The Mechanical Interpretation of Aristotle’s Understanding of The Universe By Islamic Astronomers and Alternative Models Leading to This Interpretation

Year 2022, , 153 - 184, 26.12.2022

Yavuz Unat Fatma Zehra Pattabanoğlu

https://doi.org/10.32704/erdem.2022.83.153

Abstract

Scientific theories to describe and construct the motions of planets and stars
at the beginning of the history of astronomy; it has gone through three stages:
mathematical, physical, both mathematical and physical. Classical period
Islamic astronomy scholars generally adopted the third stage, the theory of
celestial mechanics, where they wanted to combine the kinematic approach
of Ptolemy and the dynamic approach of Aristotle. During the renewal period
of Islamic thought, astronomers continued to develop alternative models
against Ptolemy. Thus, they sought solutions to the problems that occurred
between long-standing observations and mathematical models.
The efforts of Islamic scholars to create an alternative model against Ptolemy
and their effects on Copernicus have been discussed by many researchers
such as Edward Kennedy, Victor Roberts, George Saliba, Jamil Ragep and
Morrison. For example, Noel Swerdlow and Otto Neugebauer described
Copernicus as “the last astronomer of the Merâga Observatory in the
astronomical tradition”. Similar studies are ongoing. Although definitive
proofs on whom and how this effect occurred have not been fully presented,
there are serious studies on the transfer of Islamic astronomy to the West.
Although this transfer process is partially mentioned in the article, the main
purpose is to show that mechanical interpretation of the universe, which led
to the start of Copernicus astronomy, was studied by Islamic scholars before
him and these studies formed the basis of the Western modernization process.
What is meant by the mechanical interpretation of the universe is model
adaptations in which the unchanging and perfect physical structure of the
universe, systemized by Aristotle, is discussed together with the mathematical
interpretation that Ptolemaios constructed. This physical and mathematical
structure has kept scientific historians busy until Kepler.
Since the 11th century, Islamic astronomers have tried to harmonize Ptolemy’s
al-Macistî (Almagest) with Aristotle’s cosmology, showing that it is full of
contradictions. The first serious criticism came from Ibn al-Haytham (d. 1040)
due to the physical inadequacy of Ptolemy’s mathematical model. Islamic
scholars, who interpreted Aristotelian physics and Ptolemaic astronomy
based on their own research, were the representatives of enlightenment until
the 16th century, thanks to models such as Ṭūsī-couple, Urḍī lemma, and
Ibn Shatir’s double epicycle instrument. In this respect, important names
such as Urdi (d. 1266), et- Ṭūsī (d. 1274), al-Shirazī (d. 1311), Ibn Shatir
(d. 1375) and Ali Kuşçu (d. 1474) can be mentioned. Copernicus, who
established the heliocentric system, started out from the contradictions and
solutions that Muslim astronomers tried to find solutions to. In other words,
it can be said that Muslim astronomers and the alternative science style they
created influenced the pre-modern period and became the driving force of the
scientific revolution. In this study, these models will be discussed and their
effects in terms of astronomy and science history will be discussed.

Keywords

Copernicus, Mechanical worlds, Aristotle, Ptolemaios, Islamic astronomers

Project Number

119K835

Aristoteles’in Evren Anlayışının İslam Astronomları Tarafından Mekanik Olarak Yorumlanması ve Bu Yorumun Yol Açtığı Alternatif Modeller

Abstract

Astronomi tarihinin başlangıcında gezegenlerin ve yıldızların
hareketlerini betimlemeye ve kurgulamaya yönelik bilimsel
kuramlar; matematiksel, fiziksel, hem matematiksel hem de fiziksel
olmak üzere üç aşamadan geçmiştir. Klasik dönem İslam astronomi
bilginleri genelde Batlamyus’un (Ptolemaios) kinematik yaklaşımı
ile Aristoteles’in dinamik yaklaşımını birleştirmek istedikleri
üçüncü aşama olan gök mekaniği kuramını benimsemişlerdir. İslam
düşüncesinin yenilenme döneminde gökbilginleri, Batlamyus’a karşı
alternatif modeller geliştirmeye devam etmişlerdir. Böylece uzun
zamandan beri devam eden gözlemler ile matematiksel modeller
arasında meydana gelen problemlere çözüm aramışlardır.
İslam bilginlerinin Batlamyus karşıtı olan alternatif model oluşturma
çabaları ve bunların Copernicus üzerindeki tesirleri Edward Kennedy,
Victor Roberts, George Saliba, Jamil Ragep ve Morrison gibi pek
çok araştırmacı tarafından ele alınmıştır. Mesela Noel Swerdlow ve
Otto Neugebauer, Copernicus’i “Merâga Rasathanesinin astronomi
geleneğindeki son astronomu” olarak nitelemişlerdir. Her ne kadar bu
tesirin kim üzerinden ve nasıl gerçekleştiği konusunda kesin deliller
tam olarak sunulmuş olmasa da İslam astronomisinin Batıya aktarımı
konusunda ciddi çalışmalar mevcuttur. Bu makalede de mezkûr aktarım
sürecinden kısmen bahsedilmiştir. Ancak asıl amaç, Copernicus
astronomisinin başlamasını sağlayan evrenin mekanik yorumunun,
kendisinden önce İslam bilginleri tarafından çalışıldığını ve bu
çalışmaların Batı modernleşme sürecinin temellerini oluşturduğunu
göstermektir. Burada evrenin mekanik yorumundan kastedilen
şey, Aristoteles tarafından sistemleştirilen evrenin değişmeyen
ve mükemmel olan fiziksel yapısının Batlamyus’un kurguladığı
matematiksel yorumla birlikte ele alındığı model uyarlamalarıdır.
Bu fiziksel ve matematiksel yapı, Kepler’e kadar bilim tarihçilerini
meşgul etmiş bir sistemdir.
İslam astronomları 11. yüzyıldan beri, Batlamyus’un el-Mecistî
(Almagest) adlı eserinin çelişkilerle dolu olduğunu göstererek,
Aristoteles’in kozmolojisi ile uyumlu hale getirmeye çalışmışlardır.
Batlamyus’un matematiksel modelinin fizik yönden yetersiz olması
nedeniyle ilk ciddi eleştiri İbn Heysem’den (ö.1040) gelmiştir.
Ṭûsî-çifti, Urḍî lemma, İbn Şâtır’ın çift episikl aleti gibi modeller
sayesinde Aristoteles fiziğini ve Batlamyus astronomisini kendi
araştırmalarına dayanarak yorumlayan İslam bilginleri, 16. yüzyıla
kadar aydınlanmanın temsilcisi olmuşlardır. Bu minvalde Urdî
(ö.1266), et-Tûsî (ö.1274), eş-Şirâzî (ö. 1311), İbn Şâtır (ö.1375) ve
Ali Kuşçu (ö.1474) gibi önemli isimler zikredilebilir. Güneş merkezli
sistemi kuran Copernicus Müslüman astronomların çözüm bulmaya
çalıştığı çelişkilerden ve çözümlerden yola çıkmıştır. Başka bir deyişle
denilebilir ki, Müslüman astronomlar ve oluşturdukları alternatif
bilim tarzı, modern dönem öncesini etkilemiş ve bilim devriminin itici
gücü olmuştur. İşte çalışmada bu modeller ele alınacak ve astronomi
ve bilim tarihi açısından onların tesirleri tartışılacaktır.

Keywords

Mekanik evren, Aristoteles, Batlamyus, İslam astronomları, Copernicus, Mechanical worlds, Aristotle, Ptolemaios, Islamic astronomers

Supporting Institution

TÜBİTAK

Project Number

119K835

Thanks

Bu makale TÜBİTAK/1003 Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı, 119K835 Nolu “Ortaçağ İslâm Astronomisinde Evrenin Mekanik Yorumu ve Batıya Etkileri” başlıklı proje bağlamında hazırlanmıştır.

References

• Ali Kuşçu (2001). Şerhü’t-Tecrid, Appendix: Concerning the Supposed Dependence of Astronomy upon Philosoph, (Freeing Astronomy from Philosophy An Aspect of Islamic Influence on Science, Osiris 16 içinde), s. 66-71.
• Ali Kuşçu (2019). er-Risâletü’l-Fethiyye, (H. Umut, “Theoretical Astronomy in the Early Modern Ottoman Empire: Alî al-Qūshjî’s Al-Risâla al-Fatḥiyya” Montreal: PhD diss., McGill University içinde), s. 195-289.
• Aristoteles (2013). Hayvanların Hareketi Üzerine, çev. H. N. Beyaz Erkızan, Ankara: Sentez Yayıncılık.
• Aristoteles (2018). Gökyüzü Üzerine, çev. Saffet Babür, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Aristoteles (2019a). Fizik, çev. Saffet Babür, İstanbul: YKY.
• Aristoteles (2019b). Metafizik, çev. Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Aristoteles (2019c). Oluş ve Bozuluş, çev. Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• el-Beyrûnî (1943). Kitâbü’l-Tefhîm lî-Evâil Sınâ’ati’l-Tencîm, London. Copernicus, Nicholas (2002). Commentariolus, Gökcisimlerinin Dönüşü Üzerine, çev. Saffet Babür, İstanbul: YKY.
• el-Beyrûnî (2020). De revolutionibus, Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine, çev. Cengiz Çevik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Crombie, Alistair Cameron (1957). Augustine to Galileo the History of Science A.D. 400-1650, London: Heinemann.
• el-Çağmînî (2016). Kitâbül-Mulahhas, ed. Sally P. Ragep, Jaghmînî’s Mulakhkhaṣ içinde, Switzerland: Springer, s. 84-242.
• Dreyer, John Louis Emil (1953). History of the Planetary System from Thales to Kepler, Newyork: Dover Publication.
• Gamini, Amir Mohammad Gamini (2017). “Quṭb Al-Dîn Al-Shîrâzî And The Development of Non-Ptolemaic Planetary Modeling In The 13th Century”, Arabic Sciences and Philosophy 27, s.165-203.
• Heath, Thomas Little (1921). A History of Greek Mathematics, Oxford: The Clarendon Press, c.I.
• İbn Heysem (1971). eş-Şukûk alâ Batlamyûs, ed. Abdülhamid Sabra, Nebîl eş-Şihâbî, Cario: The National Library Press.
• İbn Şâtır (2017). Nihayetü’s-Sûl fî Tashîhi’l-Usûl, ed. Erwan Penchèvre, (La “Nihaya al-sul fi tashih al-usul” d’Ibn al-Shatir: Edition, traduction et commentaire math’ematique, arXiv.org > math > arXiv:1709.04965).
• Kutbüddin eş-Şîrâzî, Kitâbu’t-Tuhfeti’ş Şâhiye, Süleymaniye, Turhan Sultan, 220.
• Kutbüddin eş-Şîrâzî, Nihâyetü’l İdrâk fi Dirâyeti’l-Eflâk, Süleymaniye, Damad İbrahim, 851.
• Kuhn, Thomas (2007). Kopernik Devrimi, çev. Halil Turan, Dursun Bayrak, Sinan Kadir Çelik, İstanbul: İmge Yayınları.
• Müeyyedüddin el-Urdî (1995). Kitâbü’l-Hey’e, thk. George Saliba, Beyrut: Merkezu Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye.
• Nasr, Seyyed Hossein (1964). An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines Conceptions of Nature and Methods Used for its Study by the Ikhwan al-Safâ, al-Bîrûnî and Ibn Sînâ, Massachusetts: Belknap Press of Harvard University Press.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra-Uymaz, Tuba (2021). “Modern Bilimsel Metodolojinin Temellerini İbnü’l-Heysem’de Aramak”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 43, s. 141-165.
• Ptolemaios, Claudius (1952). The Almagest, İng. çev. Catesby Taliferdo, Chicago: Encyclopaedia Britannica.
• Ragep, Sally P. (2017). “Fifteenth-Century Astronomy in the Islamic World”, Before Copernicus, ed. Rivka Feldhay and F. Jamil Ragep, London: McGill- Queen’s University Press, s. 143-160.
• Ragep, F. Jamil (2001). “Freeing Astronomy from Philosophy an Aspect of Islamic Influence on Science”, Osiris 16/2, s. 49-71.
• Ragep, F. Jamil (2004). “Copernicus and His Islamic Predecessors: Some Historical Remarks”, Filozofski Vestnik 27/ 2, s. 125- 142.
• Ragep, F. Jamil (2006). “Ali Kuşçu ve Regiomontanus: Dışmerkezli Dönüşü mler ve Kopernik Devrimi”, Osmanlı Bilim Araştırmaları, çev. Yavuz Unat, sayı: 8/1, s. 81-96.
• Ragep, F. Jamil (2017). “From Tûn to Toruń: The Twists and Turns of the Ṭûsî- Couple”, Before Copernicus, ed. Rivka Feldhay and F. Jamil Ragep, London: McGill-Queen’s University Press, s. 161-197.
• Roberts, Victor (1957). “The Solar and Lunar Theory of Ibn ash-Shatir, A Pre-Copernican Copernican Models”, ISIS 48, s. 428-432.
• Roberts, Victor- Kennedy, Edward S. (1959). “The Planetary Theory of Ibn al-Shatir”, ISIS, c. 50, s. 227-235.
• Sabra, Abdülhamid I. (1994). “An Eleventh-Century Refutation of Ptolemy’s Planetary Theory”, Optics, Astronomy, and Logic Studies in Arabic Science and Philosophy 14, s. 117-131.
• Saliba, George (1993). “Al-Qushji’s Reform of the Ptolemaic Model for Mercury”, Arabic Science and Philosophy 3, s. 161-203.
• Saliba, George (2015). İslâm Bilimi ve Avrupa Rönesansının Oluşumu, çev. Günseli Aksoy, İstanbul: Mahya Yayıncılık.
• Sayılı, Aydın (1982). Mısırlılar ve Mezopotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, Ankara: Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sayılı, Aydın (1973). “Kopernik ve Anıtsal Yapıtı”, Nikola Kopernik, Ankara: Unesco Türkiye Milli Komisyonu Yayınları.
• Seyyid Ali Paşa (2001). Mir’ât-ı ‘Alem, haz. Yavuz Unat, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Swerdlow, Noel (1973). “The Derivation and First Draft of Copemicus’s Planetary Theory: A Translatîon of the Commentariolus with Commentary”, Proceedings of the American Philosophical Soiety, Symposium on Copernicus 117/6, s. 423-512.
• Tekeli, S. Kâhya, E., M. Dosay, R. Demir, H. G. Topdemir, Y. Unat (1997). Bilim Tarihi, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Nasîrüddîn et-Tûsî (1993). et-Tezkire fi ‘Îlmi’l-Hey’e, ed. ve çev. F. J. Ragep, New York: Springer.
• Unat, Yavuz (1992). “İhvân-ı Safâ’nın Astronomi Risalesi,” Bilim ve Felsefe Metinleri, 1/2, s. 129-144.
• Unat, Yavuz (2001). İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, Ankara: Nobel Yayınları. Unat, Yavuz (2002). “Ortaçağ İslâm Astronomisinde Küre Katmanları Sistemi ve Gökyüzü Hareketlerin Fiziksel İzahı”, XIII. Ulusal Astronomi Toplantısı, 2-6 Eylül 2002, Antalya: TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi, s. 303-311.
• Unat, Yavuz (2009). Ali Kuşç u: Çağını Aşan Bilim İnsanı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Unat, Yavuz (2019). “Aristoteles’in Evren Anlayışı ve İslâm Astronomisine Etkisi”, İslam Medeniyeti Tarihi ve Fuat Sezgin Hâtıra Kitabı, ed. İbrahim Uslan, Yaşar Aydemir ve Ayten Koç Aydın, Ankara: Korza Yayıncılık, s. 45-69.
• Uymaz, Tuba (2015). Ptolemaios ve Kopernik Astronomisinin Karşılaştırılması ve Yeni Astronominin Temelleri, Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.