Cemevlerine Yasal Statü Verilmesi ve Bu Kapsamda Yürütülen Bazı Tartışmalara Dair

Yıl 2022, , 377 - 438, 31.12.2022

Cenksu Üçer

https://doi.org/10.18403/emakalat.1223720

Cited By: 3

Öz

Bu çalışma Türkiye’de cemevlerine yasal statü verilmesi kapsamında gündeme taşınan bazı tartışmaları ele almaktadır. Bu tartışmalar, 2022 yılının Ekim ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın devlet tarafından yeni inşa edilen bazı cemevlerinin açılışını yapması ve yapılacak olanların temelini atması münasebetiyle düzenlenen program sonrasında yeniden sıcak gündem oluşturmuştur. Müteakip gelişmelerde önce konu hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yayımlanmış, sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yaptığı kanunî düzenleme ile cemevleri yasal statüye kavuşturulmuştur. Bunun üzerine bazı kuruluş ve kişiler konuyu farklı yönleriyle tartışmışlardır. Bu tartışmalarda cemevlerine yasal statü verilmesi ve dedelere maaş bağlanması hususlarının Alevîlik-Sünnîlik ve cami-cemevi kıyası üzerinden işlendiği görülmektedir. Nitel araştırma yöntemiyle ve ilgili kanunî düzenlemeler ve tartışmalar sınırlılığında yürütülen bu çalışmada, konunun başta Mezhepler Tarihi ve Tasavvuf Tarihi olmak üzere İlahiyat disiplinlerinin metodik bilgisine dayalı verileriyle araştırılması amaçlamaktadır. Zira ilgili kanunî düzenlemeler ve tartışmaların, bu toprakların dinî-kurumsal tecrübesiyle ne kadar uyumlu olduğunun ortaya konulması önemlidir. Buna göre Alevî-Sünnî ve cami-cemevi kıyası doğru bir kıyas değildir. Alevî geleneğe mensup ocak ve grupların âdâb ve erkânlarını icrâ ettikleri -ve tekke, zâviye, dergâh ya da meydanevi, büyük ev, tarikat evi gibi geleneksel isimlerin yerine yeni bir isim ile adlandırdıkları mekânlar olarak- cemevlerinin yasal bir statüye kavuşturulması hususundaki kanunî düzenlemelerin, Müslümanların dinî-kurumsal tecrübesine uygun olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Alevî Gelenek, Âdâp ve Erkân, Cemevi, Yasal Statü, Jemevi

Teşekkür

Dergi ekibine emekleri için çok teşekkür ediyorum.

Cemevlerine Yasal Statü Verilmesi ve Bu Kapsamda Yürütülen Bazı Tartışmalara Dair

Öz

This study deals with some of the debates brought to the agenda within the scope of granting legal status to Jemevis in Turkey. These discussions once again became a hot topic after the program organized in October 2022, on the occasion of the President's inauguration of some jemevis newly built by the state and laying the groundwork for what will be done. In the following developments, first the Presidential Decree was published on the subject, then the jemevis were given legal status with the legal regulation made by the Turkish Grand National Assembly. Thereupon, some organizations and individuals have discussed the issue from different aspects. In these discussions, it is seen that the legal status of jemevis and the payment of salaries to Dedes are handled through the comparison of Alevism-Sunnism and mosque-jemevi. In this study, which is carried out with the qualitative research method and within the limitations of the relevant legal regulations and discussions, it is aimed to examine and investigate them with data based on the methodical knowledge of theology disciplines, especially the History of Sects and the History of Sufism. Because, it is important to reveal how the relevant legal regulations and discussions on these issues are compatible with the religious-institutional experience of these lands. Accordingly, the comparison of Alawite-Sunni and mosque-jemevi is not a correct comparison. It is seen that the legal regulations regarding the legal status of the jemevis, in which the groups belonging to the Alevi tradition perform their manners and etiquettes -and as places that they named with a new name instead of traditional names such as tekke, zaviye, dervish lodge or square house, big house, sect house- are in accordance with the religious-institutional experience of the Muslims.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Alevi Tradition, Manners and Etiquettes, Jemevi, Legal Status

Kaynakça

• Aksüt, Hamza. Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2009.
• Alperen, Abdullah. “Alevî(lik) Modernleşmesine Dair Düşünceler”. Dem Dergi 2/6 (2009), 76-82. Ankaravî, İsmail. Minhâcü’l-Fukarâ. Bulak: 1256.
• Âşıkpaşazâde. Âşıkpaşazâde Tarihi. Neş. Âlî Beğ. İstanbul: 1332.
• Atalan, Mehmet. Vîrânî Baba’nın Fakr-nâmesi’nde Dinî Unsurlar. İstanbul: TBBD Yayınları, 2012.
• Atay, Tayfun. “Cami ne kadar ibadethane, siz onu söyleyin!”. T24 Bağımsız İnternet Gazetesi. Erişim 5 Aralık 2022. https://t24.com.tr/yazarlar/tayfun-atay/cami-ne-kadar-ibadethane-siz-onu-soyleyin,25298.
• Atay, Tayfun. “Ya cemevi de mabettir, ya da cami mabet değidir, hepsi bu!”. GAZETEPENCERE. Erişim 5 Aralık 2022. https://www.gazetepencere.com/category/pazar-yazarlar.
• AİHM/ ECHR, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. “Mansur Yalçın ve Diğerleri/Türkiye Davası-21163/11” (14 Eylül 2014). https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22fulltext%22: [%22mansur%20yal%C3%A7%C4%B1n%22],%22documentcollectionid2%22: [%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-156852%22]}. AİHM/ ECHR, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. “İzzettin Doğan ve Diğerleri/Türkiye Davası-62649/10” (26 Nisan 2016). https://hudoc.echr.coe.int › conversion › docx ›.
• Aytaş, Gıyasettin. Bingöl, Muş, Varto Yörelerindeki Ocaklar, Oymaklar ve Boylarla İlgili Araştırma Notları. Ankara: Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli ve Türk Kültürü Araştırma Merkezi Yayınları. 2010.
• Bakır, Mahmut Riyat. Tasavvufî Bir Kavram Olarak Cem‘ ve Bektaşîlik’teki Yorumu. Ankara: Alternatif Yayınları, 2003.
• Bal, Hüseyin. Alevi-Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar. İstanbul: Ant Yayınları, 1997.
• Bal, Hüseyin. Sosyolojik Açıdan Alevi-Sünni Farklılaşması ve Bütünleşmesi. İstanbul: Ant Yayınları, 1997.
• Balkız, Ali. Kent Koşullarında Sosyolojik Olgu Olarak Alevilik Yazılar. İstanbul: Alev Yayınları, 2007.
• Banaz, Şaban. “Çorumlu Caferileşmiş Alevilerin Caferileşme Süreçleri ve Temel İnanç Esasları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 95 (2020), 169-197.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”. Vakıflar Dergisi 2 (1942), 279-365.
• Başdemir, Hasan Yücel. “Din Dersleri ve Aleviliğin Aktarılması”. Liberal Düşünce 16/63 (2011), 59-72.
• Bayri, Hakan. Türkiye’de Kimlik Siyaseti Sorunu ve Ulusal Kimlik (1980 Sonrası Döneme Sosyo-Politik Bir Bakış). Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2008.
• BBK, Büyükşehir Belediyesi Kanunu (Kanun No. 5216). Resmî Gazete 18749 (10 Temmuz 2004). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5216.pdf
• Belen, Gülay. Eyalet-i Rum’da Zaviyeler (15. ve 16. Yüzyıllar). Ordu: Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler-Soyağaçları. İstanbul: Mozaik Yayınları, 1995.
• Bisâtî, Şeyh Sâfî Buyruğu (Menâkıbu’l-Esrâr Behcetü’l-Ahrâr). Haz. Ahmet Taşğın. (Ankara: Rheda- Wiedenbrück Çevresi Alevi Kültür Derneği Yayınları, 2003.
• BK, Belediye Kanunu (Kanun No. 5393). Resmî Gazete 25874 (03 Temmuz 2005). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5393.pdf.
• Bolat, Ali – Uyar, Mehmet – Cengiz, Muammer. Tasavvuf Tarih, Doktrin, Tenkit. Samsun: E Yazı Yayınları, 2019.
• Bozkurt, Fuat. Çağdaşlaşma Sürecinde Alevîlik. İstanbul: Doğan Kitap, 2000.
• Bozkurt, Nizam. Kur’an’da Alevî Erkânı Erkânname 100 Konu- 100 Deyiş- 100 Ayet. Ankara: 2008.
• Bozkuş, Metin. Sivas Aleviliği. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2. Baskı, 2006.
• Bozkuş, Metin. “Alevî Yurttaşlara Yönelik Dinî Hizmetlerin İcrası Bağlamında Bir Teklif Denemesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006), 1-12.
• Bulut, Halil İbrahim - Çetin, Murat. “Gölyaka Alevîlerinin Dini İnanç ve Yaşantıları”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları, 3/2 (2010), 165-206.
• Bulut, Mehmet. “Bir Köye İmam Durmak, Bir Köyde İmam Olmak”. Diyanet Aylık Dergi (2021), 34-37.
• Buyruk. Haz. Fuat Bozkurt. İstanbul: 1982.
• CBDK/Cemevi Başkanlığına Dair Kararname, Bazı Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname No. 112). Resmî Gazete 32008 (09 Kasım 2022). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/11/20221109-11.pdf.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
• Cengiz, Recep. Çamiçi Beldesinde Dini Hayat; Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Cem Vakfı. “Vakıf Senedi”. Erişim 6 Aralık 2022. https://www.cemvakfi.org/pages/kurumsal/10/vakif-senedi.
• Cem Vakfı. “Tarihçemiz”. Erişim 6 Aralık 2022. https://www.cemvakfi.org/pages/kurumsal/3/tarihcemiz.
• Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan. “85 milyon insanımızın her bir ferdi devletimizin birinci sınıf vatandaşıdır”. Cemevleri Temel Atma ve Açılış Töreni. Erişim 02 Aralık 2022. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/140032/-85-milyon-insanimizin-her-bir-ferdi-devletimizin-birinci- sinif-vatandasidir-.
• CTHCK, Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname No. 1). Resmî Gazete 30474 (10 Temmuz 2018). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf.
• Coşan, Esad. Hacı Bektaş-ı Velî Makâlât. Ankara: Seha Neşriyat, ty.
• Coşkun, Hasan. Tokat Alevîleri “Sırrımız Türklük”. Ankara: Kitabe Yayınları, 2021.
• Çamuroğlu, Reha. Değişen Koşullarda Alevîlik. İstanbul: Doğan Kitap, 2000.
• Çevrimli, Nilgün. “Vakfiyeler Işığında Hacı Bektaş Veli Tekkesi ve Bazı Bektaşi Tekke ve Türbeleriyle İlişkileri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 94 (2020), 95-115.
• Dalkıran, Sayın. “Alevî Kimliği ve Anadolu Alevîliği Üzerine Bir Deneme”. Ekev Akademi Dergisi 6/10 (2002), 95- 117.
• Demirbilek, Çiğdem. “Aleviliğin Dönüşümü Bağlamında Hacılı Pir Sultan Ocağı (Evi)”. Alevilik–Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 23 (2021), 161-186.
• Demirbaş, Servet. “Nûr Sûresi 35. Ayet Bağlamında İşârî Yorumunun Sınırları”. Danişname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi 4 (2022), 51-77.
• Duman, Mehmet Zeki. “Nur Suresi’nin 35. Ayetinin Tefsir ve Te’vili Bağlamında Allah’ın İnsana Dört Hidayeti: Fıtri Din, Akıl, Peygamber ve Kitap”. Usûl: İslâm Araştırmaları 3 (2005), 7-42.
• Doğan, İzzettin. “Habertürk Tv-Teke Tek Programı: Cemevleri” (Programcı: Fatih Altaylı, Video Kaydı, Görüşme 11 Ekim 2022). https://www.youtube.com/watch?v=gICkC6MtaVM.
• Doğanay, Eraslan. Anadolu’da Yaşayan Dergahlar. İstanbul: Can Yayınları, 2000.
• Efe, Haydar. “Avrupa Birliği’nin Bir İnsan Hakları Sorunu Olarak Türkiye’deki Alevilerin ve Bektaşilerin Sorunlarına Artan İlgisi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 8 (2012), 93-114.
• Ekinci, Mustafa. Anadolu Alevîliğinin Tarihsel Arka Planı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
• EPK, Elektrik Piyasası Kanunu (Kanun No. 6446). Resmî Gazete 28603 (30 Mart 2013). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6446.pdf.
• Eraslan, Emrullah. Cem Kırklar Cemi (Alevilikte Cem ve Dar Duası). Tokat: 2000.
• Erdebilli Şeyh Safî ve Buyruğu. Haz. Mehmet Yaman. İstanbul: 1994.
• Ersal, Mehmet. Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemi –Çubuk Havzası Örneği-. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2016.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1990.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. İstanbul: Şato, 2001.
• gazeteduvaR. “Alevi kurumlarından 'Cemevi Başkanlığı' açıklaması: Ne demokratiktir ne de müjdedir” (8 Ekim 2022), 1. https://www.gazeteduvar.com.tr/alevi-kurumlarindan-cemevi-baskanligi-aciklamasi-ne- demokratiktir-ne-de-mujdedir-haber-1584091.
• Gevrek, Murat. Alevi Öğrenci ve Velilerin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerine Bakışları. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Güç, Ahmet. Dinlerde Mabed ve İbadet. İstanbul: Düşünce, 2011.
• Günel, Aşık Durmuş. El Ele El Hakk’a. İstanbul: Can Yayınları, 2000.
• Gölbaşı, Haydar. Alevi-Bektaşi Örgütlenmeleri (Sosoyolojik Bir İnceleme). İstanbul: Alev Yayınları, 2007.
• Gözaydın, İştar. Diyanet Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi. İstanbul: İletişim, 2020.
• Güngör, Özcan. Ârâf’taki Kimlik: Alevîlik/Bektâşilik. Ankara: Akasya Kitap, 2007.
• Güngör, Özcan. Araf’tan Ma’rûf’a Alevîler Bektâşiler. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
• Hacıgökmen, Mehmet Ali. “Ahi Zaviyeleri - Cemevi Benzerliği Üzerine Bir Çalışma”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 78 (2016), 81-90.
• Hinz, Walter. Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd XV. Yüzyılda İran’ın Millî Bir Devlet Haline Yükselişi. Çev. Tevfik Bıyıkoğlu. Ankara: TTK Yayınları, 1992.
• Işık, Zekeriya. Şeyhler ve Şahlar Osmanlı Toplumunda Devlet-Tarikat İlişkilerinin Gelişim ve Değişim Süreçleri. Konya: Çizgi Yayınları, 2015.
• Işık, Zekeriya. Tekkedeki İktidar. Konya: Çizgi Yayınları, 2017.
• İK, İmar Kanunu (Kanun No. 3194). Resmî Gazete 18749 (03 Mayıs 1985). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3194.pdf.
• İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. Haz. Adil Ali Atalay. İstanbul: Can Yayınları, 1998.
• İÖİK, İl Özel İdaresi Kanunu (Kanun No. 5302). Resmî Gazete 25745 (22 Şubat 2005). Erişim Erişim 02 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5302.pdf.
• İnce, Sibel. Bir Cemevinde Cem Ritüeli. İstanbul: Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• İV, İstanbul Valiliği. “Cemevleri Temel Atma ve Toplu Açılış Töreni Gerçekleştirildi”. Erişim 02 Aralık 2022. http://www.istanbul.gov.tr/cemevleri-temel-atma-ve-toplu-acilis-toreni-gerceklestirildi.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1990.
• Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Baskı, 2017.
• Kaplan, Doğan. “Aleviliğin Yazılı Kaynaklarından Buyruklar ve Muhtevaları Üzerine”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-, 28-30 Ekim 2005. 233-248. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Kaplan, Doğan. Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Kaplan, Doğan. “Alevi Açılımı Yeniden: Alevi Bektaşi Kültür ve Cemevi Başkanlığı”, idm ilim düşünce mektebi. Erişim 26 Aralık 2022. https://idm.org.tr/alevi-acilimi-yeniden-alevi-bektasi-kultur-ve-cemevi-baskanligi.
• Karagöz, Kübra. “I. Mahmud Dönemi Nakşibendi Tekke ve Zaviyelerine Yapılan Yardımlar (1808-1839)”. UTAD: Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 105-122.
• Kaygusuz, İsmail. Aleviliğin İnançsal ve Toplumsal Yol Kardeşliği Musahiplik. İstanbul: Alev Yayınları, 2004.
• Kenanoğlu, Ali - Onarlı, İsmail. Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri. İstanbul: Hubyar Kültür Derneği Yayınları, 2003.
• Keskin, Yahya Mustafa. Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Alevîliği Elazığ Sünköy Örneği. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2004.
• Keskin, Yahya Mustafa. Kentleşme Sürecinde Alevîlik Gelenek ve Modernizm Arasında Gelgitler –Elazığ Örneği. İstanbul: Kıvılcım Ajans, 2009.
• Kökel, Coşkun. “Çankırı İlindeki Alevi Köyleri Hakkında”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 1 (2011), 165-204.
• Kökel, Coşkun. Güvenç Abdal Ocaklıları Tarihi Belgeler. İstanbul: Güvenç Abdal Araştırma Eğitim Kültür ve Tanıtma Derneği Yayınları, 2 cilt, 1. Baskı, 2013.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1966.
• Kur’an-ı Kerîm Meâli. Haz. Halil Altıntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Kutlu, Sönmez. “Aleviliğin Dinî Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi veya Metadoksi”. İslâmiyât 7/3 (2003), 31-54.
• Kutlu, Sönmez. Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Alevîliğin Yazılı Kaynakları, Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Kutlu, Sönmez. Çağdaş İslamî Akımlar ve Sorunları. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve İslâmiçi Dini Gruplarla (Mezhep ve Tarikatlar) İlişkileri”. Dinî Araştırmalar 12/33 (2009), 107-128.
• Kutlu, Sönmez. “Farklı İnanç Grupları ve Din Eğitimi”. Kişisel Sönmez Kutlu. Erişim 01 Aralık 2022. http://www.sonmezkutlu.net/?Syf=26&Syz=6026&/Farkl%C4%B1-%C4%B0nan%C3%A7-Gruplar%C4%B1-ve- Din-E%C4%9Fitimi.
• Kütükoğlu, Bekir. Osmanlı-İran Siyâsî Münâsebetleri I (1578-1590). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1962.
• Maden, Fahri. “XIX. Yüzyılda Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nde Yapılan Tamirlerle İlgili Arşiv Belgeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55 (2010), 311-324.
• Maden, Fahri. “Karaağaç’da Bir Bektaşi Ocağı: Sarı Sufi Hüseyin Baba-Hasib Baba Tekkesi”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 7 (2014), 29-76.
• Maden, Fahri. “Alevilik-Bektaşilik’te Hızır İnancı ve Hızır (Hıdır) İsmiyle Anılan Alevi-Bektaşi Tekke, Türbe ve Ocakları”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 14 (2016), 119-162.
• Melikoff, İrene. Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları. Trc. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınları, 1994.
• Melikoff, İrene. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 1999.
• Milliyet. “Kesintisiz Şenliğe Dönüştü” (18 Ağustos 1997), 16. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Hacı%20Bektas%20Şenlikleri.
• Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. Ankara: Andıç Yayınları, 1995.
• Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. Ankara: Andıç Yayınları, 8 cilt, 2010.
• Ocak, Ahmet Yaşar – Farûkî, Süreyya. “Zâviye”. İslâm Ansiklopedisi. 13/468-471. İstanbul, MEB Yayınları, 1986.
• Onat, Hasan. “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”. İslâmiyât, 7/3 (2003), 111-126.
• Onat, Hasan. “Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevilik-Bektaşilikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine”. Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi [Prof. Dr. Irene Melikoff’un Anısına] 1 (2009), 18-34.
• Onat, Hasan. “Açılım Arayışları Gölgesinde Alevilik-Bektaşilik ve Kimlik Tartışmaları”. Dinî Araştırmalar 12/33 (2009), 37-46.
• Onat, Hasan. “Değişim Sürecinde Alevîlik”. Prof. Dr. Hasan Onat. Erişim 06 Aralık 2022. http://www.hasanonat.net/index.php/99-degisim-suerecinde-alevilik.
• Öz, Baki. Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhları. İstanbul: Can Yayınları, 2001.
• Özateş, Hasan Hüseyin. Avrupa Birliği'nin Türkiye'deki Alevi Topluluklara Bakışının İlerleme Raporları Üzerinden Analizi. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özdemir, Şuayip. “Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Alevilerin Diyanet İşleri Başkanlığında Temsil Meselesine Bakışı -Malatya Örneği-”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-. 441-454. Isparta: Isparta İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Özköse, Kadir. Selçuklu Toplumunda Tasavvufî Hayatın Sosyo-Kültürel, Siyasal ve Dinî Sahaya Tesiri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Tokat İlmiyat Dergisi] 2/1 (2014), 11-42.
• Rençber, Fevzi. “Alevi Geleneğinde Cemevinin Tarihsel Kökeni”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/3 (2012), 73-86.
• Rençber, Fevzi. Hakk Muhammed Ali Aşkı, Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Rençber, Fevzi. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlikte Cem ve Cem Evleri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Rençber, Fevzi. “Alevî Nitelemeli Gruplarda Zekât ve Lokma Anlayışı.” Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Kongresi. 254-257. Şırnak: Asos Yayınevi, 2019.
• Sabah. “Baba’dan Mesaj” (17 Ağustos 1997), 1. http://arsiv.sabah.com.tr/1997/08/17/p09.html.
• Sarıkaya, M. Saffet. Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı (XI-XIII. Yüzyıl). İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82 (2017), 9-23.
• Sezgin, Abdülkadir. Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Sinanoğlu, A. Faruk. Türk Kültüründe Alevi-Bektaşi Olgusu (Malatya Örneği). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Subaşı, Necdet. -Sırrı Fâş Eylemek- Alevi Modernleşmesi. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
• Subaşı, Necdet. “Türk Modernleşmesi ve Alevîler”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. Edit. Ocak, Ahmet Yaşar. 110-121. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Subaşı, Necdet. Alevilik Çalıştayları Nihai Raporu. Ankara: T.C. Devlet Bakanlığı, 2010.Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik Yayınları, 2001.
• Sühreverdî, Ebu Hafs Ömer. Avarifü’l-Maârif. Beyrut: 1966.
• Sönmez, Ramazan. “Alevilik ve Bektaşilik’te “Nur” ve “Mişkât” Kavramlarının Nur Suresi 35. Ayeti Bağlamında İzahı ve Bir İbadet Formuna Bürünmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 97 (2021), 177-187.
• Şahin, İlkay. “Ocaktan Cemevine Yapısal Bir Dönüşüm: İngiltere Alevi Kültür Merkezi ve Cemevi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 63 (2012), 39-58.
• Şanlı, Yaşar. Cem Dergisinde Sunulan Alevilik. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Şener, Cemal. Yaşayan Alevilik. İstanbul: Ant Yayınları, 1996.
• Şimşek, Eyup – Güngör, Özcan. “Alevi Yapısallaşması, Talepler ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Alevilik-Bektaşilik”. Turkish Studies 8/3 (2013), 539-565.
• Taşğın, Ahmet. Türkmen Aleviler –Diyarbakır Örneği-. İstanbul: Ataç Yayınları, 2006.
• Taşğın, Ahmet. “Cem, Cemevi ve İşlevleri”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. Edit. Ahmet Yaşar Ocak. 211-225. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Taşkaya, Serderhan Musa. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Alevilik-Bektaşilik”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. Edit. Filiz Kılıç - Tuncay Bülbül. 2 cilt. 1/475- 498. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2007.
• Turan, İbrahim. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Aleviliğin Öğretimi ile İlgili Yeterlik Algıları”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/2 (2017), 879-902.
• Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları, 2008.
• Teber, Ömer Faruk. “Osmanlı Belgelerinde Alevilik İçin Kullanılan Dini - Siyasi Tanımlamalar”. Anadolu’da Aleviliğinin Dünü ve Bugünü. Edit. Halil İbrahim Bulut. 69-80. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Tur, Seyit Derviş. Erkânname Aleviliğin İslâm’da Yeri ve Alevi Erkânları. İstanbul: Can Yayınları, 2002.
• Türer, Osman. “Biat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/ 124-125. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Türkel, Rifat. Karadonlu Can Baba ve Alevîlik. Kütahya: Academia Yayınevi, 2016.
• Türkel, Rifat. “Sofça Örnekleminde Kalburcu Şeyhi Pîr Ahmed Efendi ve Alevîlik Anlayışı”. İnsan ve Toplum Dergisi 6/1 (2016), 47-70.
• Uçar, Ramazan. “Alevî-Bektâşîler Açısından Türkiye’de Din Eğitimi: Bir Alan Araştırması”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2005), 43-81.
• Uçar, Ramazan. “Alevî-Bektâşîlerin Diyanet İşleri Başkanlığı’nda Temsil Problemi Üzerine (Alan Araştırması)”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-. 455-466. Isparta: Isparta İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Üçer, Cenksu. “Alevîliğin Neliği ve Şî’îlik (Caferîlik) ile İlişkisinin Çerçevesi”. Marife Dergisi 8/3 (2008), 205-238.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Baskı, 2015.
• Üçer, Cenksu. Alevîlikte Musâhiblik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2. Baskı, 2015.
• Üçer, Cenksu. Tekke, Zâviye, Dergâh’tan Cemevi’ne, Alevî Nitelemeli Gruplarda Âdâb ve Erkânın İcra Edildiği Mekanlar. Ankara: 2017.
• Üçer, Cenksu. “Cemevi: Âdâb ve Erkânın İcrâ Edildiği Mekan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 88 (2018), 59-84.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Ocak/Gruplara Ait Tekke, Zâviye ve Dergâhlardaki Cami ve Mescidler”. e- Makâlât Mezhep Araştırmaları 11/2 (2018), 271-307.
• Üçer, Cenksu. Anadolu’da Alevî Ocakları ve Grupları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 12/2 (2019), 353-402.
• Üçer, Cenksu. “Musâhiblik Konusunun Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Müfredatında Yer Alış Şekli Üzerine Bir Değerlendirme”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 13/1 (2020), 3-37.
• Üçer, Cenksu. “Musâhiblik Kurumu Üzerinden Alevi Ocaklar ve Gruplar Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 93 (2020), 11-35.
• Üçer, Cenksu. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Dinî Söylemi -Diyanet Gazetesi ve Diyanet Aylık Dergi Başyazıları Örnekleminde-”. İlahiyat Akademi: Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi 14 (2021), 23-104.
• Ülger, Gözde. Tapınma Ritüeli ile İbadet Mekanı Arasındaki İlişkinin Göstergebilimsel Bağlamda Okunması: Cemevi Yapıları. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Üzüm, İlyas. “Modernizmin Alevî Toplumu Üzerindeki Etkileri”. İslam ve Modernleşme, II. Kutlu Doğum İlmî Toplantısı. 278-290. İstanbul: İsam Yayınları, 1997.
• Üzüm, İlyas. “Alevilerin Caferi Mezhebine Mensubiyetinin Arka Planı Alevilik-Caferilik İlişkisi veya İlişkisizliği”. İslâmiyât 6/3 (2003), 127-150.
• VUKBKGYDK, Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (Kanun No. 7421). Resmî Gazete 32025 (26 Kasım 2022). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/11/20221126-1.htm.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. Trc. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Yalçınkaya, Ayhan. Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve İktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 1996.
• Yaman, Ali. Alevilikte Dedeler Ocaklar. İstanbul: Ufuk Matbaacılık, 1998.
• Yaman, Ali. “Avrupa Birliği Komisyonu İlerleme Raporları’nda Alevilik”. alevi.bektaşi.araştırma.sitesi. Erişim: 25 Kasım 2022. https://www.alevibektasi.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=758:avrupa- birlii-komisyonu-lerleme-raporlarnda-alevilik&catid=35:makale.
• Yaman, Mehmet. Alevîlik İnanç-Edeb-Erkân. İstanbul: Ufuk Reklamcılık ve Matbaacılık, 2001.
• Yaman, Mehmet. Alevilikte Cem. İstanbul: 1998.
• Yıldırım, Erdal. “Cemevleri ve Cemevlerinin Dini ve Toplumsal Fonksiyonları”. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/2 (2012), 157-176.
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik İnanç, İbadetler, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim, 2018.
• Yıldırım, Rıza. Aleviliğin Doğuşu, Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri 1300-1501. İstanbul: İletişim, 2018.
• Yıldırım, Rıza. “Alevilerin Devletle İlişkisi Meselesi ve AKP’nin Alevi Açılımları”. politikyol Erişim 5 Aralık 2022. https://www.politikyol.com/alevilerin-devletle-iliskisi-meselesi-ve-akpnin-alevi-acilimlari.
• Yıldız, Harun. Anadolu Alevîliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Araştırma Yayınları, 2004.
• Yıldız, Harun. “Anadolu Alevîliğinin Yazılı Kaynaklarına Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 30 (2004), 323-359.
• Yılmaz, Hüseyin. “Alevîlik-Sünnîlik Açısından Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009), 189-209.
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.
• Yücel, Sabri. “Cemevleri Açılırken”. Cem Dergisi 43 (1994), 35-37.
• Zengin, Halise Kader. “Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Devletin Alevilik Algısı (Karşılaştırmalı Bir Analiz)”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 12/47 (2013), 63-87.
• 677 Sayılı Kanun, Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun (Kanun No. 677). Resmî Gazete 243 (13 Aralık 1925). Erişim 02 Aralık 2022. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.677.pdf.