişim Programı (FDP), yükseköğretim kurumları arasında öğrenci ve
öğretim üyesi değişim programıdır. Programın yürürlüğe girdiği günden 2013
yılına kadar toplam 12.492 öğrenci değişim programından faydalanmıştır.
Öğrencilere aylık 420 TL karşılıksız burs verilmektedir. FDP kapsamında YÖK
tarafından yükseköğretim kurumlarına toplam 27.791.406,92 TL kaynak aktarımı
yapılmıştır. Türkiye çapında 90 devlet ve 15 vakıf olmak üzere toplamda 105
yükseköğretim kurumu aktif olarak FDP’de yer almaktadır.    

Bilimsel çalışmalarda değişim programları, 
öğrenci ve öğretim elemanlarının deneyimleri, gidilen ülkelerin yaşam
koşulları, akademik başarılarına etkileri, program içerikleri ve akreditasyon,
öğrencilerin uyum süreçlerini etkileyen faktörler Teichler, 1996; Messer ve
Wolter, 2007;  Şahin, 2007; Yiğit,
Kösterelioğlu, M.A.; Sezer ve Kösterelioğlu, İ., 2009; Kasapoğlu-Önder ve
Balcı, 2010; Boyacı, 2011; Mutlu, 2013; Özdem, 2013,  Gökçek, 2013, 
Özel Bayındır ve Demir, 2014) değişim programlarında uygulamanın
başarısını etkileyen yönetsel faktörler (liderlik ve örgüt kültürü gibi) ve
öğrencilerin değişim programlarına katılımında karar süreçlerini etkileyen
faktörler (Daly ve Barker, 2010) gibi boyutları ile ele alınarak
araştırılmıştır. Değişim programları gerek dünyada gerekse Türkiye‘deki çok
sayıda üniversitede uygulanan, dünyadaki farklı ülkelerde hükümetler ve üst
kuruluşlarca desteklenen, özendirilen ve oldukça büyük bütçelerin aktarıldığı
kapsamlı faaliyetlerdir. Türkiye‘de üniversiteler arasındaki etkileşimin
artırılmasıyla; öğretim ve araştırma alanlarında işbirliklerinin yanı sıra
ekipman gibi kaynakların paylaşılması ve öğrenci ve öğretim elemanı değişimi
gibi konularda da büyük bir potansiyelden yararlanılabilir. Değişim
programlarının bir başka özelliği de üniversiteler arasında öğrenci ve öğretim
elemanı değişimi ile iletişim kanalları oluşturması ve bu kanallardan bilgi
akışının gerçekleşmesidir. Bu yönü ile değişim programları sosyal ağ bakış
açısı ile de değerlendirilebilir.  Literatür
incelemesinde öğrenci değişim programlarının sosyal ağ bakış açısıyla
incelendiği bir araştırmaya hemen hemen hiç araştırma yapılmamış olduğu tespit
edilmiştir. Mevcut çalışmanın bu anlamda önemli olduğu, alana katkı sağlayacağı
umulmaktadır.

Araştırmanın Amacı: Sosyal ağ yaklaşımı ile gerçekleştirilen bu araştırma, öğrenci değişim
programlarının karşılıklı olarak değerlendirilmesine farklı bir bakış açısı sunmayı
amaçlamaktadır. Bu bağlamda araştırmanın temel amacı, öğrenci değişim
programlarından biri olan Farabi Değişim Programı çerçevesinde, üniversiteler
arasında gerçekleşen öğrenci değişiminin öğrenci kabul eden ve gönderen
üniversiteler açısından karşılıklı bir değerlendirilmesini yapmaktır. Bu amaç
doğrultusunda araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 2013-2014 güz ve
bahar döneminde:

Farabi değişim
programı çerçevesinde hangi üniversiteler hangi üniversitelere öğrenci
göndermiştir?

Farabi değişim
programı çerçevesinde eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştiren kurumlar
açısından hangi üniversiteler daha çok öğrenci alıp göndermektedir?

Farabi değişim
programı çerçevesinde yapılabilecek maksimum öğrenci alış-verişine göre
gerçekleşen öğrenci alış-verişinin ne kadarı gerçekleşmiştir? (yoğunluk-density)

Araştırmanın Yöntemi: Araştırma var olan durum tespitini içeren tarama
modelindedir. Araştırma,  sosyal ağ
analizi yaklaşımı ile sürdürülmüştür. Sosyal ağ analizi, aktörler arası
ilişkilerin ortaya çıkarılmasında kendisine has ölçümlere sahip
disiplinlerarası bir araştırma yaklaşımıdır. Aktörler ve aktörler arası
ilişkilerin ve bu ilişkilerin oluşturduğu yapının sayısallaştırılarak ya da
grafik halinde ortaya çıkarılmasını sağlar (Aggarwal, 2011). Freeman’a göre
(2004, 2) şu özellikler tüm modern sosyal ağ analizi örneklerinde yer alır:
Sosyal ağ analizi, toplumsal aktörleri birbirine bağlayan yapısal bağlar
hakkında sezgileri gerekçelendirir. Bu ampirik veri, sistematik olarak toplanır
ve kontrollüdür. Bu veri grafiklerle sunulur. Bu hesaplamaların yapılmasında
matematiksel modellere güvenilir. Araştırmanın evreni, 2013-2014 bahar ve güz dönemlerinde
Farabi Değişim Programı çerçevesinde birbirine öğrenci gönderen ve öğrenci
kabul eden devlet üniversiteleridir. Yüksek Öğretim Kurulu verilerine göre,
Türkiye Yüksek Öğretim Sisteminde 2013-2014 döneminde 101 devlet üniversitesi
bulunmaktadır. Araştırmada evrenden örneklem seçerken küme örnekleme yöntemi
kullanılmıştır. Küme örnekleme, çalışılması düşünülen evrende doğal olarak
oluşmuş veya farklı amaçlarla yapay olarak oluşturulmuş, kendi içinde belirli
özellikle açısından benzerlikler gösteren değişik grupların olması durumunda
kullanılır. (Yıldırım ve Şimşek, 2008, s. 105; Balcı, 2005, s.87). Araştırmada
örnekleme girecek üniversitelerin seçiminde kümelerin belirlenmesinde üniversitelerin
kuruluş yılları ve buna bağlı olarak kurumsallaşma düzeylerine göre
sınıflandırılması esas alınmıştır. Buna göre üniversiteler, 1992 öncesi,
1992-2003 arası ve 2003 sonrası kurulan üniversiteler olmak üzere üç kümeye
ayrılmıştır. Küme örnekleme yöntemiyle seçilen ve verilerine ulaşılabilen
üniversitelerden her bir kümeye giren toplam örneklem sayısı 18 olmuştur.
Birinci kümede 7, ikinci kümede 7, 
üçüncü kümede 4 üniversite örnekleme girebilmiştir.  Buna göre, birinci kümede Akdeniz, Çukurova,
Gazi, İstanbul, Marmara ve Uludağ Üniversiteleri; ikinci kümede Afyon Kocatepe,
Celal Bayar, Eskişehir Osman Gazi, Kocaeli, Niğde, Pamukkale ve Süleyman
Demirel Üniversiteleri; üçüncü kümede Ahi Evran, Aksaray, Mardin Artuklu ve
Bitlis Eren Üniversiteleri yer almıştır. Bir sosyal ağ analizi olan ve Farabi
Değişim Programı çerçevesinde birbirine öğrenci gönderen ve birbirinden öğrenci
kabul ederek aralarındaki bağlantıların analiz edileceği bu araştırmada,  örnekleme giren üniversiteler araştırmanın
aynı zamanda temel aktörler listesini oluşturmaktadır. 

Araştırmanın Bulguları: Araştırma bulgularına göre,  2013-2014 güz ve bahar dönemlerine ait Farabi
istatistiklerinden toplam 18 aktörün bağlantılı olduğu 91 aktör tespit
edilmiştir. Tüm ağ içinde 91 aktör arasında 822 bağlantı tespit edilmiştir.  Öğretmen yetiştiren kurumlar arasında yapılan
analizde 422 18 aktör arasında 422 bağlantı bulunmuştur.  Araştırmanın yoğunluk analizinde var olan
kapasitenin ne kadarının kullanıldığı ortaya konulmuştur. Tüm ağ içinde kapasitenin
% 47 ‘si kullanılırken bu oran öğretmen yetiştiren kurumlarda % 15’e düşmüştür.
Araştırma amacı olan hangi üniversitenin hangi üniversiteye değişim programı
çerçevesinde öğrenci gönderdiği ve bu değişim ağı içinde üniversitenin durumu
grafik olarak ortaya konulmuştur. Araştırmada ağ merkezileşme ölçümlerine göre
Gazi Üniversitesi, diğer aktörlerle en fazla bağlantılı aktör olarak
bulunmuştur. Öğretmen yetiştiren kurumlar açısından yapılan analizlerde sayıca
daha düşük bağlantı belirlenmiştir.

Araştırmanın
Sonuçları ve Önerileri: Bu araştırmada üniversiteler arası öğrenci değişimi üniversitelerin
karşılıklı tercih edilme durumları sosyal ağ analizi bakış açısı ile hem görsel
hem de ağ analizine özgü ölçümlerle ortaya konulmuştur. Araştırmada eğitim
fakülteleri arasındaki ağların nispeten daha zayıf olduğu bulunmuştur.
Bağlantısız izole aktör sayısının fazlalığı öğretmen yetiştiren kurumlar ve
eğitim fakülteleri arasındaki bağlantıların güçlendirilmesi gereğini ortaya
koymuştur. Bu araştırmanın başka bir sonucu da araştırmada kullanılan sosyal ağ
analizi yaklaşımının yararlılığıdır. Sosyal ağ analizi yaklaşımı hem değişim
programlarını koordine eden üst kurumlar için genel ve bütünsel bir bakış
sağlarken hem de üniversitelerin bu ağ içinde kendi durumlarını analiz ederek
zayıf ve güçlü bağlantılarını ortaya çıkarma olanağı sağlar. Dolayısıyla sosyal
ağ analizleri bu tür programların değerlendirilmesinde yeni bir yaklaşım olarak
kullanılabilir. Araştırmada verilerin toplanmasında karşılaşılan en büyük
güçlük,  koordinatörlük sayfalarının
büyük bir bölümünün güncellenmemiş ve yetersiz olmasıdır.

Keywords

Yükseköğretim, üniversite, öğretmen yetiştirme ağları.

Social Network Analysis of the Farabi Exchange Program: Student Mobility

Abstract

Problem Statement: Exchange programs offer communication
channels created through student and instructor exchanges; a flow of information
takes place through these channels. The Farabi Exchange Program (FEP) is a
student and instructor exchange program between institutions of higher
education. Through the use of social network analysis and techniques unique to
it, an analysis of this structure will uncover how much universities and
teacher training institutions as actors are affected by these student exchange
programs and how much of their capacity they actually use.  A literature review shows that exchange
programs have been the focus of several studies, but there is almost no
research using social network analysis on exchange program and teacher training
programs. In the evaluation of student exchange programs, the social network
approach brings a new point of view in the evaluation of complex and multiple
relationships.

Purpose of the study: The
main purpose of this study is the mutual assessment of teacher training
programs in universities which accept and send students through the exchange
framework of the FEP.

Methods:
The study has been carried out a social network analysis approach. Social
network analysis defined as the method of digital and/or graphic mapping of the
type, direction and density of relationships between groups of actors. In this
study, data was acquired from the lists of students who participated in the FEP
at 18 universities, which have been selected through the cluster sampling
method for the 2013–2014 educational year. It has been analyzed with the UCINET
6.0 software program.

Findings and Results: According to the findings of the
study, 822 connections in the whole network and 451 connections in the teacher
training network have been identified in the FEP. It has been determined that
47% of maximum connection possible in the density analysis were made for the
whole network (D= 0, 472), while 15% of maximum connections possible in
the density analysis were made for the teacher training network (D= 0, 155).

Conclusions and Recommendations:
Results
confirmed that, the networks between
education faculties are relatively weaker. The high number of disconnected and
isolated actors points to the necessity of strengthening connections between
institutions which train teachers and education faculties.

Keywords

higher education, universities, teacher training network, exchange programs.

References

• Aggarwal, C. (2011) Social network data analytics. New York: Springer. ISBN 978-1-4479-8462-3
• Alhajj, R., & Rokne, J. (2014) Encyclopedia of social network analysis and mining. New York: Springer. ISBN 978-1-4614-6169-2
• Akcay, R.C. (2003) Kuresellesme, egitimsel yoksunluk ve yetiskin egitimi [Globalization, educational deprivation and adult education]. Milli Egitim Dergisi, 159, 4.
• Balci, A. (2008) Sosyal bilimlerde arastirma : Yontem, teknik ve ilkeler [Research methods in social Sciences: techniques and principles]. Ankara: Pegem Akademi.
• Barabasi, A.L. (2010) Baglantilar [Connections]. Istanbul: Optimist.
• Borgatti, S.P., & Foster, P.B. (2003). The network paradigm in organizational research: A review and typology. Journal of Management, 29(6), 991-1013.
• Borgatti, S.P., Everett, M.G., & Freeman, l.C. (2002) UCINET for Windows, version 6.59: software for social network analysis. Harvard, MA: Analytic Technologies.
• Boyaci, A. (2011). Erasmus degisim programi ögrencilerinin geldikleri ve Turkiye’de ögrenim gordukleri üniversitedeki sinif yonetimine iliskin karsılastirmali gorusleri [The comparative views of erasmus students on the class management at the university they go to and receive education in turkey: Anadolu university example]. Egitim ve Bilim, 36 (159), 270-282.
• Bryla, P. (2014) The use of online social networks by polish former erasmus students: A large-scale survey. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 12 (3), 232-238.
• Carrington, P.J., Scott, J., & Wasserman, S. (2005) Models and methods in social network analysis in the social sciences. NY: Cambridge University Press
• Cross, R., & Parker, A. (2004) Sosyal sebekelerin sakli gucu [The hidden power of social networks]. Istanbul: Henkel Publications. Dagli, A. (2007) Kuresellesme karsisinda Turk Egitim Sitemi [Turkish education system in the face of globalization ]. Dicle U. Ziya Gokalp Egitim Fakultesi Dergisi, 9.
• Daly, A. & Barker, M. (2010) Australian universities' strategic goals of student Exchange and participation rates in outbound exchange programmes. Journal of Higher Education Policy and Management, 32 (4), 333-342. Doi:10.1080/1360080X.2010.491107 Retrieved on 2.07.2015.
• Degenne, A., & Forse, M. (1999). Introducing social networks. CA: Sage
• Freeman, L.C. (2004). The development of social network analysis: A study in the sociology of science. Vncouver. Canada: Booksurge Publishing.
• Gokcek, T. (2013) Kulturlerici bir yaklasim: Farabi degisim programindan yansimalar [An intercultural approach: reflections from the Farabi exchange program guidebook ]. Egitim ve Bilim, 38(168), 245-259.
• Gudekli, A., Kilic, Z., & Taner, M.S. (2013) Farabi degisim programi el kitabi [Farabi exchange program guidebook]. Eskisehir: YOK Yayinlari
• Hanneman, R. A., & Riddle, M. (2005). Introduction to social network methods. http://faculty.ucr.edu/~hanneman/nettext/(Online).
• Kapucu, N., Yuldashev, F., Demiroz, F., & Arslan, T. (2010). Social network analysis (SNA) Applications in evaluating MPA classes. Journal of Public Affairs Education, 16(4), 541-563.
• Karasar, N. (1984). Arastirmalarda rapor hazirlama [Research reporting]. 4. Baski. Ankara: Hacettepe Tas.
• Kasapoglu-Onder, R., & Balci, A. (2010). Erasmus ogrenci ogrenim hareketliligi programinin 2007 yilinda programdan yararlanan Turk ögrenciler uzerindeki etkileri [The effects of the erasmus student education mobility program on the students who benefitted from the program in 2007], Ankara Avrupa Calısmalari Dergisi, 9 (2), 93-116.
• Luxton, T., & Peelo, M. (2009). Internationalisation: Its implication for curriculum design and course development in UK higher education. Innovations in Education and Training International, 46(1), 51–60.
• Marsden, P.V. (2005). Recent developments in network measurement models and methods in social network analysis. In P.J. Carrington, J. Scott & S. Wasserman (Ed.), Models and methods in social network analysis (pp. 8-30). New York: Cambridge University Pres.
• Martin, P. ( 2009). Study abroad programs: Elements of effective international stıdent and faculty exchange programs. California Research Bureau ISBN 1-58703-248-1
• Messer, D., & Wolter, S. C. (2007). Are student exchange programs worth it? Higher Education, 54, 647–663. DOI 10.1007/s10734-006-9016-6.
• Moolenaar, N.M. (2012). A Social network perspective on teacher collaboration in schools: Theory, methodology and applications. American Journal of Education. 119, 7-39.
• Mutlu, S. (2013). AB universiteleri erasmus koordinatorlerinin Turk universitelerin erasmus ogrenci degisim programina katilimi ve Turk erasmus ogrencileri algisi [The perception of the EU universities’ Erasmus coordinators on the participation of Turkish universities on the erasmus student exchange program and the Turkish erasmus students]. E-Uluslararasi Egitim Arastirmalari Dergisi, 4 (3), 95-127.
• Ozdem, G. (2013). Yüksekogretim kurumlarinda ERASMUS programinin degerlendirilmesi Giresun Universitesi orneği [The example of evaluating the ERASMUS program in higher education Institutions at the Giresun University example]. Kuram ve Uygulamada Egitim Yonetimi , 19(1), 61-98.
• Ozel, E., Bayindir, N. & Demir, S. (2014). Sinif ogretmeni adaylarinin farabi programi farkindalik duzeyleri ve beklentileri [The awareness levels and expectations of class teacher candidates on the farabi program], Suleyman Demirel Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 19(1), 183-197.
• Oztas, N. & Acar, M. (2004). Agbag analizine giris: Kavramlar ve yontemler [Introduction to network analysis: Concepts and methods]. In M. Acar & H. Ozgur. (Eds.), Cagdas kamu yonetimi II (pp. 288-316). Ankara: Nobel.
• Powell, W.W. (1990). Neither market nor hierarchy: Network forms of organization. Research in Organizational Behavior, 12, 295-336.
• Rizvi, F. (2006). Home and abroad: Rethinking internationalization of higher education. In H. Teekens (Ed.), Internationalization at home: A global perspective (pp. 19–32). Netherlands: NUFFIC.
• SEGE: Sosyo-ekonomik gelismislik endeksi (2011). [Socio-economic endex ]. Ankara: T.C Kalkinma Bakanligi, Bolgesel Gelisme ve Yapisal Uyum Genel Mudurlugu. Retrieved on 8.10.2013, from http://www.ab.gov.tr/files/ardb/evt/2_turkiye_ab_iliskileri/2_2_adaylik_sureci/2_2_8_diger/tckb_sege_2013.pdf.
• Scott, J. (2000). Social network analysis: A Handbook. London: Sage.
• Stastna, V. (2001). Internationalisation of higher education in the Czech Republic- The impact of European Union programmes. European Journal of Education, 36, 473-491.
• Sahin, I. (2007). Perceptions of Turkish exchange students of the european union’s erasmus program. Unpublished Post-Graduate Thesis. Bogazici Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, Istanbul.
• Teichler, U. (1996). Student mobility in the framework of erasmus: Findings of an evaluation study. European Journal of Education, 31(2), 153–179.
• Tichy, N.M., Tushman, M.L., & Fombrun, C. (1979) Social network analysis for organizations. The Academy of Management Review, 4 (4), 507-519.
• Wasserman, S., & Faust, K. (1995) Social network analysis: Methods and aplications. Cambrigde: Cambridge University Press. ISBN 0-521-38707-8
• URL-1. (2011). Yuksekogretim kurumlari arasinda ogrenci ve ogretim uyesi degisim programi [Student and instructor exchange program between higher education institutions]. Retrieved February 2, 2011 from https://farabi.yok.gov.tr/
• URL-2. (2011). Yuksekogretim kurumlari arasinda ogrenci ve ogretim uyesi degisim programi [Student and instructor exchange program between higher education institutions, Announcements]. Retrieved February 2, 2011 from https://farabi.yok.gov.tr/?page=duyuru
• Yildirim, A., & Simsek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel arastirma yontemleri [Qualitative research methods in social sciences]. Ankara: Seckin Publications.
• Yigit, E. O., Kosterelioglu, M.A., Sezer, T., & Kosterelioglu, I. (2009). Erasmus experiences of exchange students, 1st International Educational Research Congress. Canakkale; 1-3 May.
• Yuksek Ogretim Kurulu. 2009-2012 Turkiye geneli farabi istatistikleri [CHE. 2009-2012 Turkey General Farabi Statistics]. Retrieved on 8. 10. 2013, from http://www.yok.gov.tr/documents/745778/815262/farabi+istatistik_son.pdf/27d1e314-d003-40be-9300-86050c549cd4.
• Yuksek Ogretim Kurulu. (2013). 2012 mali yili idare faaliyet raporu [2012 Financial year administrative activity report]. Retrieved on 7. 11. 2014, from http://www.yok.gov.tr/documents/10279/1394683/YOK_Idari-Faaliyet+Raporu_05.06.13.pdf/e2364f91-ecd4-435f-9482-5ccdcf3780f7.