Atabek Ayaz ve Figürlü Bezemeleriyle Denizli Çardak Han

Year 2008, Issue: 51, 195 - 216, 03.08.2008

Canan Parla , Erol Altınsapan

Abstract

Bu makalede Denizli ilinin Çardak ilçesinde bulunan Çardak Han’ın
banisi Abdullah el-Şihâbi oğlu Reşidü’d-din Ayaz ile Sinop Suru’nun bir bölümünü yaptıran Honaz emiri Esedü’d-din Ayaz el-Gâlibî’nin aynı kişi olduğu, bu kişinin de Konya Alâeddin Camii’nin kitabelerinde adı geçen
yapı yöneticisi Atabek Ayaz olabileceği vurgulanmaktadır.

Artuklu çevresinden gelerek Selçuklu Devleti’nin hizmetinde ordu
komutanlığı, atabeklik ve yapı yöneticiliği görevlerinde bulunan Atabek
Ayaz’ın yetiştiği kültürel ortama dönem kaynakları kullanılarak dikkat
çekilen bu çalışmada ayrıca, Çardak Han’ın mimari kuruluşu ve figürlü
bezemeleri irdelenmiştir.

Her biri tonoz örtülü beş sahınlı hanların en erken örneği olarak, figürlü bezemeleri ile özgünlük gösteren hanın kapalı bölümünün, daha
sonra inşa edilen karma tipteki hanların kapalı bölümlerinden kubbesiz oluşuyla da ayrıldığı belirtilmektedir.

Kitabesinin iki yanındaki birer aslan heykeli ile kapalı bölümünde
yer alan boğa başı, iki balık ve sakallı erkek başından oluşan kabartma
figürlerin burç ve gezegen sembolü olarak kullanıldıklarına, handa beş
gezegen ve üç burç ile temsil edilen bir evren tasavvurunun verildiğine
dikkat çekilmektedir. 

Keywords

Denizli Çardak Han, Atabek Ayaz, Alâeddin Keykubad, Reşidü’d-din Ayaz, Esedü’d-din Ayaz, Balık Burcu, Aslan Burcu, Boğa Burcu, Zuhal Yıldızı

Atabek Ayaz and Denizli Çardak Han with its Decorative Figures

Abstract

This article deals with the Çardak Han situated in Çardak, Denizli, and
its patron Reşidü’d-din Ayaz. The article also discusses that that he would be the same person as the patron of Fortress Tower of Sinop.
i.e. Esedü’d-din Ayaz el-Galibi, whose name was also mentioned in the
inscription of Alaeddin Mosque in Konya as Atabek Ayaz. The supervisor of the construction, Atabek Ayaz, was from the Principality of Artuklu and served the Seljuk State as a military commander, as a chieftain
(atabek) and as a construction supervisor. His cultural background in
reference to the history of the era, along with the Çardak Han’s architectural features and its decorative figures are taken up in this article.

As an earliest example of five sectioned vaulted spaces, the Çardak
Han is also distinguished by its domeless roof which is not the case
for the inns built later on two sides of the inscription panel, there are
sculptures of lions and in the interior of the building there are relieves
of a bull’s head, two fishes and a head of a bearded man symbolizing
signs of the Zodiac and planets. Five planets and three zodiac signs
were depicted in the Çardak Han emphasize the idea of universe.

 

Keywords

Denizli Çardak Han, Atabek Ayaz, Reşidü’d-din Ayaz, Esedü’d-din Ayaz, Sign of Pisces, Sign of Leo, Sign of Taurus, Planet Saturn

References

• Bayburtluoğlu, Zafer, Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Erzurum 1993.
• Carboni, Stefano, Following the Stars: Images of the Zodiac in Islamic Art, New York 1997.
• Cahen, Claude, Osmanlıdan Önce Anadolu’da Türkler, İstanbul 1984.
• Crane, H.Grant, “Notes on Saldjuq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, XXXVI-I, s. 1-57.
• Çaycı, Ahmet, Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri, Ankara 2002.
• Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin ABC’si, İstanbul 1998.
• Çoruhlu, Yaşar, “Türk Sanatında Balık Figürlerinin Sembolizmi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 99, 1995, s. 53-60.
• Çoruhlu, Yaşar, “Türk Sanatında Görülen Boğa (Öküz, İnek) Figürlerinin Sembolizmi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 101, 1995, s. 53-60.
• Dönmez, N. Emine, Anadolu Selçuklu Kervansaraylarındaki Figürlü Süslemenin Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1995.
• Erdmann, Kurt, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, I., Berlin 1961.
• Erginsoy, Ülkü, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul 1978.
• Guenon, Réne, İslam Maneviyatı ve Taoculuğa Toplubakış, Çev: Mahmut Kanık, İstanbul 1989.
• İbn Bibi, Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, Çev: M.N.Gençosman, Ankara 1941.
• İbn Bibi, el-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name), I-II., Çev:Mürsel Öztürk, Ankara 1996.
• Konyalı, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, Konya 1964.
• Kuru, Ç. Alev, “Beypazarı Boğazkesen Kümbeti ve Mihrabındaki Balık Figürü Hakkında”, Haluk Karamağaralı Armağanı, 2003, s. 225-243.
• Nizami, Hüsrev ve Şirin, Çev: Sabri Sevsevil, İstanbul 1967.
• Öney, Gönül, “Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü”, Sanat Tarihi Yıllığı 1966-68, İstanbul 1968, s. 142-159.
• Öney, Gönül, “Anadolu Selçuk Mimarisinde Arslan Figürü”, Anadolu (Anatolia), XIII1969, s. 1-41.
• Öney, Gönül, “Sun and Moon Rosettes in the Shape of Human Heads in Anatolian Seljuk Architecture”, Anatolica 1969-1970, III.; s. 195-203.
• Öney, Gönül, “Anadolu Selçuk Mimarisinde Boğa Kabartmaları”, Belleten XXXIV, 1970, S. 133-136, s. 83-120.
• Öney, Gönül, “Anadolu Selçuklularında Heykel, Figürlü Kabartma ve Kaynakları Hakkında Notlar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I-1969, Ankara 1970, s.187-192.
• Önge, Yılmaz, “Antalya’daki Selçuklu Çeşmeleri Hakkında Bazı Görüşler”, Antalya IV. Selçuklu Semineri (Bildiriler) 13-14 Mart 1992, Antalya 1993, s. 70-79.
• Parla, Canan, I. Alâeddin Keykubad Dönemi Yapılarında Biçim ve Estetik, 3 Cilt, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1997.
• Parla, Canan, “Sivas I. İzzeddin Keykavus Şifahanesi ve Niğde Alâeddin Camii’nin Simge Dili”, Erdem, Eylül 2004, C.14, S. 41, s. 59-77.
• Pektaş, Kadir, “Çardak Han”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ankara 2007, s. 161-173.
• Sönmez, Zeki, Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara 1989.
• Şamasaz, Nilgün, Anadolu Selçuklu hanlarından Çardak han ve Akhan, Hacettepe Üniversitesi Basılmamış Lisans Tezi, Ankara 1984.
• Turan, Osman, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul 1941.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, 2.bas. İstanbul 1984.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul 1993.
• Unat, Faik Reşit, Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu, Ankara 1984.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir’deki Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malûmat, İstanbul 1929.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, Ankara 1988.
• Ülkütaşır, M. Şakir, “Sinop’ta Selçukîler Zamanına Ait Tarihi Eserler”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, V, 1949, s.112-151.