Unique Forms and New Definitions in Erciş “Demeli-Çevirmeli” Folk Songs (Singing in Turns) Singing Tradition

Yıl 2020, Sayı: 16, 134 - 170, 30.06.2020

Murat Oto

https://doi.org/10.31722/ejmd.757830

Öz

Erciş county in Van is one of the privileged provinces that has a specifically deep-seated and rich Turkish folk music culture and general folklore. Folk music form, known as “demeli-çevirmeli” (a form of song lyrics of which are sung line by line by at least two people in turns), is quite dominant in Erciş folk music. Although the sources have suggested some definitions about “demeli-çevirmeli” (singing in turns) tradition, it is obvious that they are inadequate, deficient and erroneous in defining it. In this study, by re-evaluating some of the “demeli-çevirmeli” folk songs in Erciş folk song repertory in line with descriptions of musicians from Erciş, a new definition of the tradition was made. On the other hand, depending on this definition, there are nine different forms, four of which are subgroups, which can be detected for now, over the errors and deficiencies in the previously published notes. Thus; the folk song tradition of `singing in turn’ that is widely known has been demonstrated with examples that it is not only a cycle taking place in the last syllable or word, but a broader form of distinctive folk song tradition that takes place around couplets and even strings.

Anahtar Kelimeler

Singing, turn, folk song, Erciş, Halay

ERCİŞ “DEMELİ-ÇEVİRMELİ” TÜRKÜ SÖYLEME GELENEĞİNDE ÖZGÜN FORMLAR VE YENİ TANIMLAR

Öz

Van’ın Erciş ilçesi genel halk bilimi ve özelinde Türk Halk Müziği kültürü açısından çok köklü ve zengin olan ülkemizin ayrıcalıklı yerleşim yerlerinden biridir. Erciş halk müziği kültüründe “demeli-çevirmeli” olarak adlandırılan türkü söyleme geleneği oldukça baskındır. Genel kaynaklar geçmişte demeli-çevirmeli türkü söyleme geleneği hakkında bazı tanımlamalar ortaya koymuşsa da bu geleneğin tanımlamasında oldukça yetersiz, eksik ya da hatalı olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Ercişli müzik insanlarının anlatımları doğrultusunda Erciş türkü repertuarındaki demeli-çevirmeli türkülerin bazıları yeniden değerlendirilerek “demeli-çevirmeli” türkü okuma geleneği hakkında yeni bir tanım yapılmıştır. Diğer yandan bu tanıma bağlı olarak önceden yayınlanmış notalardaki hata ve eksiklikler üzerinden dördü alt grup olmak üzere şimdilik saptanabilen dokuz farklı formun varlığı görülmektedir. Böylelikle demeli – çevirmeli türkü okuma geleneğinin yaygın biçimde bilinen; sadece mısraların son hece ya da kelimesinde gerçekleşen bir döngü olmadığı, beyit, hatta dörtlükler ve bunlara bağlı dizeler etrafında gerçekleşen daha geniş formlu, kendine özgü türkü okuma geleneği olduğu ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Deme, Çevirme, Türkü, Erciş, Halay

Kaynakça

• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010a). Mendi. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap(2010b). Mendi yoldum bahçadan. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010c). Ha bu dereden esen yel. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010d). Gökten bir çift sona endi. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010e). Bu dere buz bağlamış. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010f). Yeri yeri durnam kar geldi. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010g). Al papağ oğlan. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010h). Bal yeme bal şirin olur. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010ı). Şık şık bilezik kolunda. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010i). Şirin nar ağacıyam. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010j). Gidersen uğur ola (lal mercanlar).https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010k). Boyakçının gelini https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010l). Gel beri yar gel beri. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap (2010m). Eze mezeden oğlan. https://ekitap.ktb.gov.tr/belge/1/1-75762/van-sozlu-oyun-havaları.html
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap. (t.y.). https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-81059/halk-muzigi.html
• Caferoğlu, A. (1951). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler (Van, Bitlis, Muş, Karaköse, Eskişehir, Bolu ve Zonguldak illeri ağızları). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 487. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Coşkun Elçi, A. (2008). Tarihsel gelişim bağlamında Türk Halk Müziği Araştırmaları. Milli Folklor Uluslararası Kültür araştırmaları Dergisi. Sayı: 78.
• Çağıl, N. (2013). Kutsal Metinler ve Müzik. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 39. Erzurum.
• Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü. İstanbul: Pan Yayıncılık: 189. ISBN 978-605-4518-77-7.
• Gazioğlu, C. (2007). Bütün yönleriyle tarih ve kültür hazinesi Erciş. Sayfa: 283-284.
• Koçak, H. (2003). Türk Halk Müziği Terminolojisi. T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Koşar, Selahattin. (2008). Dünden bugüne Erciş. Erciş ofset matbaacılık ve gazetecilik. Sayfa: 213. Van-Erciş.
• Okan, S. (2020). Derlemeler (Kayıtlar-Yöresel Çalışmalar-Alan araştırmaları). Turkish Music Portal internet sitesi. http://www.turkishmusicportal.org/tr/turk-muzigi-turleri/turk-halk-muzigi-derlemeler. Erişim: 29.01.2020.
• Oto, M. Murat. (2013). Geçmişten Geleceğe Van Türküleri-1. ISBN: 978-975-978-605-85807. İstanbul: Soylu Matbaa Yayın Kırtasiye.
• Oto, M. M. (2016). Van’da Türk Halk Müziği Derlemeleri. Sayfa: 253-270. Van 2014 Kültür ve Turizm Envanteri III, Halk Kültürü-I (Dil ve Anlatım-Halk Edebiyatı-Müzik Kültürü).
• Editör: Yılmaz Önay, Davut Tatlı. Van Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. ISBN: 978-605-149-804-1. Van: Gündoğdu Ofset.
• Özbek, Mehmet. (2015). Türk Halk Musikisinin Dünü, Bugünü ve Yarını. Panel Konuşması. https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/02/T%c3%9cRK-HALK-MUS%c4%b0K%c4%b0S%c4%b0N%c4%b0N-D%c3%9cN%c3%9c-BUG%c3%9cN%c3%9c-VE-YARINI-THE-PAST-PRESENT-AND-FUTURE-OF-TURKISH-FOLK-MUSIC-pdf.
• Öztürk, K. (2019). Şarkışla yöresi kadın ağzı türkü yakma ve söyleme gelenekleri. T.C. Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik ve Sahne Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Tan, N. Ve Turhan, S. (2001). Van Halk Müziğine Giriş - Sözlü ve Sözsüz Ezgiler. Ankara: Van Valiliği Kültür Yayınları.
• Sarısözen, M. (1950). Maarif Vekilliği Devlet Konservatuarı Folklor Arşivi. Van Derleme Fişleri Tutanakları.
• TRT. (1967). Birinci Folklor Derlemesi Kayıtları ve Tutanakları.
• TRT (t.y.a). Mendi. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.b). Mendi yoldum bahçadan. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php. TRT (t.y.c). Ha bu dereden esen yel. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.d). Göyden bir çif sona yendi. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.e).Yeri yeri durnam. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.f). Yoncalar hanım yoncalar. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.g). Bal yeme bal yeme bal şirin olur. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.h). Şık şık bilezik kolunda. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.ı). Şirin nar ağacıyam. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.i). Gidersen uğur ola (lal mercanlar). http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.j). Bir bölük ağca kızlar. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.k). Boyakçının gelini. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.l). Gel beri yar gel beri. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.m). Kars’a giderim Kars’a. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.
• TRT (t.y.n). Eze mezeden oğlan. http://www.trtnotaarsivi.com/bak-thm.php.