Erken Cumhuriyet Döneminde kurucu bir güç olarak halkçılık

Year 2025, Issue: 71, 121 - 130, 30.08.2025

Barış Kandeğer

https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.1674340

Abstract

Üzerinde tartışılan, anlamı ve içeriği koşullara göre biçimlenen bir düşünce olarak halkçılık, Erken Cumhuriyet Dönemi’nin ilgisi ve beklentisi yüksek bir özellik gösterir. Özellikle Cumhuriyetin kurucu kadro ve aydınları için halkçılık ideolojisi, Cumhuriyetin “tahayyül” ettiklerini gerçekleştirmek amacı ile işlevsel hale getirilir ve halkın seferber edilmesine yönelik politik ve ideolojik araçları üretir. Bu makale, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde halkçılık düşüncesinin ve ürettiği politik/ideolojik araçların işlevlerini görünür kılmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda çalışma, halkçılığın Cumhuriyet’i inşa edici düşüncelerinden biri olarak, Cumhuriyet’in ideallerini, amaç ve hedeflerini gerçekleştirmek adına uygulanmak istenen politikalar için bir meşruiyet zemini inşa ettiğini iddia etmektedir. Bu çerçevede çalışmada, halkçılığın bir söylem olmasının ötesinde, Cumhuriyet’in tahayyül ettiği “modern ulus devlet ve toplumu” inşa eden bir repertuara sahip olduğuna odaklanılacak, inşayı sağlayan politik ve ideolojik araçlara temas edilecektir. Bu bağlamda halkçılık düşüncesinin tarihsel arka planı ve Erken Cumhuriyet Dönemine olan yansımaları incelenerek halkçılığın Cumhuriyet’i kurucu işlevi analiz edilmeye çalışılacaktır. Çalışmada betimleyici bir yaklaşım ile halkçılık ideolojisine ve içeriğine ilişkin birincil ve ikincil kaynaklar seçilmiş ve analiz edilmiştir. Bu analizden hareketle halkçılık ideolojisi ve yaklaşımı, Cumhuriyet’in gereksinim duyduğu devlet, yurttaş ve toplumun inşa edilmesine, modernleşme ve kalkınma kaynaklarının, toplumsal seferberliğin ve siyasal meşruiyetin elde edilmesine yönelik bir işlevi içermektedir.

Keywords

Cumhuriyet , Halkçılık ideolojisi , İdeolojik araçlar , Modern ulus devlet , Yurttaşlık

Populism as a constitutive force in the Early Republican Period

Abstract

Populism as a thought whose meaning and content are shaped by circumstances and subject to debate, has the characteristics of an ideology with high interest and expectations in the Early Republican Period. The populism ideology for the founding cadres and intellectuals of the Republic, was operationalized to realize what the Republic “imagined” and produced political and ideological tools for the mobilization of the people. This article aims to make visible the functions of the ideology of populism and the political/ideological tools it produced in the Early Republican Period. In this respect, the study argues that the populism ideology, as one of the constructive ideologies of the Republic, constructed a ground of legitimacy for the policies that were intended to be implemented to realize the ideals, goals, and objectives of the Republic. The study will focus on the fact that populism, beyond being a discourse, has a repertoire that constructs the “modern nation-state and society” envisioned by the Republic and will touch upon the political and ideological tools that enable this construction. In the context, the constitutive function of populism in the early Republic will be analyzed. In this study, primary and secondary sources on the ideology and content of populism are selected and analyzed with a descriptive approach. Based on this analysis, the ideology and approach of populism includes a function aimed at constructing the state, citizens and society required by the Republic, obtaining the resources for modernisation and development, social mobilisation and political legitimacy.

Keywords

Republic , Populism ideology , Ideological tools , Modern nation state , Citizenship

References

• Afşar, E. (2020). 100. Yılında birinci meclisi ‘siyasi gruplar’ üzerinden hatırlamak. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(9), 283-315.
• Ağaoğulları, M. A. (2015). Fransız Devrimi: Halk sahneye çıkıyor. (Ed. M. Ali Ağaoğulları). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler içinde (s.597-632). İletişim Yayınları.
• Ahmad, F. (2008). Modern Türkiye’nin oluşumu. Kaynak Yayınları.
• Akın, R. (2003). İkinci Meşrutiyet Türkçülüğünün ideolojik ve politik boyutları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 3, 15-47.
• Albayrak, M. (1999). Milli mücadele yıllarında Batı Anadolu kongreleri. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Althusser, L. (1991). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (Çev. M. Özışık ve Y. Alp). İletişim Yayınları.
• Anık, M. (2006). Bir modernleş(tir)me projesi olarak köy enstitüleri. Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 20, 279-309.
• Arar, İ. (1963). Atatürk’ün halkçılık programı ve halkçılık ilkesinin tarihçesi. Baha Matbaası.
• Aslan, Y. (2001). TBMM Hükümeti: kuruluşu, evreleri, yetki ve sorumluluğu. Yeni Türkiye Yayınları.
• Atagenç, İ. Ö. (2019). Kemalist halkçılığın analizi: yeni bir yorum denemesi. Memleket Siyaset Yönetim, 32, 53-74.
• Atamtürk, El., Çavuşoğlu, T. & Danış, M. Z. (2023). Cumhuriyet tarihinde sosyal hizmetin ilk örüntüleri: Bir toplum kalkınması modeli olarak Millet Mektepleri. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 8, Özel Sayı, 2202-2218.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri. (2005). Cilt 17, Kaynak Yayınları.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1945). Cilt I, Maarif Matbaası.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1959). Cilt II, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Avcı, C. (2013). Harf inkılabı ve millet mektepleri. Akdeniz Üniversitesi Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 3(1), 43-60.
• Aydemir, B. (2017). Sanatta dirijizm: Devrimden telkine halkevleri-inkılap oyunları. Mitos Boyut Yayınları.
• Aysal, N. (2005). Anadolu’da aydınlanma hareketinin doğuşu: köy enstitüleri. Atatürk Yolu Dergisi, 9(35), 267-282.
• Aysal, N. (2017). Tek parti döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nin dördüncü büyük kongresi 9-16 Mayıs 1935. History Studies, 9(1), 22-45.
• Baykan, T. S. (2017). Halkçılık ve popülizm: Türkiye vakası ve bir kavramın kullanımları. Mülkiye Dergisi, 41(1), 157-194.
• Bilir, M. (2003). Köy enstitüleri sisteminde toplum kalkınması süreci. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 1-15.
• Cerideyi Resmiye, Teşkilatı Esasiye Kanunu, 7 Şubat 1337, No.1.
• CHF Nizamnamesi, 9 Eylül 1923.
• CHF Halkevleri Talimatnamesi. (1932). Hâkimiyeti Millîye Matbaası.
• CHF Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları. (10-18 Mayıs 1931). Devlet Matbaası.
• CHP Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası. (9-16 Mayıs 1935). Ulus Basımevi.
• C.H.P Genel Sekreteri R. Peker’in Söylevleri. (1935). Ulus Basımevi.
• CHP Beşinci Büyük Kongre Zabıtları. (29 Mayıs-Haziran 1939). Ulus Basımevi.
• Colognesi, L. C. (1993). Roma egemenliği: Yurttaşlık ve kölelik. (Çev. Ö. Çelebican). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 43(1), 299-311.
• Coşkuner, E. A. (2024). Kemalist köycülük politikaları doğrultusunda köy enstitüleri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 571-594.
• Çeçen, A. (1990). Atatürk’ün kültür kurumlan halkevleri. Gündoğan Yayınları.
• Çetin, S. & Kahya, A. (2017). Kırda bir modernleşme projesi olarak köy enstitüleri: Aksu ve Gönen Örnekleri üzerinden yeni bir anlamlandırma denemesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 34(1), 133-162.
• Ekinci, N. (1989). Sanayileşme ve uluslaşma sürecinde toprak reformundan köy enstitülerine 1923-1950. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eraslan, C. (2003). Yakın dönem Türk düşüncesinde halkçılık ve Atatürk. Kumsaati Yayınları.
• Erbay, F. & Erbay, M. (2006). Cumhuriyet dönemi (1923-1938) Atatürk’ün sanat politikası. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Erkan, Ü. (2016). Türk Yurdu Dergisinde milliyetçiliğin analizi (1911-1931). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 132-144.
• Ertugay, F. (2022). Türkiye’de politik kutuplaşmanın tarihsel kökenleri/kolektif hafıza. Amme İdaresi Dergisi, 55(2), 27-62.
• Ertugay, F. (2024). Türkiye’de bir ideoloji olarak Cumhuriyet. İnsan ve Toplum Dergisi, 14(3), 123-149.
• Ertugay. F. (2024) Türkiye’de parti-devlet bütünleşmesi: politik kültüre mirası. History Studies, 16(4), 571-591.
• Findley, C. V. (2011). Modern Türkiye tarihi. Timaş Yayınları.
• Guibernau, M. (1997). Milliyetçilikler: 20. yüzyılda ulusal devlet ve milliyetçilikler. (Çev N. Nur Domaniç.). Sarmal Yayınevi.
• Giddens, A. (2008). Ulus devlet ve şiddet. (Çev. C. Atay). Kalkedon Yayınları.
• Goloğlu, M. (2008a). Milli mücadele tarihi I: Erzurum Kongresi. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Goloğlu, M. (2008b). Milli mücadele tarihi II: Sivas Kongresi. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Göçmen, D. (2022). Mustafa Kemal’in devlet ve toplum felsefesi üzerine. Asya Studies, 6, Özel Sayı, 1-18.
• Gökalp, Z. (1990). Türkçülüğün esasları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2010). Türkleşmek, İslamlaşmak ve muasırlaşmak. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gurallar, N. (2009). Halkevleri. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (s.113-118). Cilt 2, İletişim Yayınları.
• Güneş, İ. (1997). Birinci TBMM’nin düşünce yapısı(1920-1923). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürkan, C. (2019). Aydınlanma ve ilk birikim çelişkisinde halk ve halkçı ekonomi politik. Memleket Siyaset Yönetim, 32, 1-30.
• Habermas, J. 2012. “Öteki” olmak, “öteki”yle” yaşamak. (Çev. İ. Aka). Yapı Kredi Yayınları.
• Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 20 Aralık 1930.
• Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 20 Şubat 1932.
• Haspolat, E. (2011). Meşrutiyetin üç halkçılığı ve Kemalist halkçılığa etkileri. Atatürk Yolu Dergisi, 12(47), 557-584.
• Helvacı, P. (2014). Türkiye’de Cumhuriyetçilik anlayışı: 1920-1930 dönemine bir bakış. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(20), 353-369.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de devlet geleneği. (Çev. N. Soyarık). Doğu Batı Yayınları.
• İnan A. (1930). Vatandaş için medeni bilgiler. Kitap I, Milliyet Matbaası.
• İnan, A. (1969). Medeni bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün el yazıları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İrem, N. 2004. Jakobenizm-Cumhuriyetçilik açmazında kemalist radikalizm. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 5(2), 1-25.
• Kabulünün 100. Yılında 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu: Belgeler. (2021). TBMM Yayınları.
• Kandeğer, B. (2023). Reflections on “centralization and the civil administrative division” in the nation-state building process during the early period of the Republic. Siyasal: Journal of Political Sciences, 32, Special Issue, 57-79.
• Kandiyoti, D. (2019). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar: Kimlikler ve toplumsal dönüşümler. Metis Yayınları.
• Kapluhan, E. (2013). Atatürk dönemi eğitim seferberliği ve köy enstitüleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 26, 172-194.
• Karakuş, G. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e toplum sözleşmesi ve halkçılık. International Journal of Social Inquiry, 11(2), 197-217.
• Karakuş, Y. (2024). Siyasal sistem ve rejim sorunsalı: rejimlere dair yaklaşımlar ve tanımlamalar üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, 7(4), 646-661.
• Karaömerlioğlu, A. (2006). Orada bir köy var uzakta: Erken Cumhuriyet döneminde köycü söylem. İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, A. (2009). Köy Enstitüleri. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (s. 286-297). Cilt 2, İletişim Yayınları.
• Kartal, S. (2008). Toplum kalkınmasında farklı bir eğitim kurumu: köy enstitüleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 23-36.
• Kasaba, R. (1997). Kemalist certainties and modern ambiguities. (Ed. S. Bozdoğan ve R. Kasaba). Rethinking Modernity and National Identity in Turkey içinde (s.15-36). University of Washington Press.
• Kaygusuz, Ö. (2005.) Modern Türk vatandaşlığı kavramının erken öncüleri: Mili mücadele döneminde ulusal vatandaşlığın kuruluşu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60(2), 195-217.
• Kıvrak Köroğlu, E. (2022). Erken Cumhuriyet döneminde popülizm. (Der. K. O. Dernek ve F. K. Garipoğlu). Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye içinde (s.35-56). Nobel Yayınevi.
• Köker, L. (2007). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi. İletişim Yayınları.
• Köylü, M. (2019). Mustafa Kemal Atatürk’ün ulus devleti, egemenlik ve bağımsızlık anlayışına Fransız İhtilali fikir akımlarının etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 5(1), 112-130.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Çev. B. B. Turna). Arkadaş Yayınları.
• Makal, M. (1979). Köy enstitüleri ve ötesi. Çağdaş Yayınları.
• Mann, M. (2013). İktidarın tarihi: Sınıfların ve ulus-devletlerin yükselişi 1760-1914. (Çev. A. R. Güngen., E. D. Ela ve G. Şaş), Cilt II, Phoenix Yayınları.
• Mardin, Ş. (2019). Jön Türklerin siyasi fikirleri (1895-1908). İletişim Yayınları.
• Mustafali, A. (2023). Rus halkçılığı ve Atatürk’ün halkçılık ilkesinin karşılaştırmalı analiz. SDE Akademi Dergisi, 3(2), 239- 263.
• Mutlu, S. (2014). Atatürk’ün Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e geçişte rejim stratejileri: Atatürk’ün TBMM açılış konuşmalarının içerik analizi (1920-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 30(90), 83-114.
• Oral, M. (2002). Halkevlerinin toplumsal ve kültürel işlevleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 18(53), 499-527.
• Öndin, N. (2003). Cumhuriyet’in kültür politikası ve sanat 1923-1950. İnsancıl Yayınları.
• Özdemir, Y. & Elif A. (2011). Halkevleri (1931’den 1951’e). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 45, 235-262.
• Öztan, G. G. (2011). Çocukluğun politik inşası. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Parla, T. (1993). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm. İletişim Yayınları.
• Parlak, D. (2011). Uluslaşma sürecinde köy enstitülerinin yeri. Muhafazakâr Düşünce Dergisi 7(27), 201-221.
• Peker, R. (1984). İnkılap dersleri. İletişim Yayınları.
• Pierson, C. (2000). Modern devlet. (Çev. D. Hattatoğlu). Çiviyazıları.
• Resmi Gazete, 3803 Sayılı Köy Enstitüleri Kanunu, 22.04.1940.
• Reyhan, H. (2010). Cumhuriyetçi demokrasi teorisine katkı: Atatürk’ün siyasal düşüncesinde “Halk Hükümeti”. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 13, 107-163.
• Rousseau, J. J. (2006). Toplum sözleşmesi. (Çev. Vedat Günyol). İş Bankası Yayınları.
• Sancar, S. (2012). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İletişim Yayınları.
• Sunar, İ. (1985). Demokrat Parti ve popülizm. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (s. 2076-2086), Cilt 8, İletişim Yayınları.
• Şahin, M. (1992). Bir halk eğitim çalışması örneği olarak millet mektepleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 213-234.
• Şimşek, D. Ç. (2024). Cumhuriyet döneminde sanat ve ideoloji: 1923-1950 yılları arasında TBMM tutanaklarına dayalı bir inceleme. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 7(4), 1033-1050.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 6, İçtima 1, 29.11.1336.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 14, İçtima 2, 26. 11.1337.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 14, İçtima 2, 1.12.1337.
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 1, Cilt 2, İçtima 99, 12.07.1920.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 28, İçtima 1, 01.03.1923.
• Tanör, B.( 2002). Türkiye’de kongre iktidarları (1918-1920). Yapı Kredi Yayınları.
• Tanör, B. (2003). Kurtuluş kuruluş. Cumhuriyet Kitapları.
• Teke, C. (2023). Türk siyasi hayatında Memduh Şevket Esendal. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Tekeli, İ. (1983). Türkiye’de halkçılık. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (s.1929-1935), Cilt7, İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. & İlkin. S. (2003). Cumhuriyetin harcı: Köktenci modernitenin doğuşu. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. & Şaylan, G. (1978). Türkiye’de halkçılık ideolojisinin evrimi. Toplum ve Bilim, 6-7, 44-110.
• Toksoy, N. (2007). Halkevleri: Bir kültürel kalkınma modeli olarak. Orion Kitabevi.
• Tonguç, İ. H. (1946). İlköğretim kavramı. Remzi Kitabevi.
• Toprak, Z. (1977a). II. Meşrutiyet’te solidarist düşünce: Halkçılık. Toplum ve Bilim,1, 92- 123.
• Toprak, Z. (1977b). Halkçılık ideolojisinin oluşumu. Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunları Sempozyumu, İstanbul, 13-31.
• Toprak, Z. (2002). Türkiye’de ‘Narodnik’ milliyetçiliği ve halkçılık (1908-1918). (Ed. H. C. Güzel., K. Çiçek ve S. Koca), Türkler içinde (s.801-806), Cilt 14, Yeni Türkiye Yayınları.
• Toprak, Z. (2006). Bir hayal ürünü: İttihatçıların ‘Türkleştirme politikası’. Toplumsal Tarih Dergisi, 146, 14-22.
• Toprak, Z. (2013). Türkiye’de popülizm (1908-1923). Doğan Kitap.
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de yeni hayat: İnkılap ve travma 1908-1928. Doğan Kitap.
• Tuğluoğlu, F. (2005). Türkiye’de Halkçılık İdeolojisi ve Halkevleri. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 15(42), 101-118.
• Tunçay, M. (1992). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin kurulması (1923- 1931). Cem Yayınevi.
• Uçar, F. (2019). Birinci TBMM’de Mustafa Kemal Paşa’nın meclisi açış konuşmalarında ‘milli irade’ kavramı. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(31), 709- 738.
• Uluskan, S. B. (2006). Atatürk döneminde halk terbiyesi ve buna dair bir yayın örneği: Halk Dergisi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 9, 189-208.
• Ummanel, A. (2023). Erken Cumhuriyet döneminde çocukluğun İnşası ve bir araç olarak çocuk edebiyatı. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, Özel Sayı, 302-316.
• Uslan, S. (1997). Cumhuriyet dönemindeki kültür politikaları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 13, 257-270.
• Ülkü, C. (2008). Sanat eğitimi, sanat ve köy enstitüleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 37-45.
• Ünüvar, K. (2009). İttihatçılıktan Kemalizme ihya’dan inşa’ya. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce “Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi” içinde (s.129-142). Cilt 1, İletişim Yayınları.
• Üstel, F. (2008). Makbul vatandaş’ın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İletişim Yayınları.
• Vatandaş, S. & Vatandaş, C. (2023). Türkiye’de Cumhuriyet fikrinin gelişimi ve Cumhuriyet’in ilanı süresinde yaşanan fikri tartışmalar. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 6(12), 339-362.
• Yıldız, N. & Akandere, O. (2017). Köy enstitülerinin ideolojik yapısı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(35), 275-316.
• Yıldız. A. (2009). Recep Peker. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (s.58-63). Cilt 2, İletişim Yayınları.
• Yüceer, S. (2002). Türkiye’nin aydınlanma sürecinde bir kültür devrimi millet mektepleri. Atatürkçü Bakış Dergisi, 1(1), 13-32.
• Zürcher, E. J. (2004). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Çev. Y. S. Gönen). İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2009). Kemalist düşüncenin Osmanlı kaynakları. (Ed. T. Bora ve M. Gültekingil). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm içinde (s.44-55), Cilt 2, İletişim Yayınları.