Öğretmenlerin Mesleki Streslerine İlişkin Görüşleri: Nitel Bir Çalışma

Year 2021, Volume: 7 Issue: 2, 251 - 263, 31.08.2021

Muharrem Gencer

Abstract

Öğretmenlerin yaşadıkları yoğun stres; bireysel yaşamlarında ve çalıştıkları okullarda birçok soruna yol açarak toplumların geleceğini etkileyebilmektedir. Bu nedenle araştırmada öğretmenlerin meslekte yaşadıkları stresin nedenleri, sonuçları ve baş etme stratejilerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmada, nitel araştırma desenlerinden olgu bilim deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi ile belirlenen, Burdur ili Yeşilova ilçesinde 2018-2019 eğitim öğretim yılı bahar döneminde görev yapan 28 öğretmen oluşturmaktadır. Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmış ve içerik analizi ile çözümlenmiştir. Araştırma bulgularına göre öğretmenlerin en önemli stres kaynağının veliler olduğu belirlenmiştir. Öğretmenler, velilerin çocuklarının eğitimleri ile ilgilenmemeleri, çocuklarının başarısızlığından öğretmeni sorumlu tutmaları ve öğretmenin işine müdahalesi gibi davranışlarını kendilerinde stres oluşturan önemli kaynaklar arasında belirtmişlerdir. Bunu sırası ile öğrenciler, öğretmenlik mesleği, okul yönetimi, fiziksel koşullar ve meslektaşlar izlemiştir. Mesleki stresin bireysel sonuçlarının psikolojik, fizyolojik ve davranışsal olduğu; örgütsel sonuçlarının ise performans düşüklüğü, okula bağlılıkta azalma, devamsızlık, yabancılaşma ve tükenmişlik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenler stres ile baş etmek için pozitif düşünme, sosyal faaliyetlere katılım, bedensel hareket, dua/ibadet, etkin iletişim, düzenli beslenme ve duyarsızlaşma stratejilerini kullandıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca okullarda öğretmenlerin stres ile baş edebilmeleri için destekleyici örgüt yapısı, katılmalı yönetim, fiziksel ortamın iyileştirilmesi, hizmet içi eğitim, stres kaynaklarının ortadan kaldırılması ve iş yerinde psikolojik yardım faaliyetlerinin gerçekleştirildiği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre velilere etkili anne-baba eğitimi seminerleri verilmesi ve öğretmenler ile iletişimlerini artırabilecek etkinlikler düzenlenmesi önerilebilir. Öğrencilerin, sınıf ve okul kurallarına uygun davranmalarını sağlayacak politikalar geliştirilebilir. Sonraki araştırmalara dönük olarak, benzer çalışmaların diğer eğitim paydaşlarının algılarına dayalı olarak gerçekleştirilmesi konuya farklı bakış açıları kazandırabilir.

Keywords

Öğretmenlik mesleği, Mesleki stres, Baş etme stratejileri

Teachers' Opinions on Their Professional Stress: A Qualitative Study

Abstract

The intense stress experienced by teachers can affect the future of societies by causing many problems in their individual lives and in the schools they work. For this reason, the aim of the study is to examine teachers' opinions on the causes, consequences and coping strategies of the stress they experience in the profession. Phenomenology, one of the qualitative research designs, was used in the research. The study group of the research consists of 28 teachers working in Yeşilova district of Burdur province in the spring semester of 2018-2019 academic year, which was determined by the maximum variation sampling, one of the purposive sampling methods. Data were collected by semi-structured interview form and analyzed by content analysis. According to the research findings, it was determined that the most important source of stress for teachers was parents. They expressed that behaviors such as parents' lack of interest in their children's education, holding the teacher responsible for the failure of their children and intervention of the teachers in their works are among the important sources that create stress in themselves. This was followed respectively by students, teaching profession, school management, physical conditions and colleagues. It was concluded that individual consequences of occupational stress were psychological, physiological and behavioral, on the other hand, organizational consequences were low performance, decrease in school commitment, absenteeism, alienation and burnout. Teachers stated that they used positive thinking, participation in social activities, physical movement, prayer / worship, effective communication, regular nutrition and depersonalization strategies to cope with stress. In addition, it was concluded that supportive organizational structure, participatory management, improvement of the physical environment, in-service training, elimination of stress sources and psychological help activities in the workplace were carried out in order for teachers to cope with stress in schools. According to the results of the study, it may be recommended to give effective parent education seminars to parents and to organize activities that may increase their communication with teachers. Policies can be developed to ensure that students behave in accordance with classroom and school rules. For future research, carrying out similar studies based on the perceptions of other education stakeholders may provide different perspectives on the subject.

Keywords

Teaching profession, Professional stress, Coping strategies

References

• Adams, E. (1999). Vocational teacher stress and internal characteristics. Journal of Vocational and Technical Education, 16(1), 7-22.
• Akpınar, B. (2008). Eğitim sürecinde öğretmenlerde strese yol açan nedenlere yönelik öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16 (2), 359–366.
• Altıok, V. (2009). İş stresinin ortaöğretim öğretmenleri üzerindeki etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 513-532.
• Antonova, E. (2016). Occupational stress, job satisfaction, and employee loyalty in hospitality industry: A Comparative case study of two hotels in Russia. (Unpublished master’s thesis). Modul Vienna University, Viyana.
• Balaban, J. (2000). Temel eğitimde öğretmenlerin stres kaynakları ve başa çıkma teknikleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 188-195.
• Bourne L. E. & Yaroush, R. A. (2003). Stress and cognition: A cognitive psychological perspective. National Aeronautics and Space Administration (Final Report; Grant No. NAG2-1561), 1-121.
• Boyle, G. J., Borg, M. G., Falzon, J. M. & Baglioni, A. J. (1995). A structural model of the dimensions of teacher stress. British Journal of Educational Psychology, 65(1), 49-67.
• Chan, D. W. (2003). Hardiness and its role in the stres-burn out relationship among prospective Chinese teachers in Hong Kong. Teaching and Teacher Education, 19, 381-395.
• Cohen, S., Kessler, R. C. & Underwood G. L. (1997). Measuring stress: A guide for health and social scientists. New York: Oxford University Press.
• Collie, R. J., Shapka, J. D. & Perry, N. E., 2012. School climate and social-emotional learning: Predicting teacher stress, job satisfaction, and teaching efficacy. Journal of Educational Psychology. 104(4), 1189-1204.
• Demirel, Y. & Akça, F. (2008). İşe bağlı stresin duygusal bağlılık üzerine etkisi: Sağlık sektörü çalışanlarına yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (33), 55-67.
• Dunlop, C. A. & Macdonald, E. B. (2004). The Teachers Health and Wellbeing Study Scotland. Glasgow: Healthy Working Lives Group University of Glasgow.
• Erdal, M. B. (2009). İşletmelerde stres kaynakları, sonuçları ve yönetim teknikleri ve bir uygulama. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Eren Gümüştekin, G. & Öztemiz, A. B. (2005). Örgütlerde stresin verimlilik ve performansla etkileşimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), 271-288.
• Gibson, J. G., Ivancevich, J. M. & Donnelly, J. H. (1988). Organizations. (Six Edition). Illinois: Business Publications.
• Göksoy, S. & Argon, T. (2014). Okullarda öğretmenleri engelleyici ve destekleyici stres kaynakları. Journal of Teacher Education and Educators. 3(2), 245-271.
• Gupta, N. (1981). Some sources and remedies of work stress among teachers. National Institute of Education, 2-11. (ERIC Document Reproduction Service No. ED21496).
• Güçlü, N. (2001). Stres yönetimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1), 91-109.
• Hansen, J. & Sullivan, B. A. (2003). Assessment of workplace stress: Occupational stress, its consequences, and common causes of teacher stress. In J. E. Wall & G. R. Walz (Eds.), Measuring up: Assessment issues for teachers, counselors, and administrators (611-621) in. Greensboro, NC: CAPS Press.
• Hart, P. M., & Cooper, C. L. (2001). Occupational stress: Toward a more integrated framework. N. R. Anderson, D. S. Ones, H. K. Sinangil, & C. Viswesvaran (Eds.), Handbook of industrial, work and organizational psychology (93–115) in. London: Sage.
• Hatipoğlu, A. & Kavas E. (2016). Veli yaklaşımlarının öğretmen performansına etkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 5(4). 1012-1034. İştar, E. (2012). Stres ve verimlilik ilişkisi. Akademik Bakış Dergisi, 33, 1-21.
• Jennings, P. A. & Greenberg, M. T. (2009). The prosocial classroom: Teacher social and emotional competence in relation to student and classroom outcomes. Review of Educational Research, 79, 491–525.
• Johnstone, M. (1989). Stress in teaching: An overview of research. Edinburgh: SCRE.
• Kaya, M. F. & Alım, M. (2015). Coğrafya öğretmenlerinin stres kaynakları üzerine bir araştırma, Doğu Coğrafya Dergisi, 20(34), 171-186.
• Kelly, A. L. & Berthelsen, D. C. (1995). Preschool teachers' experience of stress. Teaching and Teacher Education, 11(4), 347-357.
• Kyriacou, C. (2016). Öğretmenlerde Stresi Giderme. (A. Yıldırım ve A. Takkaç Tulgar, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Lazarus, R. S., DeLongis, A., Folkman, S. & Gruen, R. (1985). Stress and adaptational outcomes: The problem of confounded measures. American Psychologist, 40, 770-779.
• Miles, B. M. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. London: Sage.
• Örücü, E., Kılıç, R. & Ergül, A. (2011). Çalışma yaşamında stresin bireysel performans üzerindeki etkileri: Eğitim ve sağlık çalışanlarına yönelik bir araştırma. Akademik Bakış Dergisi, 26, 1-21.
• Özdayı, N. (1990). Resmi ve özel liselerde çalışan öğretmenlerin iş tatmini ve iş streslerinin karşılaştırmalı analizi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, S., Sezgin, F., Kaya, Z. & Recepoğlu, E. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin stresle başa çıkma tarzları ile kullandıkları mizah tarzları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(3), 405-428.
• Schwab, R. L., Jackson, S. E., & Schuler, R. S. (1986). Educator burnout: Sources and consequences. Education Research Quarterly, 10(3), 14-30.
• Shernoff, E. S., Mehta, T. G., Atkins, M. S., Torf, R., & Spencer, J. (2011). A qualitative study of the sources and impact of stress among urban teachers. School Mental Health, 3, 59–69.
• Spector, P. E. (2002). Employee control and occupational stress. Current Directions in Psychological Science, 11, 133-136.
• Spilt, J. L., Koomen, H. M. Y., & Thijs, J. T. (2011). Teacher wellbeing: the importance of teacher-student relationships. Educational Psychological Review, 23, 457–477.
• Sökmen, A. & Şimşek, T. (2016). Örgütsel bağlılık, örgütle özdeşleşme, stres ve işten ayrılma niyeti ilişkisi: Bir kamu kurumunda araştırma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 606-620.
• Tavlı F. & Ünsal G. (2016). Fabrika çalışanlarının stres kaynakları ve stresle başa çıkma tutumlarının değerlendirilmesi. Journal of Academic Research in Nursing, 2(1), 9-15.
• Tsai E., Fung, L. & Chow, L. (2006). Sources and manifestations of stress in female kindergarten teachers. International Education Journal, 7(3), 364–370.
• Türker, N. E. (2013). Bankacılık sektöründe çalışanların stres düzeyi ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkinin örgüte bağlılık üzerine etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, İstanbul.
• Van Manen, M. (2016). Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy. (Second Edition). London and New York: Routledge.
• Wilson, V. (2002). Feeling the strain: An overview of the literature on teacher’s stress. Edinburgh: SCRE.
• Yamuç, V. A. & Türker, D. (2014). Kadın ve erkek çalışanların stresle baş etme sürecinde yönetimden beklentilerine ilişkin nitel bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 21- 40.
• Yıldırım, İ. (1991). Stres ve stresle başa çıkmada gevşeme teknikleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, 175-189.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.