Darülelhan on the Axis of Louis Altusser's Ideological State Apparatuses

Yıl 2025, Sayı: 26, 314 - 325, 30.06.2025

Volkan Kaptan

https://doi.org/10.31722/ejmd.1635642

Öz

In Louis Althusser's perspective, ideology begins with human life, and the understanding of ideology comes into being through the State's Repressive Devices and the State's Ideological Devices. The ideological apparatus of the state includes schools, churches, associations and unions, specifically in society. In Althusser's perspective, educational institutions, as Ideological Instruments of the State, are particularly important in spreading the ideology of the state. Considering the Turkish social structure, many educational institutions, especially in the field of culture, during both the Ottoman and the Republic periods, carried out activities to bring to life the discourse and utopia of the official ideology as the Ideological Device of the State. Darülelhan, which was established in the last periods of the Ottoman Empire and the beginning of the early republic, is an institution that carried out its activities as the Ideological Device of the State. This study aims to discuss, from an Althusserian perspective, the utopia of Darülelhan, which was designed as the ideological apparatus of the state during the republican period, on the path to westernization. The study was carried out based on literature review from qualitative research. While it is noteworthy that the purpose of establishing the Darülelhan during the Ottoman Empire was to be a dualist structure with an understanding of both Turkish music and Western music, it is observed that it took on a western-style identity in line with the discourses of the official ideology of the republic, especially starting from the early republican period. While the utopia of westernization was being tried to be realized with Darülelhan, the idea of creating an identity phenomenon of Central Asian origin, along with the compilation activities carried out by the institution, became the dominant political discourse.

Anahtar Kelimeler

Music , Althusser , Ideology , Darülelhan , State.

LOUİS ALTHUSSER’İN DEVLETİN İDEOLOJİK AYGITLARI EKSENİNDE DARÜLELHAN

Öz

Louis Althusser perspektifinde ideoloji insan yaşamıyla başlar ve ideoloji anlayışının vücut bulması, Devletin Baskı Aygıtları ile Devletin İdeolojik Aygıtları aracılığıyla gerçekleşir. Devletin ideolojik aygıtları arasında toplum özelinde okul, kilise, dernek, sendika yer alır. Althusser perspektifinde Devletin İdeolojik Aygıtları olarak eğitim kurumları devletin ideolojisini yayma adına bilhassa önem arz eder. Türk toplum yapısı göz önünde bulundurulduğunda gerek Osmanlı gerekse cumhuriyet döneminde bilhassa kültür özelinde birçok eğitim kurumu Devletin İdeolojik Aygıtı olarak resmî ideolojinin söylemini ve ütopyasını vücuda getirmek adına faaliyetlerde bulunmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ve erken cumhuriyetin başlarında kurulan Darülelhan da bu minvalde Devletin İdeolojik Aygıtı olarak faaliyetlerini gerçekleştirmiş bir kurum hüviyetindedir. Bu çalışma Althusserci bir bakış açısıyla cumhuriyet döneminde devletin ideolojik aygıtı olarak tasarlanan Darülelhanın batılılaşma yolundaki ütopyasını ele almayı amaçlamaktadır. Çalışma nitel araştırmalardan literatür taramasına dayalı gerçekleştirilmiştir. Darülelhanın Osmanlı Devleti döneminde kuruluş amacının hem Türk müziği hem de Batı müziği bir anlayışla düalist bir yapı olduğu dikkat çekerken, bilhassa erken cumhuriyet döneminden başlayarak cumhuriyet resmî ideolojisinin söylemleri doğrultusunda batılı tarzda bir kimliğe büründüğü müşahede edilir. Darülelhanla birlikte batılılaşması ütopyası gerçekleştirilmeye çalışılırken aynı zamanda kurumun gerçekleştirdiği derleme faaliyetleriyle birlikte Orta Asya kökenli bir kimlik olgusu yaratmak düşüncesi de hâkim politik söylem haline dönüşür.

Anahtar Kelimeler

Müzik , Althusser , İdeoloji , Darülelhan , Devlet

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, E. D. (2019). Althusser’in Devletin İdeolojik Aygıtları Bağlamında Fotoğrafın Kullanımı. Journal of Political Administrative and Local Studies, 2(1), 27-42.
• Althusser, L. (2003). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Althusser, L. (2010). İdeoloji Louis Althusser ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bank, B. (2016). Althusser’in Düşüncesinde Toplum ve İdeoloji, Amme İdaresi Dergisi, 49(2), 1-38.
• Berkman, E. (2018). Dârülelhan’dan Konservatuvara Türk Makam Müziğinin Görünümü. Konservatoryum, 5(1), 77-95.
• Duman, O. Ö. (2017). Yüzüncü Yılında Darülelhan’dan Konservatuar’a Musiki Eğitimi ve Cumhuriyet Dönemi Modernleşme ile Musikinin Millileşme Meselesi Saray Müziğinden Salon Müziğine, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 16(61), 111-143.
• Erim, B. (2019). Dârülelhan Nota Külliyâtı Anadolu Halk Şarkıları 6 ve 7 Numaralı Defterlerin Günümüz Türkçesine Çeviri Aktarımı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Bilimler Anabilim Dalı, İstanbul.
• Fiske, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş. (Çev. S. İrvan). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Gülgün, B. ve Sarı, Y. (2024). Devletin İdeolojik Aygıtları Bağlamında II. Abdülhamid Döneminde Fransız Basınına Uygulanan Sansür ve Yasaklar, Yeni Yüzyıl’da İletişim Çalışmaları Dergisi, 2(10), 1-15.
• Heywood, A. (2017). Siyaset. (Çev. B. B. Özipek, B. Seçilmişoğlu, A. Yayla, H. Y. Başdemir). Ankara: Adres Yayınları.
• Kara, A. (2010). Bir Müzik Eğitim Kurumu Olarak Dârülelhan ve Mecmuası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Mûsîkisi Anasanat Dalı, İstanbul.
• Kargılı, M. (2021). Siyasi İktidarın Hukuki Meşruiyeti Bağlamında Louis Althusser’in Dia Kavramı ve Carl Schmitt’in Egemenlik Tasviri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kazancı, M. (2002). Althusser, İdeoloji ve İletişimin Dayanılmaz Ağırlığı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(01), 55-87.
• Kazancı, M. (2006). Althusser, İdeoloji ve İdeolojiyle İlgili Son Söz. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi | Istanbul University Faculty of Communication Journal, 24, 67-93.
• Kolukırık, K. (2014). Osmanlı Devleti’nde İlk Resmî Konservatuvar Olan Dârülelhanda Derleme ve Yayım Faaliyetleri, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 479-798.
• Mclellan, D. (2009). İdeoloji. (Çev. B. Yıldırım). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özer, A. (2017). Althusser’in Devletin İdeolojik Aygıtları Işığında Cumhuriyet Dönemi Devlet ve Sahne Sanatları Eleştirisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52), 569-576.
• Öztürk, O. M. (2018). Dârülelhân Sürecinde Garpçıların Şark Mûsikîsiyle Baş Etme Stratejileri, Konservatoryum, 5(1), 131-157.
• Subaşı, S. T. (2018). Marx’ta İdeoloji Eleştirisi ve Kavramın Farklılaşan Görünümleri, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 147-164.
• Sucu, İ. (2012). Althusser’in Gözünden İdeoloji ve İdeolojinin Bir Taşıyıcısı Olarak Yeni Medya, Selçuk İletişim, 7(3), 30-41.
• Taşdelen, D., Doğrusöz, N., Ergur, A. (2021). Çalkantılı Bir Dönemin Kültür Sahnesi Olarak Dârülelhan: Geleneğin Yeniden Tanımlanması, Türkiyat Mecmuası, 31(2), 819-849.
• Topakkaya, A. (2007). İdeoloji Kavramının Tarihsel Gelişim Sürecine Kısa Bir Bakış, EÜHFD, 11(1-2), 163-180.
• Vatandaş, S. (2018). Farklı İdeolojik Kimlikler Açısından Sosyal Medyanın Anlam ve Önemi, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 30, 418-438.
• Yavuz, D. ve Özen, E. (2021). Türk Musikisi Devlet Konservatuarı’nı Hazırlayan Kurumlar ve Bireysel Çalışmalar, Songül Karahasanoğlu (Ed.), Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı Tarihçesi içinde. (27-52 ss.). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Yavuz, M. A. ve Bayrakçı, Ö. F. (2024, Temmuz 5-7). İlk Konservatuarımız Dârülelhan’ın Eğitmen Kadrosu ve Yaptıkları Çalışmalar. 9th International CEO Communication, Economics, Organization & Social Sciences Congress (pp.265-270). Astana, Kazakhstan.