Kişilik Özelliklerinin Tüketici Sinizmi Üzerindeki Etkisi: Hizmet Sektöründe Bir Araştırma

Year 2025, Volume: 21 Issue: 2, 383 - 397, 29.12.2025

Abdulhamit Eş , Şükran Taşkesen , Hasan Saltuk Durak

Abstract

Sinizm; kişilerin daima kendi çıkarları doğrultusunda çalışması, bir çıkar amacıyla beklenti odaklı karşı tarafa fayda sağlanması, erdemli olmaktan uzak ve kişisel niyet ve söylemler arasında zıtlıkların olma halidir. Sinizmin tüketici üzerindeki yansıması ise duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkileri içerir. Tüketicinin yaşadığı güvensizlik ile birlikte oluşan şüphecilik halinin tüketim davranışlarına yansımadır. Bu çalışmada beş faktörlü kişilik özelliklerinin tüketici sinizmi üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada amaçlanan etki incelemesinin yanı sıra beş faktörlü kişilik özellikleri ve tüketici sinizmi düzeylerinin demografik özelliklere göre farklılık gösterip göstermediği de incelenmiştir. Çalışmanın örneklemini Bolu ilinde yaşayan 227’si kadın 154’ü erkek olmak üzere toplam 381 katılımcı oluşturmaktadır. Katılımcılara kolayda örneklem yöntemiyle ulaşarak elde edilen veriler SPSS programı yardımıyla analiz edilmiştir. Araştırmanın amacı doğrultusunda değişkenlerin frekans, farklılık, ilişki ve etki testleri yapılarak bulgular başlığı altında rapor edilerek sunulmuştur. Bulgular doğrultusunda yeniliğe açıklık, dışadönüklük ve sorumluluk kişiliklerinin tüketici sinizmi üzerinde etkili olduğu görülürken nevrotik kişilik özelliklerinde ise negatif bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Sinizmin tanımında belirtilen, kişilerin daima kendi çıkarları için çalıştığı, bir çıkar doğrultusunda iyiliklerin yapıldığı, erdemli olmadıkları ve kişilerin niyet ve söylemleri arasında farkların olduğu ve kavramın temelini şüphe etme ve inanmama düşünceleri oluşturması, dikkate alındığında genel anlamda insanların kişilik özelliklerinin düşük düzeylerde de olsa etkili olduğu görülmektedir.

Keywords

Sinizm , Tüketici sinizmi , Kişilik özellikleri

The Effect of PersonalIty CharacterIstIcs on consumer CynIcIsm: A Research In the ServIce Industry

Abstract

Cynicism; is the state of individuals always working in line with their own interests, providing benefits to the other party with an expectation-oriented purpose, being far from being virtuous and having contradictions between personal intentions and statements. The reflection of cynicism on the consumer includes emotional, cognitive and behavioral reactions. It is the reflection of the state of skepticism that occurs together with the insecurity experienced by the consumer on consumption behaviors. In this study, it is aimed to examine the effect of five-factor personality traits on consumer cynicism. In addition to the intended effect examination in the study, it is also examined whether the five-factor personality traits and consumer cynicism levels differ according to demographic characteristics. The sample of the study consists of a total of 381 participants, 227 women and 154 men living in Bolu. The data obtained by reaching the participants with the convenience sampling method were analyzed with the help of SPSS program. In line with the purpose of the research, frequency, difference, relationship and effect tests of the variables were conducted and reported under the title of findings. According to the findings, it was seen that openness to innovation, extroversion and conscientiousness personalities were effective on consumer cynicism, while neurotic personality traits had a negative effect. Considering the definition of cynicism, which states that people always work for their own interests, that good deeds are done for a benefit, that they are not virtuous, that there are differences between people's intentions and statements, and that the basis of the concept is doubt and disbelief, it is seen that people's personality traits are effective in general, albeit at low levels.

Keywords

Cynicism , Consumer cynicism , Personality characteristics

References

• Abraham, R. (2000). Organizational cynicism: bases and consequences, generic, social, and general. Psychology Monographs, 269-292.
• Ada, G. (2021). Beş faktörlü kişilik özelliklerinin yaşam doyumuna etkisi ve bir araştırma. Yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Agger, R. E., Goldstein, M. N., & Pearl S. A. (1961). Political cynicism: measurement and meaning. The Journal of Politics, 23 (3), 477-506.
• Akçay, G. (2021). Tüketici sinizminin öncülleri ve sonuçları: hizmet sektörü üzerine bir araştırma. Doktora tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Akçay, G. ve Özdemir, E. (2021). Hizmet sektörüne yönelik tüketici sinizmi: demografik özellikler açısından bir araştırma. Business and Economics Research Journal, 12 (4), 855-870. doi: 10.20409/berj.2021.356
• Alreck, P. L., & Settle, R. B. (2002). The hurried consumer: Time-saving perceptions of Internet and catalogue shopping. Journal of Database Marketing & Customer Strategy Management, 10(1), 25-35.
• Andaç, R. E. (2019). Sinizim ve tüketici sinizmi: İstanbul ilinde bir uygulama. Yüksek lisans tezi. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi.
• Anderson, K. C., Knight, D. K., Pookulangara, S., & Josiam, B. (2014). Influence of hedonic and utilitarian motivations on retailer loyalty and purchase intention: a facebook perspective. Journal of Retailing and Consumer Services, 21(5), 773-779
• Andersson, L. M. (1996). Employee cynicism: an examination using a contract violation framework. Human Relations, 49(11), 1395-1418.
• Cappella, J. N. ve Jamıeson, K. H. (1996). News frames, political cynicism and media cynicism. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 546 (1), 71-84.
• Chiaburu, D. S., Peng, A. C., Oh, I. S., Banks, G. C., & Lomeli, L. C. (2013). Antecedents and consequences of employee organizational cynicism: A meta-analysis. Journal of vocational behavior, 83(2), 181-197.
• Chu, A., ve Chyliinski, M. (2006). A model of consumer cynicism- antecedents and consequences. Proceedings of the Australian and New Zealand Marketing Academy, 1-8.
• Chylinski, M. ve Chu, A. (2010). Consumer cynicism: antecedents and consequences. European Journal of Marketing, 44 (6), 796-837.
• Cook, W. W. ve Medley, D. M. (1954). Proposed hostility and parasic virtue scales fort he MMPI. Journal of Appllied Psychology, 38 (6), 414-418.
• Costa, P. T., McCrae, R. R. ve Dye, D. A. (1991). Facet scales for agreeableness and conscientiousness: a revision of the NEO personality inventory. Personality and Individual Differences, 12(9), 887-898.
• Coşkun, A. ve Mutlu H. T. (2017), Investigating high school students' use of extramural english: A scale development study, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 571-590.
• Çakır, Y. (2021). Lise öğrencilerinin beş faktör kişilik özelliklerinin kariyer kararı verme yetkinlik düzeyini yordaması. Yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Dean, J.W., Brandes, P. ve Dharwadkar R. (1998). Organizational cynicism. Academy of Management Review, 23 (2), 341-352.
• Develioğlu, K. ve Tekin, A. (2013). Beş faktör kişilik özellikleri ve yabancılaşma arasındaki ilişki: Beş yıldızlı otel çalışanları üzerine bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 15-30.
• Erikson, E. H. (1984). İnsanın sekiz çağı. (Çev: Üstün, B., Şar, V.), Ankara: Birey ve Toplum. Feist, J., Feist, G. J. (2006). Theories of personality. (6.b.), McGraw-hill.
• Gıllani, A., Yousafzaı, S., Pallister, J. G., Yanı-De-Sorıano, M. M. (2011), Consumer cynicism: an emergent phenomenon in fairtrade?, Academy of marketing conference: marketing fields forever, Liverpool.
• Goldberg, L. R. (1992). The development of markers fort he big-five factor structure. Psychological Assessment, 1(4), 26-42.
• Göktaş, B. (2019). Tüketici sinizmi kavramı ve ağızdan ağıza pazarlama eylemlerinin sinik tüketici davranışlarına etkisi konusunda bir uygulama. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 13(19), 1650-1692.
• Graziano, W. G. ve Eisenberg, N. (1997). Agreeableness: a dimension of personality. Handbook of Personality psychology, 795-824.
• Helm, A. E. (2004). Cynics and skeptics: consumer dispositional trust. Advances in Consumer Research, 31,345-351. Helm, A. E. (2006). Cynical consumers: dangerous enemies, loyal friends. University of Missouri. The Graduate School University of Missouri, Unpublished Doctoral Dissertation, Columbia.
• Helm, A. E., Moulard, J. G., Richins, M. (2015). Consumer cynicism: developing a scale to measure underlying attitudes influencing marketplace shaping and withdrawal behaviours. International Journal of Consumer Studies, 39 (5), 515-524.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayınları. Kanter, D. L. ve Mirvis, P. H. (1989). The cynical americans: living and working in an age of discontent and disillusion. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Karagöz, Y., Mutlu, H. T., Sağır, S. ve Celil, M. (2019). Kargo şirketi seçimini etkileyen faktörlerin belirlenmesine yönelik ölçek geliştirilmesi: Sivas örneği. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(2).
• Kerse, Y. ve Meriç, K. (2018). Beş faktör kişilik özelliklerinin tüketici sinizmine etkisi: ampirik bir araştırmaları, Uluslararası Katılımlı İşletmecilik Kongresi.
• Koçel, T. (2020). İşletme Yöneticiliği (18.b). İstanbul: Beta Yayınları.
• Lotz, R., & Regoli, R. M. (1977). Police cynicism and professionalism. Human Relations, 30(2), 175-186.
• Mantere, S. ve Martinsuo, M. (2001). Adopting and questioning strategy: exploring the roles of cynicism and dissent. Presented At 17th European Group For Organisation Studies Colloquium, 1-25.
• Mıkkonen, I., Moısander, J., Fırat, A. F. (2011). Cynical identity projects as consumer resistance- the scrooge as a social critic?. Consumption Markets & Culture, 14 (1), 99-116.
• Moody, M. C. (2007). Adaptive behvior in intercultural environments: the relationship between cultural intelligence factors and big five personality traits. Doctoral Dissertation. George Washington University, Washington.
• Mutlu, H. T., Eş, A. ve Çeçan, M. (2022). Üniversiteye olan aidiyet duygusunun üniversite yaşam kalitesine alan etkisi: BAİBU örneği. Sosyal Bilimlerde Nicel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 20-41.
• Mutlu, H.T (2022). Çevrimiçi satış mağazalarından alışveriş yapan müşterilerin hizmet kalitesi algılarının müşteri sadakatine etkisi. Sosyal Bilimlerde Teorik ve Ampirik Araştırmalar, 1, 85-110.(Ed. Aliye Akın). Ankara: İksad Yayınevi.
• Oxford Learner’s Dictionaries, (2021). 11 Aralık 2021 tarihinde https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/cynicism adresinden erişildi.
• Parks, L., Feldman, G., Bardi, A. (2015). Personality traits and personal values: A meta-analysis. Personality and Social Psychology, 19(1), 3-29. doi: 10.1177/1088868314538548
• Seviniş, S. (2017). Yetişkinlerde sosyal ağ kullanımının beş faktör kişilik özellikleriyle ilişkisi. Yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Shim, S., & Drake, M. F. (1990). Consumer intention to utilize electronic shopping: The fishbein behavioral intention model. Journal of Direct Marketing, 4(3), 22-33.
• Smith, T. W. ve Frahm, K. D. (1985). What’s so unhealthy about hostility? construct validity and psychology correlates of the cook and medley HO scale. Health Psychology, 4 (6), 503-520.
• Somer, O. ve Goldberg, L. R. (1999). The structure of turkish trait descriptive adjectives. Journal of Personality and Social Psychology, 76, 431-450.
• Somer, O., Korkmaz, M., Tatar, A. (2002). Beş faktör kişilik envanteri’nin geliştirilmesi-I: ölçek ve alt ölçeklerin oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 21-33.
• Stanley, D. J., Meyer, J. P. ve Topolnytsky, L. (2005). Employee cynicism and resistance to organizational change. Journal of Business and Psychology, 19 (4), 429-459.
• Sümer, N. ve Sümer, H. C. (2005). Beş faktörlü kişilik özellikleri ölçeği (Yayınlanmamış Çalışma).
• Şener, C. (2018). Lise öğrencilerinde okul tükenmişliğinin yordayıcısı olarak mizah tarzlarının ve beş faktör kişilik özelliklerinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. Mersin Üniversitesi.
• TDK (2019). 24 Aralık 2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi. Trouba, E. J. (2007). A person-organization fit study of the big five personality model and attraction to organizations with varying compensation system characteristics. Doctorta Dissertation. DePaul University, Chicago.
• Van Dolen, W. M., De Cremer, D., De Ruyter, K. (2012). Consumer cynicism tower collective buying: the interplay of other’ outcomes, Social Value Orientation, and Mood. Psychology and Marketting, 29 (5), 306-321.
• Watson, D. ve Clark, L. A. (1997). Extraversion and its positive emotional core. Handbook of Personality Psychology, 767-793, CA: Academic Press, San Diego.
• Yurdakul, Y. (2019). Beş faktör özellikleri ve karanlık üçlü kişilik özelliklerinin eş uyumu ile olan ilişkileri: evli çiftlerde kesitsel bir çalışma. Yüksek lisans tezi. Işık Üniversitesi, İstanbul.