“Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-ı Sıbyan”

Year 2006, Volume: 1 Issue: 20, 65 - 77, 01.06.2006

Atabey Kılıç

Abstract

Arapça, Farsça ve Türkçe için pek çok mensur sözlük hazırlandığını kaynaklardan öğrenmekteyiz. Ancak Klâsik Türk şiirinde diğer edebiyatlarda pek örneğine rastlayamadığımız manzum sözlük yazma geleneğinin bulunduğunu da belirtmemiz gerekir. Pek çok kaynakta varlığından bile haberdar olunmadığını anladığımız bir tür olarak manzum sözlükler, bilimsel anlamda ciddî ve doyurucu birer kaynak olmaktan uzaktır. Bu sözlükler bilhassa çocuklarımızın hem aruz eğitimine katkıda bulunmak hem de Arapça Farsça kelimelerin Türkçe karşılıklarını ezberde tutabilecekleri hacimdeki bir eser vasıtasıyla öğrenmelerini sağlamak bakımından bir hayli dikkat çekicidir. Pek çok manzum sözlüğün mukaddime kısmında “lugat ilmi”nin insanı zeki edeceğinden bahsedilmesi ve hatta müelliflerinin de çocukluklarında en azından bir manzum sözlük ezberlediğini beyan etmesi, üzerinde durulması gereken önemli bir ayrıntıdır. 2001 yılında neşrettiğimiz Mustafa b. Osman Keskin’in “Manzûme-i Keskin” adlı Türkçe-Arapça-Farsça manzum sözlüğü üzerinde çalışırken Klâsik Türk Edebiyatı’nda 30’un üzerinde manzum sözlük bulunduğunu görmüştük. Öyle sanıyoruz ki hâlen tespit edilemeyen yeni manzum sözlüklerin de bulunması mümkündür
Biz bu çalışma çerçevesinde, tespit edebildiğimiz kadarıyla kütüphanelerde en azından 50-60 kadar yazma nüshası bulunan, 1801 yılından 1900’lü yılların başına kadar en az 30 kez basılan Sübha-i Sıbyân adlı Türkçe-Arapça manzum sözlük hakkında ana hatlarıyla bilgi vermeyi düşünüyoruz. 460 beyit civarında bir hacme sahip olan eser, Sıbyân mekteplerinde de ders kitabı olarak okutulmuştur.

Keywords

Türkçe, Arapça, lügat, Sübha-i Sıbyân

TRADITION OF WRITIGN OF WRITTEN IN VERSE DICTIONARY IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE AND TURKISH-ARABIC DICTIONARY

Abstract

We learn from sourches that many dictionaries had been written for Turkish, Arabic and Persian. But we must make it clear that there is a tradition of writing verse dictionary in the Classical Turkish Poem which is not seen in the other literatures. According to many sources we understand these dictionaries are not known and they are far from being significant and persuasive sources in science. These dictionaries have importance for children to learn “aruz/prosody” and also Arabic, Persian words and their meanings in Turkish. Children learn these words easily with the help of these dictionaries. So they take attention from this point. İt is an important point that in many verse dictionaries’ foreword part it is said that “lugat ilmi/dictionary science” make people clever and poets say that even they memorized at least one verse dictionary in their childhood. When we published Mustafa b. Osman Keskin’s “Manzûme-i Keskin” called TurkishArabic-Persian verse dictionary in 2001, we saw that there are verse dictionaries more than 30 in Classical Turkish Literature. We believe in it is possible that there are many unknown verse dictionaries
In this article we aim to give knowledge about Sübha-i Sıbyân Turkish-Arabic verse dictionary which has at least 50-60 copies in libraries and which has been published 30 times between 1801-1900. This dictionary has about 460 couplets and had been used as a text-book in Sıbyân Schools.

Keywords

Turkish, Arabic, dictionary, Sübha-i Sıbyân