SOCIO-CULTURAL SITUATION AND MODERN HERITAGE HOUSES IN BUYUKADA

Year 2025, Volume: 39 Issue: 1, 1 - 31, 25.03.2025

Seda Kızıltepe , H. Hale Kozlu

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1573895

Abstract

The residences of the modern architecture period, defined as 20th century buildings by international organizations, have a special importance within the scope of conservation theory. Büyükada, one of the most important resort areas of Istanbul, draws attention as a residential area containing special examples of the modern period. Within the scope of this study, the houses of the modern architecture period in Büyükada have been examined through literature review and on-site observation methods, classified according to their periods and their characteristic features have been documented. In this context, a survey was conducted throughout Büyükada, and houses built in the 1930s, 1940s, 1950s, 1960s and 1970s were included in the scope of the study, taking into account their representativeness. As much as possible, different characters were included in the sample area in terms of architectural design concept and originality. Due to the difficulties experienced in terms of access to the interior, especially their locations, massing, façade formations and general information were discussed. As a result of the evaluation, it is understood that these buildings have a significant diversity in terms of massing and façade design, and that this diversity is influenced by the fact that they were shaped by the famous architects of the period with different architectural design approaches. In addition, it was determined that the technological possibilities offered by reinforced concrete and the different perspectives offered by the ethnic diversity of both designers and homeowners contributed to this architectural richness.

Keywords

Büyükada, Büyükada, Büyükada, Büyükada, Modern Architecture, Residence Architecture, Cultural Heritage, Conservation

BÜYÜKADA’DA SOSYO-KÜLTÜREL YAPI VE MODERN MİMARLIK MİRASI KONUTLAR

Abstract

Uluslararası kuruluşlarca 20. yüzyıl yapıları olarak tanımlanan modern mimarlık dönemi konutları, koruma kuramı kapsamında özel bir öneme sahiptir. Hızlı kentleşme dinamikleri ve sosyo-ekonomik yapıdaki değişim, yapılarda özgün özelliklerinin bozulması ve hatta yıkım sürecine maruz kalma tehdidine yol açmaktadır. Bu yapıların belgelenmesi, korunmaları yönündeki ilk aşamayı oluşturmaktadır. İstanbul’un önemli sayfiye mekanlarından biri olan Büyükada, modern dönemin özel örneklerini içeren bir yerleşim alanı olarak dikkat çekmektedir. Bu çalışma kapsamında, Büyükada’da yer alan modern mimarlık dönemi konutlar literatür taraması ve yerinde gözlem yöntemleriyle incelenmiş, dönemlerine göre sınıflandırılmış ve karakteristik özelliklerinin belgelenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda ada genelinde bir inceleme yapılmış, temsil oranları göz önünde bulundurularak 1930’lu, 1940’lı, 1950’li, 1960’lı ve 1970’li yıllarda inşa edilen konutlar çalışma kapsamına dahil edilmiştir. Mimari tasarım anlayışı ve özgünlük açısından mümkün olduğunca farklı karakterler örneklem alana dahil edilmiş, iç mekana erişim açısından yaşanan zorluklar nedeniyle özellikle konumları, kütle kurguları, cephe biçimlenişleri ve genel bilgileri ele alınmıştır. Yapılan değerlendirme sonucunda bu yapıların kütle ve cephe tasarımı açısından önemli oranda bir çeşitliliğe sahip olduğu, bu çeşitlilikte döneminin ünlü mimarları tarafından farklı mimari tasarım anlayışları ile biçimlenmelerinin etkin olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca betonarmenin sunduğu teknolojik olanaklarının ve gerek tasarımcıların gerekse ev sahiplerinin etnik çeşitliliğinin sunduğu farklı bakış açılarının bu mimari zenginliğe katkı sağladığı tespit edilmiştir.

Keywords

Modern Mimarlık, Konut Mimarisi, Kültürel Miras, Koruma, Büyükada, Büyükada, Büyükada, Büyükada

Ethical Statement

Bu çalışma için etik kurul izni gerekmemektedir.

Thanks

Bu çalışma, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalında Doç. Dr. H. Hale Kozlu danışmanlığında Seda Kızıltepe tarafından hazırlanmakta olan doktora tezinden üretilmiştir. Makaleyi önemli ölçüde geliştiren yorumları için Editör ve iki anonim hakeme teşekkür ederiz.

References

• Adalarmiras1, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/fethi-okyar-evi
• Adalarmiras2, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/vedat-tek-evi-hacibekir-evi
• Adalarmiras3, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/koray-yalisi-sarperler-yalisi
• Adalarmiras4, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/dikmen-evi
• Adalarmiras5, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/dort-evler-tas-evler
• Adalarmiras6, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/kolay-evi
• Adalarmiras7, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/necip-cemil-akar-evi
• Adalarmiras8, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/kadiyoran-50
• Adalarmiras9, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/is-bankasi-piyango-evleri
• Adalarmiras10, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/rifat-yalman-evi
• Adalarmiras11, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/nevzat-ozer
• Adalarmiras12, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/mehmet-kaya-evi-yeni-hamson-evi
• Adalarmiras13, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/sadikzadeler-yalisi
• Adalarmiras14, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/riza-dervis-evi
• Adalarmiras15, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/cankaya-51
• Adalarmiras16, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/rene-marie-kaldam-ev
• Adalarmiras17, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/seyhun-villasi
• Adalarmiras18, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/orhan-bey-haydar-kaynak
• Adalarmiras19, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/colak-evi
• Adalarmiras20, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/ediz-hun-evi
• Adalarmiras21, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/albert-kamhi-evi
• Adalarmiras22, t.y.: https://www.adalarmiras.com/detay/zavaro-apartmani
• Akay, Z. (2020). Adalar’da işlevselci modernizmin karşı konulmaz cazibesi. Mimar.ist, 68, 30-35.
• Akın, E. S. & Ercan, A. K. (2022). Türkiye’de 1930-1950 yılları arasında kadının toplum ve konut içindeki yeri: Ev-İş dergisi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 7- 2, 525-557.
• Akpınar, S. (2014). Büyükada: Bir ada öyküsü. Adalı Yayınları.
• Allom, T. (1839). Constantinople: and the scenery of the seven churches of Asia Minor. Fisher. https://archive.org/details/constantinoplesc02allo/page/22
• Altan Ergut, E. & Erkmen, A. (2011). Adalar’da mimarlık. İçinde H. Kuruyazıcı (Ed.). Adalar Binalar Mimarlar (ss.14- 27).Adalı Yayınları.
• Altman, I. (1975). Environment and social behaviour: privacy, personal space, territory and crowding. Brooks/Cole.
• Arkitekt, (1938). Büyükada’da bir villa, Arkitekt, 133-137.
• Asiliskender, B. (2004). Erken Cumhuriyet’in ‘modern’ mirası: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve Lojmanları. Mimarlık, 316, 53-58.
• Aslanoğlu, İ. (1980), Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Aysel, N. R. (2020). Adada tasarlamak: Güzel Sanatlar Akademisinin Adalar’daki mimarlık izleri. Mimar.ist, 68, 51- 62.
• Balamir A., Asatekin G., (1991). Ulusal kimlik sorusu üzerine karşıt düşünceler ve konut mimarisi, ODTÜ MFD, 11:1-2, 73-87.
• Baturayoğlu Yöney, N. (2016). Modern mimarlık mirasının kabulü ve korunması: Uluslararası ölçüt ve ilkelere ilişkin bir değerlendirme. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 17, 62-76.
• Baturayoğlu Yöney, N., Salman, Y., (2010), Mass housing development by a government agency and the politics of urbanization in Turkey. International Planning History Society (IPHS) Conference, Istanbul, 12-15 Temmuz 2010, Bildiriler, s. 441-456.
• Beyde, S. (2017, 14 Haziran). Depremde sular altına gömülen İstanbul’un gizemli adası Vordonisi. https://listelist.com/vordonisi-adasi/
• Bozdoğan, S. (2001). Modernizm ve ulusun inşası. Metis Yayınları
• Conrads, U. (1991). 20. yüzyıl mimarisinde program ve manifestolar. Şevki Vanlı Yayınları.
• Chiu, R. L. H. (2004). Socio cultural sustainability of housing: A conceptual exploration housing. Theory and Society, 21, 65-76.
• Deleon, J. (2003). Büyükada: anıtlar rehberi: A guide to the monuments. Remzi Kitabevi.
• Eldek, H (2014). Kayseri'de 1935-55 yılları arasında inşa edilmiş modern yapıların korunması üzerine yöntem önerisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Erdenen, O. (1962). İstanbul adaları. Belediye Matbaası.
• Ergin, O. N. (1995). Mecelle-i umur-ı belediye. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İsleri Daire Başkanlığı Yayınları No: 21.
• Faroqhi, S. (2002). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam: Ortaçağ'dan yirminci yüzyıla. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Gezen, A. F. (2021). Tarihsel süreçte mimari katmanlaşmanın yerel bir örneği: Büyükada (Yayımlanmamış doktora tezi). Beykent Üniversitesi.
• Goloğlu, M. (1981). Atatürk ve Anadolu Kulübü. Ankara: Ajans-Türk Matbaası.
• Gökçen, T. (1993). Adalar ilçesi. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi. Türkiye ve Ekonomik Toplumsal Tarih Vakfı.
• Gülen, N. (1982). Heybeliada. Murat Matbaacılık Koli. Şti.
• Günçe, K., Ertürk, Z. & Ertürk, S. (2008). Questioning the ‘‘prototype dwellings’’ in the framework of Cyprus traditional architecture. Building and Environment, 43, 823–833.
• Güvenç, M. (2011). Near the City, Yet away from City Life. İçinde H. Kuruyazıcı (Ed.). Princes’ Islands buildings architects (ss. 12–29).Adalı Yayınları.
• Henket, H. J. (1998), “Has the modern movement any meaning for tomorrow?”Konservierung der moderne?, ICOMOS Hefte Des Deutschen National Komitees XXIV, München, 22-25.
• Heynen, H. (1999), Architecture and modernity-A critique. MIT Press.
• Heynen, H. (2011). Mimarlık ve modernite, bir eleştiri. Versus Yayınları.
• Jeanneret, C. E. (2013). Bir mimarlığa doğru. Yapı Kredi Yayınları.
• Jencks, C. (1987). Modern movements in architecture. Penguin Books.
• Kabaoğlu, P. (2012). Kültür ve kentsel mekan bağlamında ada yerleşmelerinin incelenmesi: İstanbul (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Kahya, Y. (2006) Architecture in the Princes Islands. İçinde A. Batur (Ed.) Architectural Guide to Istanbul, v 3: Bosphorus and The Asian Side (ss.141-144). Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi.
• Kazgan, H. (1991). Galata bankerleri. Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Yayınları.
• Köseoğlu, I. (2013). Late Ottoman resort houses in Istanbul: Büyükada and Kadiköy (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Kritovulos, M. (2005). İstanbul'un fethi.(Çev. Karolidi Efendi) (Ed. M. Gökman). Kaknüs Yayınları.
• Kuruyazıcı, H. (2011). Adalar binalar mimarlar. Adalı Yayınları.
• Millas, A. (2013). Hala hatırlıyorum= Ακόμα θυμάμαι= I still remember. Adalı Yayınları.
• Millas, A. (2014). Büyükada - Prinkipo, Ada-i Kebir. Adalı yayınları.
• Mortaş, A. (1950). Büyükada’da iki piyango evi. Arkitekt. 50/1-2, s.12-13.
• Mörsch, G., (1990), Das neue bauen als herausforderung an die denkmalpflege, Unsere kunst-denkmaeler, L.Dosch (ed.), Bern, 1:3-7.
• Mutlu, A. (1973). Bina bilgisi: genel konular, İstanbul, s.68, şekil 119. (MSGSÜ Arşivi)
• Ocakçı, M., Eyüboğlu, E., & Kürkçüoğlu, E. (2013). Prince Islands. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Omay Polat, E. (2008). Türkiye’nin modern mimarlık mirasının korunması: Kuram ve yöntem bağlamında bir değerlendirme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Omay Polat, E. & Can, C. (2008). Modern mimarlık mirası kavramı: Tanım ve kapsam, Megaron, 3(2), 177-186.
• Omay Polat, E. (2014). İstanbul’un yakın geçmişinin gelecek ile sınavı. Mimarist, 50, 73-79.
• Ongun, B. A. (1969) Ay ışığında, İstanbul.
• Öymen Gür, Ş. (2000). Konut kültürü. YEM Yayınevi.
• Özbayoğlu, E. (2006). Hükümdarın adası Büyükada / Eskiçağ ve Bizans Dönemi. Dönmez Ofset.
• Petzet, M., (1995), “In the Full Richness of Their Authenticity – The Test of Authenticity and the New Cult of Monuments”, 85-99, Nara Conference on Authenticity, 1-6 November, Nara, Japan, 1994.
• Pinguet, C. (2018). Adalar'a çıkmak-İstanbul açıklarındaki bir takımadanın öyküsü, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rapoport, A. (1969). House, form and culture. Prentice-Hall.
• Rapoport, A. (1977). Human aspects of urban form. Pergamon.
• Romano, E. (2009). Bauhaus. Skira.
• Sadıkoğlu, H. (2016). Mevcut konut stokunda yenileştirme yaklaşımları: 1930-1970 dönemi modern konut yerleşmelerine yönelik bir model önerisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Salman, Y., Baturayoğlu Yöney, N., Omay Polat, E.& Altan Ergut, E., (2013).“Modern mimarlık mirasının korunması ve DOCOMOMO_Türkiye”, D. Özkut (yay. haz.), Betonart: Beton, Mimarlık ve Tasarım, sayı 36/2013, s. 52-57.
• Sey, Y. (1998). Cumhuriyet Döneminde konut. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık (ss. 209-234). Tarih Vakfı Yayınları.
• Schlumberger, G. (2006). İstanbul adaları. Kesit Yayınları.
• Sharp, D. (2000), “Registering the diaspora of modern architecture”, The modern movement in architecture, Selections from the DOCOMOMO Registers, Dennis Sharp, Catherine Cooke (ed.), 010 Publishers.
• Sözeri Yıldırım, Z. (2020). Bir modernleşme gösterisi olarak Adalar. Mimar.ist, 68, 36-41.
• Sunalp, A. (2020). İstanbul adalarında Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı: Art Deco ve ötesi. Mimar.ist, 68, 42- 50.
• Şahin, M. (2011). Bütüncül bir tasarım örneği: Okyar Köşkü. Mimarlık, 361, 37-42.
• Tanju, B. & Tanyeli, U. (2009). Sedad Hakkı Eldem II: Retrospektif. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kentsel dönüşüm. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (ss. 878–890). İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (2012). Türkiye’de yaşamda ve yazında konutun öyküsü (1923-1980). Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Tuğlacı, P. (1995). Tarih Boyunca İstanbul adaları. Cem Yayınevi.
• Uzman, E. N. (1946). Büyükada’da bir ev. Arkitekt, 46/7-8, 151-155.
• Vanlı, Ş. (1996). Mimariden konuşmak, bilinmek istenmeyen 20. yüzyıl Türk mimarlığı, eleştirel bakış. Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Vural, Z. B. & Sağıroğlu Demirci, Ö. (2016). Modern mimarlık mirası bağlamında konut mimarisi ve türkiye’deki yüksek katlı konut örnekleri üzerine bir değerlendirme. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 7(2), 751-772.
• Yalçın, B. S. (2007). Prens Adaları’nda bir 20. yüzyıl mimari mirası, 50 yaşında bir Sedad Hakkı Eldem tasarımı: Büyükada Rıza Derviş Villası. Mimar.ist, 26, 87-91.
• Yapıcı, M. (Ed.) (2006. Oda tarihinden portreler: Maruf Önal. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi.
• Yılmaz, K. (2008). Cumhuriyet Dönemi’nde Büyükada’nın iktisadi ve sosyal tarihi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi.
• Zorer, Y. (2005). Tarihî gelişim sürecinde Büyükada meydanları. Büyükada Kültür Derneği Yayınları.