Türk Basınında Yurttaş Gazeteciliğinin Durumuna Retrospektif Bir Bakış

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 99 - 117, 12.06.2024

Ceren Balel

Öz

Matbaa kültüründe okur ile yazar arasında oluşan hiyerarşi, gazetecilik alanında haber üreticisi ile haber tüketicisi hiyerarşisine dönüşmüştür. İnternet ise bu hiyerarşide köklü bir değişime yol açmıştır. Önceleri haber hiyerarşisinin en altında, yalnızca görgü tanığı olarak yer alabilen sıradan insanlar, akıllı cep telefonlarıyla topladıkları görüntüleri ve kendi tanıklıklarını internetteki bloglar ve sosyal medya platformları aracılığıyla yayabilmeye başlamıştır. Profesyonel olmayan kişilerce oluşturulan ve haber değeri taşıyan bu içeriklerin yayılmasıyla yurttaş gazeteciliği kavramı ortaya çıkmıştır. Dünya çapında ses getiren ve özellikle çokuluslu medya kuruluşlarının yayınlamaktan kaçındığı özellikle savaş, çatışma ve doğal afet görüntüleri, yurttaş gazeteciler sayesinde yayımlanmış ve kişiler böylelikle bu olanlardan haberdar olmuştur. Haber medyasının görmediklerini göstermesi ve haber medyasından aktarılanların ne derece doğru olduğunun anlaşılması açılarından beşinci güç olarak nitelendirilen yurttaş gazeteciliği, küresel medyaya karşı asimetrik güce dönüşebilmiştir. Bu makalede, yurttaş gazeteciliği kavramı ele alınarak, yine profesyonel gazeteci olmayan kişilerin topladığı içeriklerle gerçekleştirilen yurttaş eliyle gazetecilik uygulamaları ile arasındaki fark ortaya konularak; araştırmanın gerçekleştirildiği 2009 yılında Türk basınında yurttaş gazeteciliğinin durumu betimsel alan analizi yöntemi kullanılarak nitel tekniklerle incelenmiştir. Söz konusu dönemde Türkiye’de yurttaş gazeteciliği ile yurttaş eliyle gazetecilik kavramlarının keskin sınırlarının çizilmediği ve yurttaş gazeteciliğindense, yurttaş eliyle gazetecilik uygulamalarının belirgin olduğu görülmüştür. Çalışma bugünün medya ekolojisinde içerik üreticiliği kapsamında ele alınması mümkün olan kavrama retrospektif bir bakış olması açısından da önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

haber, yurttaş gazeteciliği, yurttaş eliyle gazetecilik, gazetecilik, internet, blog, beşinci güç

A Retrospective Landscape of Citizen Journalism in the Turkish Press

Öz

The hierarchy established by print culture between reader and writer has evolved into a new form between newsreaders and journalists as news consumers and news producers in the context of news production. Formerly, ordinary people who could only hold the last step of news production as witnesses turned into a diverse kind of news producers with the use of smartphones and the internet. This kind of journalism practiced by non-journalists is called citizen journalism and can easily be confused with civic journalism which is another kind of alternative journalism. With the practices of citizen journalism global news consumers could learn about the world events that the global mainstream media do not cover. Thus, citizen journalism happened to become the fifth estate that also detects the conventional press as the fourth estate and formed an asymmetrical power. This article explains the differences between citizen journalism and civic journalism and uses qualitative techniques to conduct a study on the landscape of citizen journalism in the Turkish press in 2009 by using qualitative techniques and descriptive field analysis via the context analysis method. It is seen that in the Turkish literature of the time, citizen journalism and civic journalism did not be concretely distinguished from each other. In addition, it is found that although civic journalism is practiced as a manner of content production in the Turkish press, citizen journalism does not take a significant place. The importance of this study is also due to the period it covers as a retrospective landscape.

Anahtar Kelimeler

news, citizen journalism, civic journalism, journalism, internet, blog, fifth estate

Etik Beyan

BU çalışmada etik kurul raporu gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Çalışmada hiçbir kurumdan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• Al-Atraqchi, F. (2006, 08 20). Lebanese woman writes of war. 05 15, 2024 tarihinde aljazeera.com: https://www.aljazeera.com/news/2006/8/20/lebanese-woman-writes-of-war adresinden alındı
• Aslan, K. (2004). Ben de Yazarım. İstanbul: Anahtar Yayınları.
• Aslan, K. (2003). Haberim Var. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Atton, C. (2003). What is Alternative Journalism. Journalism , 4 (3), 267-272.
• Avcı, A. (2010). Medya ve Televizyon Araştırmalarında Kamusal Alan Tartışmalarına Giriş. Marmara İletişim Dergisi , 17 (17), 21-43.
• Cangöz, İ. (2003). Yurttaş Gazeteciliği ve Yerel Basın. S. Alankuş içinde, Gazetecilik ve Habercilik (s. 101-118). İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları.
• Collins. (tarih yok). Collins Dictionary. 4 29, 2024 https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/shareability adresinden alındı
• Çoban, B., & Ataman, B. (2018). Profesyonel Gazetecinin Yurttaş Gazetecilikle İmtihanı. İstanbul: Kafya Yayınevi.
• DictionnaireLeRobert. (1970). ciyoten. Paris: Société du Nouveau Littré.
• Duran, R. (2003). Gazetecilik ve Habercilik. S. Alankuş içinde, Gazetecilik ve Habercilik (s. 85-100). İstanbul: IPS İLetişim Vakfı Yayınları.
• Eşitti, Ş., & Mehmet, I. (2015). Sosyal Medyanın Yabancı Turistlerin Türkiye'yi Tatil Destinasyonu Olarak Tercih Etmelerine Etkisi. Karadeniz , 27, 11-30.
• Fuchs, C. (2020). Sosyal Medya. (D. Saraçoğlu, & İ. Kalaycıoğlu, Çev.) İstanbul: Nota Bene Yayıncılık.
• Gillmor, D. (2008). We The Media. C.A.: O'Reilly Media.
• Girgin, A. (2002). Haber Yazmak. İstanbul: Der Yayınları.
• Glaser, M. (2006, 09 27). Your Guide to Citizen Journalism. 04 22, 2009 tarihinde Mediashift: https://mediashift.org/2006/09/your-guide-to-citizen-journalism270/ adresinden alındı
• Hayford, N. G. (2015, 04 30). Galtung and Ruge – News Values: an update by Prof. Galtung (2014). 12 20, 2023 tarihinde Galtung Institute: https://www.galtung-institut.de/en/2015/galtung-and-ruge-news values-an-update-by-prof-galtung-october-2014/ adresinden alındı
• Hürriyet. (2008, 03 01). Kent Muhabirliğinin Diğer Adı Yurttaş Gazeteciliği. 05 10, 2024 tarihinde Hürriyet:
• https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/ankara/kent-muhabirliginin-diger-adi-yurttas gazeteciligi-8346930 adresinden alındı
• Jarboe, G. (tarih yok). Hurricane Katrina Driving Traffic To Blogs And News Search Engines. 06 16, 2009 tarihinde isedb: http://www.isedb.com/db/articles/1252/1/Hurricane-Katrina-Driving-Traffic-To Blogs-And-News-Search-Engines/Page1.html adresinden alındı
• Jeltyakov, A. (1979). Türkiye'nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın. Ankara: Basın Yayın Genel Müdürlüğü.
• Kışlalı, A. T. (2007). Siyaset Bilimi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Lasica, J. (2003, 08 07). What is participatory journalism? 05 12, 2024 tarihinde jdlasica: https://www.jdlasica.com/journalism/what-is-participatory-journalism/ adresinden alındı
• Latorre, M. (2021). WEB 1.0, 2.0, 3.0 ve 4.0’ın Tarihi. (Ö. Yılmaz, Dü.) Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi , 8 (2), 344-350.
• Lemann, N. (2006, 06 30). Amateur Hour. 05 12, 2024 tarihinde The Newyorker: https://www.newyorker.com/magazine/2006/08/07/amateur-hour-4 adresinden alındı
• McCarthy, R. (2003, 05 30). Salam's Story. 04 29, 2009 tarihinde The Guardian: http://www.guardian.co.uk/world/2003/may/30/iraq.digitalmedia adresinden alındı
• McLuhan, M. (2001). Gutenberg Galaksisi. (G. Ç. Güven, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• NBCNews. (2005, 08 25). CJ Experience: Hurricane Katrina. 05 15, 2024 tarihinde https://www.nbcnews.com/: https://www.nbcnews.com/id/wbna9076525 adresinden alındı
• Organ, J. (tarih yok). The zapruder Film. 09 01, 2023 tarihinde JFK Association: https://www.jfk assassination.net/organ2.htm adresinden alındı
• Özçağlayan, M. (1998). Yeni İLetişim Teknolojileri ve Değişim. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Özgen, M. (2004). 1980 Sonrası Türk Medyasında Gelişmeler ve Magazinleşme Olgusu. 2, 465-477.
• Papandrea, M.-R. (2007). Citizen Journalism and the Reporter’s Privilege. Minnesota Law Review. , 91, 515-591.
• PewCenter. (tarih yok). Doing Civic Journalism. 05 20, 2024 tarihinde Pew Center For Civic Journalism: https://web.archive.org/web/20000302062214/http://www.pewcenter.org/doingcj/index.html adresinden alındı
• Platon, S., & Deuze, M. (2003). Indymedia Journalism. Journalism , 4, 336-355.
• Rosen, J. (2008, 09 18). If Bloggers Had No Ethics Blogging Would Have Failed, But it Didn't. So Let's Get a Clue. 08 01, 2023 tarihinde http://archive.pressthink.org/2008/09/18/because_we_have.html adresinden alındı
• Schneider, W., & Raue, P.-J. (2000). Gazetecinin El Kitabı. Ankara: Konrad Adenauer Vakfı.
• Tevetoğlu, F. (tarih yok). Atatürk’le Okyar’ın Çıkardıkları Gazete: Minber. 4 15, 2009 tarihinde Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi: https://atamdergi.gov.tr/tam-metin-pdf/664/tur adresinden alındı
• Tokgöz, O. (2008). Temel Gazetecilik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Topuz, H. (2003). Türk Basın Tarihi (Cilt 2. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Vassaf, G. (2004). Cehemmene Övgü (14. baskı b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yazarkafe. (tarih yok). Yazarkafe Nedir? 06 01, http://www.yazarkafe.com/YazarKafeNedir.aspx adresinden alındı 2009 tarihinde Yazarkafe:
• Zengin, N. (2008). CNN Türk'ün Yaptığı Yurttaş Gazeteciliği Değil. 4 22, 2009 tarihinde Bianet: https://bianet.org/haber/cnn-turk-un-yaptigi-yurttas-gazeteciligi-degil-104841 adresinden alındı