İSMÂİLÎ DAVASINDA BİR POLİTİK SÖYLEM OLARAK MUSTÂ’LÎ-NİZÂRİ AYRILIĞI VE NİZÂRİLİĞİN DOĞUŞU

Year 2023, Volume: 16 Issue: 1, 61 - 75, 07.07.2023

İsmail Ay

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1266074

Abstract

İslam Devletinde Hz. Muhammed’in ölümünden sonra Hz. Ali’nin halife olması gerektiğini savunan Şîiler ve mevcut halife silsilesine tabii kalan Sünniler arasında asırlarca süregelen mezhep kavgaları baş gösterdi. Bu süreçte Şîi kolunun en güçlü mezheplerinden biri olan İsmâilîler 909 yılına değin dikkate şayan olmayan bir yaşam sürdürdüler. 909 yılında Fatımi Devleti’nin kurulmasıyla birlikte Fatımilerin egemen olduğu bölgelerde İsmâilîlik açıktan yayılma gösterirken diğer bölgelerde gizlilik esaslarından taviz vermediler. İran Coğrafyasının Sünni akideye bağlı Selçukluların nüfuzu altına girmesiyle birlikte İran’daki İsmâilî ağı Isfahan merkezli yarı özerk bir yapı haline büründü. Bu dönemde İsmâilî davet ile tanışan Hasan Sabbah, Halife Müstansır’ı ziyaret etmek amacıyla Kahire’ye gitmiş ve orada Müstansır’ın oğlu Nizâr’ın müstakbel imamlığını savunmuştu. Halife Müstansır’ın ölümünün ardından Cemâlî ailesinin vasiliğinde Nizâr’ın değil Mustâ’lî’nin imametine tabii kalınmıştı. Bu çalışmada Mustâ’lî-Nizâri ayrılığını politik bir söylem haline dönüştürerek Kahire’den ayrılan ve müstakil bir otorite olmayı başaran Hasan Sabbah ve onun yeni daveti ele alınmıştır.

Keywords

İsmâilîler, Hasan Sabbah, Nizâr, Mustâ'lî

References

• ARAYANCAN, A. A. (2020). Haşhaşiler Efsaneler ve Gerçekler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• BAĞDÂDÎ, (2014). Merâsidü’l-Ittılâ‘ Alâ Esmâi’l-Emkine ve’l-Bikâ‘: Yâkût el-Hamavî’nin Mu‘cemü’l-Büldân Adlı Eserinin Muhtasarı, C. I, (Çev.) GÖKBÖRÜ, H. İ., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• BAĞDÂDÎ, (2019). Merâsidü’l-Ittılâ‘ Alâ Esmâi’l-Emkine ve’l-Bikâ‘: Yâkût el-Hamavî’nin Mu‘cemü’l-Büldân Adlı Eserinin Muhtasarı, C. II, (Çev.) GÖKBÖRÜ, H. İ., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• BARTHOLD, V. V. (2022). İran Tarihî Coğrafyası, (Çev.) ALKAÇ, Ö,. Selenge Yayınevi, İstanbul.
• BRETT, M. (2021). Fâtımî İmparatorluğu Orta Doğu, Afrika ve Akdeniz’de İktidar Mücadelesi, (Çev.) YÜCEL, F., Kronik Yayınları, İstanbul.
• BROCKELMAN, C. (1964). İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi I, (Çev.) ÇAĞATAY, N., Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• BULUT, H. İ. (2016). İslam Mezhepleri Tarihi, Dib Yayınları, Ankara.
• CAHEN, C. (2018). Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı, (Çev.) DAŞ, M,. Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• CÜVEYNÎ, A. A. (2013). Tarih-i Cihan Güşa, (Çev.) ÖZTÜRK, M., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÇELİK, A. (2018). Fâtımîler Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• DAFTARY, F. (2017a). İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri, (Çev.) FETHİ, A., Alfa Tarih, İstanbul.
• DAFTARY, F. (2020b). Şii İslam Tarihi, (Çev.) FETHİ, A., Alfa Tarih, İstanbul.
• HACIFAZLIOĞLU, E. (2020). Geçmişten Günümüze Haşhaşî Tarikatı, Altınordu Yayınevi, Ankara.
• HALM, H. (2020a). Şiîler, (Çev.) MERTEK, M., Runik Kitap, İstanbul.
• HALM, H. (2020b). Haşhaşîler Gizli Bir Örgütün Tarihi, (Çev.) DİRİM, A., Runik Kitap, İstanbul.
• İBN HAVKAL. (2021), 10. Asırda İslam Coğrafyası, Çev. ŞEŞEN, R., Yeditepe yayınevi, İstanbul.
• İBN KESÎR. Büyük İslâm Tarihi El Bidâye Ve’n-Nihâye, C. 12, (Çev.) KESKİN, M., Çağrı Yayınları, İstanbul.
• İBNÜ’L ESÎR. (2019). El-Kâmil Fi’t Târîh, C.8, (Çev.) ÖZAYDIN, A., Ravza Yayınları, İstanbul.
• İBNÜ’T TIKTAKA. (2016). El- Fahrî, (Çev.) ŞEŞEN, R., Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• KAFESOĞLU, İ. (2019). Melikşah Devrinde Selçuklu İmparatorluğu, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• KALKAŞENDÎ. (2019). Halifelik Kurumu ve Tarihi, (Çev.) ŞEŞEN, R., Yeditepe yayınevi, İstanbul.
• KUMMÎ/NEVBAHTÎ. (2020). Kitâbu’l- Makâlât ve’l- Fırak Fıraku’ş-Şîa. (Çev.) ONAT, H., HİZMETLİ, S., KUTLU, S., ŞİMŞEK, R., Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
• LAPIDUS, I. M. (2005), İslam Toplumları Tarihi C.1:Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla, (Çev.) AKAY, Y., İletişim Yayınları, İstanbul.
• LEWİS, B. (2021). Haşhaşiler İslâm’da Radikal Bir Tarikat, (Çev.) SARIZÖZEN, K., Kapı Yayınları, İstanbul.
• NİZÂMÜ’L-MÜLK. (2018). Siyâset-Nâme, (Çev.) KÖYMEN, M. A., Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurulu Yayınları, Ankara.
• ÖNGÜL, A. (2018). Büyük Selçuklular, Çamlıca Yayınevi, İstanbul.
• REŞÎDÜ’D-D’İN FAZLULLAH. (2010). Cami’ü’t-Tevârih, Selçuklu Devleti, (Çev.) GÖKSU, E., GÜNEŞ, H. H., Selenge Yayınları, İstanbul.
• RUNCİMAN, S. (2019). Haçlı Seferleri Tarihi, C.II, (Çev.) IŞILTAN, F., Türk Tarik Kurumu Yayınları, Ankara.
• SEVİM, A., MERÇİL, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ŞANKITÎ, M. M. (2016). Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünni-Şii İlişkileri, (Çev.) ÇAKMAK, İ., Mana Yayınları, İstanbul.
• ŞEHRİSTANÎ. (2016). Milel ve Nihal İslam Kelâmı ve Mezhepleri, (Çev.) ÖZ, M., Litera Yayıncılık, İstanbul.