Social Media and Popular Religiosity: A Study on Taṣawwuf Pages on Facebook

Year 2024, , 895 - 928, 30.09.2024

Sami Bayrakcı , Mustafa Çuhadar

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1474431

Abstract

Popular religiosity refers to the dialectical relationship between religion and society, which is a term that refers to the prevalence of folk beliefs rather than scriptural religiosity. One of the channels through which this relationship can be investigated is through social media networks that allow users to share religious and cultural content. Popular religiosity attracts intense interest, especially in social media, with its different aspects, and taṣawwuf is one of the main areas in which popular religiosity is fed today. In this context, the relationship between taṣawwuf-themed pages opened on social media channels and popular religiosity is the main problem of this study. In this respect, the religious sources, reliability, etc., of the posts on the pages were analyzed. The study aims to reveal the appearance of taṣawwuf on social media as a source of popular religiosity. The study applied the content analysis technique using the qualitative research method. In this context, words related to taṣawwuf were scanned on Facebook, and it was determined that “Friends of Allah,” “Taṣawwuf,” and “Mawlānā” were used the most. Within the framework of this determination, one hundred and eighty posts on nine pages using these concepts were analyzed. Purposive sampling was used to select the pages, and the pages with the highest number of followers and sharing up-to-date content were included in the study. As a result of the study, it was observed that taṣawwuf content is reflected on social media in different forms, genres, and themes and that it sometimes evolves into a dimension that goes beyond taṣawwuf topics; the pages analyzed do not provide sufficient information about competence and transparency; and the number of interactions is low compared to the number of followers. When the relationship of the analyzed posts with the dimensions of religion is evaluated, it is found that the dimension of worship has the highest rate, the dimension of emotion and morality follows it at close rates, the dimension of belief and thought remains at a low level; the level of inclusion of scholarly sources is weak; and the words of religious-ṣūfī figures are predominantly prominent. In addition, it has been observed that the Ṣūfī content on the analyzed pages covers various topics such as dhikr-prayer, congratulations, condolences, commemoration, decency, and good morals. As a result, it has been understood that taṣawwuf in social media manifests itself as a syncretic issue closely related to popular religiosity.

Keywords

Taṣawwuf, Media, Social Media, Religiosity, Popular Religiosity, Syncretism

Sosyal Medya ve Popüler Dindarlık: Facebook’taki Tasavvuf Sayfaları Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Popüler dindarlık, kitabî dindarlığa nazaran daha çok halk inanışlarının yaygınlık kazanması anlamına gelen bir terim olarak din ile toplum arasındaki diyalektik ilişkiye karşılık gelmektedir. Bu ilişkinin araştırılabileceği mecralardan birini, kullanıcıların dinî ve kültürel içerikler paylaşmalarına imkân sağlayan sosyal medya ağları oluşturmaktadır. Popüler dindarlık farklı veçheleri ile özellikle sosyal medyada yoğun bir ilgiye mazhar olmakta ve popüler dindarlığın günümüzde beslendiği temel alanların başında da tasavvuf gelmektedir. Bu bağlamda sosyal medya mecralarında açılan “tasavvuf” temalı sayfaların popüler dindarlıkla ilişkisi bu çalışmanın temel problemidir. Bu açıdan sayfalarda yapılan paylaşımların dini kaynakları, güvenilirliği vb. hususlar incelenmiştir. Çalışmanın amacı, popüler dindarlığın beslendiği bir kaynak olarak tasavvufun sosyal medyadaki görünümünü ortaya koymaktır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemine bağlı kalınarak içerik analizi tekniği uygulanmıştır. Bu kapsamda Facebook’ta tasavvuf ile bağlantılı kelimeler taranmış ve bunların arasında en fazla “Allah dostları”, “Tasavvuf” ve “Hz. Mevlâna”nın kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu tespit çerçevesinde söz konusu kavramların kullanıldığı dokuz sayfadaki yüz seksen paylaşım analiz edilmiştir. Çalışmadaki veriler, 06 Ocak 2024 tarihi baz alınarak, yapılan son yirmi paylaşım üzerinden elde edilmiştir. Sayfaların seçiminde amaçlı örneklem kullanılmış, takipçi sayısı en yüksek olan ve güncel içerik paylaşan sayfalar çalışma kapsamına dâhil edilmiştir. Çalışmanın sonucunda tasavvuf içeriklerinin sosyal medyaya farklı biçim, tür ve temalarda yansıdığı, zaman zaman bunun tasavvuf mecrasının dışına taşan bir boyuta da evrildiği; incelenen sayfaların yetkinlik ve şeffaflık konusunda yeterli düzeyde bilgi vermediği; etkileşim sayılarının takipçi sayısına göre düşük kaldığı gözlemlenmiştir. İncelenen paylaşımların dinin boyutlarıyla ilişkisi değerlendirildiğinde ibadet boyutunun en yüksek orana sahip olduğu, duygu ve ahlak boyutunun yakın oranlarda onu takip ettiği, inanç ve düşünce boyutunun ise düşük düzeyde kaldığı; ilmî kaynaklara yer verme düzeyinin zayıf olduğu; ağırlıklı olarak dinî-sûfî şahsiyetlere ait sözlerin öne çıktığı tespit edilmiştir. Buna ilaveten incelenen sayfalarda tasavvufî içeriklerin daha ziyade zikir-dua; tebrik, taziye, anma; edep, güzel ahlak temaları başta olmak üzere muhtelif konuları kapsadığı görülmüştür. Sonuç olarak sosyal medyada tasavvufun popüler dindarlıkla yakından ilişkili, senkretik bir mesele olarak tezahür ettiği anlaşılmıştır.

Keywords

Sosyal Medya, Tasavvuf, Medya, Dindarlık, Popüler Dindarlık, Senkretizm

References

• Afîfî, Ebü’l-A’lâ. Tasavvuf: İslâm’da Manevî Hayat. çev. Ekrem Demirli - Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 8. Basım, 2018.
• Ak, Muammer. “Ziyaret Fenomeni Bağlamında Türk Popüler Dindarlığı”. Toplum Bilimleri Dergisi 9/18 (2015), 279-296.
• Ak, Muammer. Ziyaret Fenomeni Çerçevesinde Türk Popüler Dindarlığı: Aziz Mahmut Hüdayi Türbesi Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Akalın, Şükrü Haluk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 11. Basım, 2019.
• Akgün, Melek - Esendemir, Şerif. “Çağdaş Dünyada Kutsalın ve Mitlerin Dönüşümü: Post Modern Kutsallık ve Yansımaları”. Eskiyeni 51 (Aralık 2023), 1090-1119. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1307153
• Anderson, Jon W. “İnternet İslam’ın Üçüncü Dalgası mı; Uygarlığın Sonu mu?” Umran 92 (Nisan 2002), 92-97.
• Arıkan, Rauf. Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama. Ankara: Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti, 5. Basım, 2005.
• Arslan, Mustafa. “Dindarlık Farklılaşması ve Popüler Dindarlık”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay - Celaleddin Çelik. 157-174. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Arslan, Mustafa. “Popüler Dini Yönelimlerin İncelenmesinde Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri”. Sosyo-Dini Farklılaşma ve İslam - Sosyolojik ve Antropolojik Perspektifler -. ed. Mustafa Arslan. 189-207. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2013.
• Arslan, Mustafa. “Sabri Ülgener’de Sosyo-Dini Farklılaşma, Meslek Ahlakı ve Ahilik”. Sosyo-Dini Farklılaşma ve İslam - Sosyolojik ve Antropolojik Perspektifler -. ed. Mustafa Arslan. 115-142. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2013.
• Arslan, Mustafa. Türk Popüler Dindarlığı. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Atay, Tayfun. Din Hayattan Çıkar Antropolojik Denemeler. İstanbul: İletişim Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Attâr, Ebû Hâmid Ferîdüddîn-. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Muhammed Aslî el-Vestânî. thk. Muhammed Edîb el-Câdir. Şam: Dâru’l-Mektebî, 2014.
• Bölükbaşı, Adem. “Postmodern Tanrı Misafiri: Popüler ‘Tasavvuf’çuluk”. Moment Dergi Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi 3/1 (2016), 150-170.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîhu’l-müsned min hadîsi Rasûlillâh sallallâhü aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Büyüköztürk, Şener vd. Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 25. Basım, 2018.
• Cerrah, Lokman. “Kırsal Kesimde Dindarlık ve Sosyal Medya Kullanımı (Giresun İli Fındıklı Köyü Örneği)”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 1/51 (2021), 90-115. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kdeniz/issue/64945/984919
• Ciabattari, Jane. “‘Why is Rumi the best-selling poet in the US? Culture’”. bbc.com. 27 Şubat 2024. Erişim 27 Şubat 2024. https://www.bbc.com/culture/article/20140414-americas-best- selling-poet#:~:text=%E2%80%9CRumi%20was%20an%20experi mental%20innovator,key%20to%20his%20popularity%20today.%E2%80%9D
• Çakır, Furkan. “Dijital Platformlarda İslâmî İmgeler (Kalifat Dizisi Örneği)”. ATEBE Dini Araştırmalar Dergisi 7 (Haziran 2022), 1-13. https://doi.org/10.51575/atebe.1066335
• Çakır, Hamza. Medrese Öğrencilerinin Popüler Dindarlık Düzeyleri: Tillo Örneği. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çelik, Mahmut. İsmailağa Camii İlim ve Hizmet Vakfının Medyaya Bakışındaki Dönüşüm ve Günümüzdeki Medya Kullanım Pratikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çelik, Ömer. “Dini Bilgi, Dini Fenomen ve İslam’ın Kategorileş(tiril)mesi”. Bilgi ve Hikmet 10 (1995), 18-25. https://katalog.idp.org.tr/sayilar/8625/10-sayi
• Çuhadar, Mustafa. “Postmodernizm, Dijitalleşme ve Hibrit Dindarlık”. Tevilat Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/1 (2021), 67-88. https://doi.org/10.47145/dinbil.1116438
• Çuhadar, Mustafa. “Yöndeşmenin Dini Yayıncılığa Sunduğu Fırsatlar: Diyanet TV Sosyal Medya Hesapları Üzerine Bir İnceleme”. VII. Dini Yayınlar Kongresi (Dijital Yayıncılık). 163-209. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı-DİB Yayınları, 2021.
• Dağlı, Sema. Doğanşehir Halkının Popüler Dindarlık Düzeylerinin Sosyolojik Açıdan İncelenmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Dalaylı, Feyza. “Evaluation of Generation Z and Influencer Interaction in the Scope of Religious and Cultural Values”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/3 (2023), 769-785.
• Demirlek, Beyza. Türkiye’de Popüler Dindarlık ve Medya İlişkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Dereli, Mustafa Derviş. Sanala Veda -Sosyal Medya ve Dönüşen Dindarlık-. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Eken, Metin - Aydın, Hakan. “Enformasyon Toplumunda Dini Bilgi Edinme: İnternet Ortamındaki Dini Enformasyonun Güvenilirliği ve Kalite Kriterleri Üzerine Bir İnceleme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/58 (2018), 894-906.
• Erkan, Erol. “Popüler Dinin Yeniden Üretilmesinde ve Yaygınlaştırılmasında Türk Korku Sineması”. Bilimname 2019/1/37 (2019), 407-429. https://doi.org/10.28949/bilimname.472710
• Erkol, Mehmet. “Türkiye’de Dini Hayatı Anlamlandırmak: Dindarlık Olgusu ve Dindarlığın Ölçülmesi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/2 (2015), 131-161.
• Geçer, Ekmel. Sosyal Medya ve İletişim Psikolojisi: Kişilik, Kutuplaşma ve Algoritma. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Gökçe, Ayşe Nur. Popüler Dindarlığın Tıbbi Tezahürleri: Dinî Şifacılık Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Gökçe, Orhan. İçerik Analizi Kuramsal ve Pratik Bilgiler. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2006.
• Gül, Recep Emin. “Sosyal Medyada Hadis Kullanımı -Facebook ve Twitter Özelinde-”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (2016), 163-182.
• Günay, Ünver. “Dindarlığın Sosyolojisi”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay - Celaleddin Çelik. 1-59. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat. Erzurum: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• Günay, Ünver vd. Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması - Kayseri Örneği -. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Günay, Ünver - Ecer, A. Vehbi. Toplumsal Değişme, Tasavvuf, Tarikatlar ve Türkiye. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1999.
• Güneş, Abdurrahman. “Sosyolojik Olarak Dinin Boyutları ve İslam’da Cami/Cemaat Kavramları Etrafında Oluşan Erozyonun Günümüze Yansımaları”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 28/2 (Temmuz 2018), 255-268.
• Hülür, A. Banu - Bekiroğlu, Habibe Akçay. “Çevrimiçi Din: Dini İçerikli Bir Facebook Sayfasının Göstergebilimsel Analizi”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 27 (2016), 145-164.
• Isfahânî, Ebû Nuaym. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2018.
• Kafalı, Hasan. “‘Diyanet’e Soralım’ Programına Sorulan Soruların Glock ve Stark’ın Dindarlık Boyutlandırmasına Göre Tasnifi ve Değerlendirilmesi”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD) 6/1 (2023), 183-203.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 23. Basım, 2012.
• Karaşahin, Hakkı. “Din Sosyolojisinde Dindarlığın Ölçülmesi Problemi Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD) 49/1 (2008), 191-200.
• Kaya, Emine. Türk Halk Dindarlığının Medyada Dini Sorular Üzerinden Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kayıklık, Hasan. “Değişen Dünyada Birey, Din ve Dindarlık”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay - Celaleddin Çelik. 157-174. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Kirman, Mehmet Ali. Din Sosyolojisi Sözlüğü. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Köse, Ali - Ayten, Ali. Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâle. thk. Abdülhalîm Mahmud. Şam: Dâru’l-Hayr, 2003.
• Long, Charles H. “Popüler Din”. çev. Mustafa Arslan. Sosyo-Dini Farklılaşma ve İslam - Sosyolojik ve Antropolojik Perspektifler -. ed. Mustafa Arslan. 143-163. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2013.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2020.
• Narmanlıoğlu, Haldun. “Tarikat ve Cemaatlerin Alternatif Medya Stratejileri”. Medya ve Din. ed. Mete Çamdereli vd. 165-204. İstanbul: Köprü Yayınları, 2014.
• Nicholson, Reynold Alleyne. Tasavvufun Menşei Problemi. çev. Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2018.
• Ocak, Ahmet Yaşar. İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: TİMAŞ, 5. Basım, 2019.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası. İstanbul: Timaş Yayınları, 4. Basım, 2019.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türkler, Türkiye ve İslâm. İstanbul: İletişim Yayınları, 8. Basım, 2007.
• Okumuş, Ejder. Gösterişçi Dindarlık. İstanbul: Ark Yayınları, 2002.
• Önay Doğan, Betül. “Dini Kimlik ve Sanal Uzam”. Dijitalleşen Din [Medya ve Din 2]. ed. Mete Çamdereli vd. 223-246. İstanbul: Köprü Yayınları, 2015.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’ fi’t-tasavvuf. thk. Abdülhalîm Mahmud - Tâhâ Abdülbâkî Sürûr. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîs, 1960.
• Sevmiş, Kevser. İmam Hatip Liselerinde Popüler Dindarlık Düzeyi (Şemdinli Örneği). Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Soyak, Ercan. Popüler Dindarlık Düzeyinin Din Sosyolojisi Açısından İncelenmesi: Battalgazi Örneği. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Söylemez, Zeynep Sena. Kadınların Gündelik Yaşantısında Popüler Dindarlık Düzeylerinin İncelenmesi (Gündüzbey Örneği). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Subaşı, Necdet. “Türk(iye) Dindarlığı: Yeni Tipolojiler”. İslâmiyât 5/4 (ts.).
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân-. Tabakâtü’s-sûfiyye: İlk Zâhid ve Sûfîler. çev. Abdürrezzak Tek. Bursa: Bursa Akademi, 2018.
• Şencan, Hüner. “İnternet ve Mobil Telefon Kullanmak Suretiyle Gerçekleştirilen Din-Ticaret İlişkilerinde Toplumsal Sorunlar ve Olası Önlemler”. Medya ve Din Tartışmaları - Sempozyum Bildirileri. ed. Mete Çamdereli vd. 16-24. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, 2015.
• Tanyıldız, Serap - Dinçer, Ömer. “Bir Sosyal Medya Fenomeni Olarak Yûnus Emre”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 138-153. https://doi.org/10.28981/hikmet.1042294
• Taplamacıoğlu, Mehmet. Din Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1975.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. “Yaşlara Göre Dinî Yaşayışın Şiddet ve Kesâfeti Üzerine Bir Anket Denemesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi X (1962), 141-151.
• Taş, Kemalettin. “Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay - Celaleddin Çelik. 175-206. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Tekin, Mustafa. Din Sosyolojisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Uludağ, Süleyman. “Sülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ülgener, Sabri F. Zihniyet ve Din İslâm, Tasavvuf ve Çözülme Devre İktisat Ahlâkı. İstanbul: Der Yayınları, 1981.
• Yakışır, Gizem - Bilgin, Vejdi. “Dini Gruplar, Medya ve Propaganda: Türkiye’deki Dört Dini Grup Üzerine Göstergebilimsel Bir Çözümleme”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/2 (2019), 337-369.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvufta İrşad İrfani Tebliğ ve Davet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı-DİB Yayınları, 2022.
• Yörükân, Yusuf Ziya. Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. İstanbul: Ötüken Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Yücer, Hür Mahmut. “Ortak Sosyalbilimsel Çalışmaların Önemi: Sosyoloji ve Tasavvuf Disiplinleri Arasındaki İmkanlar Üzerine”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi (APJIR) 1/1 (2017), 5-15.