Anadolu’da Tasavvufun Yerelleşmesi: Abdurrahim Karahisârî ve Münyetü’l-ebrâr ve gunyetü’l-ahyâr İsimli Eseri Örneği

Year 2020, , 679 - 702, 20.09.2020

Abdullah Taha Orhan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.730432

Abstract

Türkçe, Arapça ve Farsça’nın ardından 6./12. yüzyıldan itibaren İslâm ilimlerinin bir mecrâı hâline gelmiştir. Orta Asya’da kullanılan Doğu Türkçesinin ardından Batı Türkçesinin de tasavvufun dili haline gelmesi ise 9./15. yüzyıldan sonra mümkün olabilmiştir. Anadolu’da beylikler dönemi ve Osmanlı Devleti’nin kuruluşuyla eşzamanlı ilerleyen bu süreç, özellikle II. Murâd (1421-1444, 1446-1451) döneminde Türkçe tercüme hareketlerinin desteklenmesiyle ivme kazanmıştır. Horasan ve Bağdat merkezli tasavvufî geleneklerde üretilen eserlerin tercümesiyle başlayan bu süreçte, Anadolu’nun ilk yerel tarikatı Bayramiyye’nin katkısı büyüktür. Bizzat Hacı Bayram-ı Velî’nin başlattığı ve II. Murâd ’ın desteklediği bu süreç, Akşemseddin ve halifeleri tarafından devam ettirilmiştir. Akşemseddin’in halifesi Abdurrahim Karahisârî (ö. 888- 900/1483-94 arası) de eserleriyle bu sürece katkı sağlamıştır. Bu çalışmada, Karahisârî’nin halveti konu alan ve esasen Kübreviyye muhitinde üretilen bir eserin tercümesi olan Münyetü’l-ebrâr ve gunyetu’l-ahyâr isimli eseri bu bağlama yerleştirilerek, tasavvufun Anadolu’da yerelleşmesindeki rolü tartışılmaktadır.

Eserin tam adını teşkil eden “Münyetü’l-ebrâr ve gunyetü’l-ahyâr” ibâresinde bulunan münye lügatte “umulan ve temenni olunan arzu ve maksûd”, gunye ise zenginlik, muhtâc olmamak, kifâyet gibi mânâlara gelmektedir. Dolayısıyla bu ibâre yaklaşık olarak “iyiler için maksûd olan, hayırlılar için yeterli olan” demektir. Bu eser temel olarak, Necmeddîn-i Kübrâ’nın (ö. 618/1221) mürîdlerinden Hâssî’nin (ö. 634/1236) halvete dâir es-Selve fî şerâiti’l-halve adlı eserinin şerhli bir tercümesidir. M. Fuad Köprülü’nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eserinde Bayramiyye tarikatının özellikleri hakkında okuru Akşemseddîn ve İbrâhîm Tennûrî’nin eserleriyle beraber Münye ve Vahdetnâme’ye yönlendirmesi, Bayramîlik tarihi içerisinde Münye’nin önemini göstermesi açısından dikkat çekicidir.

Münye’de doğrudan veya dolaylı olarak atıf yapılan, başta eserin kaynak geleneği Kübreviyye ve dolayısıyla Sühreverdiyye silsilesinden olmak üzere, çok sayıda eser bulunmaktadır. En fazla atıf yapılan eser Herevî’nin Menâzil’idir. Sonrasında Sühreverdî’nin Avârif’i, Akşemseddîn’in eserleri, Necmeddîn-i Dâye’nin tefsiri ve Attâr ile Mevlânâ’nın eserleri gelmektedir. Buradan, eserin kaynakları arasında Sühreverdî-Kübrevî geleneğin ağırlığı açıkça görülmektedir. Münye yazıldığı dönem, içinde üretildiği Bayramî muhiti ve dil ve uslûbu açısından oldukça önemli bir eserdir. Öncelikle eser, Osmanlı Devleti’nin entelektüel anlamda ivme kazandığı II. Murâd ve Fâtih Sultân Mehmed dönemlerinde -fetih öncesi ve sonrası iki edisyonu olduğu düşünülürse- İznik ve İstanbul gibi dönemin önde gelen ilim merkezlerinde Eski Anadolu Türkçesi ile üretilmiş bir metindir. Dolayısıyla eserin, Türkçenin Anadolu’da tasavvufun dili hâline gelmesinde katkısı yadsınamaz. Eserin doğrudan muhatapları olan tasavvuf muhibleri ve özellikle tasavvufî eğitime tâlib olanlar açısından düşünüldüğünde; Arapça ve Farsça bilmeyen, medrese eğitimi almamış sıradan kimselerin tasavvuf yoluna sülûk etmelerinde de muhakkak payı olmalıdır. Anadolu’da ilmin ve özelde de tasavvufun Türkçeleştirilmesi ve yerelleştirilmesi girişimlerinin ivme kazandığı on beşinci yüzyılın ortalarında kaleme alınan Münye, üslûbu ve duru Türkçesiyle ön plana çıkmaktadır. Eser dil olarak dönemin Anadolu Türkçesi özelliklerini yansıtmaktadır.

Münye’nin birincil kaynağı olarak, Necmeddîn-i Kübrâ’nın halîfelerinden Hâssî’nin halvet üzerine kaleme aldığı Selve’nin neden tercîh edildiği konusu, üzerinde durulmayı gerektirmektedir. Eserin ana konusu olan halvet üzerine Türkçe yazılmış bir rehber kitap olmamasından hareketle Akşemseddîn, kalem ehli olan halîfesi Karahisârî’den bu konuda yazılmış olan Selve’yi tercüme etmesini istemiştir. Burada sorgulanması gereken nokta, kendisi de eserler te’lîf eden Akşemseddîn’in, Bayramiyye tarîkatının âdâb ve erkânının teşekkülünde çok mühim yeri olacak halvet konusunda bir eseri kendisinin veya uygun göreceği bir müridinin sıfırdan kaleme alması muhtemelken, neden daha evvel başka bir tarîkat muhitinde yazılmış bir eseri tercüme ettirme yoluna gittiğidir. Bunun sebebi, mürîdlerin ve tâliblerin ihtiyâcının daha hızlı giderilmesi olabileceği gibi, yeni teşekkül etmekte olan Bayramiyye’yi, daha köklü bir tasavvufî geleneğe bağlama yönünde bir tasarruf da olabilir. Bu ikinci ihtimâl geçerli kâbul edilirse Akşemseddîn’in, Bayramiyye’nin bağlanacağı en uygun geleneğin Sühreverdî gelenek olduğunu düşündüğü söylenebilir.

Sonuç olarak Karahisârî, özellikle Münye’siyle Eski Anadolu Türkçesi ile tasavvufî meselelerin îzâh edilebileceğini göstermekle kalmamış, aynı zamanda hem sıradan insanların tasavvufî mirastan istifade edebilmelerinin önünü açmış hem de özellikle Sühreverdî-Kübrevî geleneğin Anadolu’ya taşınarak yerelleştirilmesinde ve dolayısıyla Bayramiyye tarikatının âdâb ve erkânının, yani tarikat usullerinin oluşmasında önemli rol oynamıştır.

Keywords

Tasavvuf, Yerelleşme, Anadolu Tasavvufu, Osmanlı Devleti, Abdurrahim Karahisârî

Thanks

Makalenin taslak metinlerini okuyarak kıymetli katkılar sunan Kenan Yıldız, Gürzat Kami, Cevat Sucu ve Faruk Akyıldız’a müteşekkirim.

Vernacularization of the Ṣūfism in Anatolia: The Case of Abdurrahim Karahisārī and His Munyah al-abrār wa gunyah al-akhyār

Abstract

Turkish became a lenguage of Islamic sciences following Arabic and Persian since the 6th/12th century. After the Eastern Turkish of Central Asia, Western Turkish could be-come a language of the Sūfism only after the 9th/15th century. This process developed concurrently with the period of principalities and the formation of the Ottoman state and gained momentum during the reign of Murad II (1421-1444, 1446-1451) thanks to his patronage to translation movements. Bayramiyye, the first local sūfī order of An-atolia, substantially supported this process initiated by translations of works produced in Khurāsān and Baghdad-centered mystical traditions. This process was begun by Ḥājjī Bayrām Walī (d. 1430) and supported by Murad II’s language policies continued by Aq Shams al-Dīn (d. 1459) and his successors. His caliph Abdurrahim Ḳaraḥiṣārī (d. circa 1483-94) contributed to this process with his works. In this study, vernaculariza-tion of the Sūfism is discussed contextualizing Ḳaraḥiṣārī’s Munya which is originally a translation of a work produced in Kubravī tradition. 

The words munyah means “anticipated, aimed, desired” and gunyah “abundance, not to be in need and sufficiency” in the dictionary, which words constitute the full title of the book: Munyah al-abrār wa gunyah al-akhyār. Thus, this full phrase roughly means “the aimed of the righteous, the sufficient one of the good”. Basically, this work is an an-notated translation of a book of Najm al-Dīn Kubrā’s (d. 1221) disciple Khāssī’s (d. 1236) al-Salwa fī sharāit al-khalwa. It is noteworthy that Köprülü referred his audience to Munya and Wahdatnāma of Ḳaraḥiṣārī in his Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (Early Mystics in Turkish Literature) for characteristics of Bayramiyye order alongside Aq Shams al-Dīn and Tannūrī’s (d. 1482) works, this points out to the importance of Munya in the history of Bayramiyye.

There are numerous sources referred to directly/indirectly in Munya, Suhrawardī-Kubravī tradition being in the lead. The most cited work is Anṣārī’s (d. 1089) Manāzil. Following that, come Suhrawardī’s (d. 1234) Awārif, Dāya’s (d. 1256) Qur’an commen-tary, Aq Shams al-Dīn’s, Attār’s (d. 1221), and Rūmī’s (d. 1273) works. This clearly shows the weight of the Suhrawardī-Kubravī tradition among the sources of the book. Munya is a very important book in terms of both the Bayramiyye period in which it was written and its language and style. First and foremost, it is a text produced during a period in which Ottomans gained momentum in intellectual terms -reigns of Murad II and Mehmed II- and in cities like İznik, İstanbul which were the pioneering centers for learning in that time, and in Anatolian Turkish vernacular. Therefore, the contri-bution of the work to Turkish vernacular becoming the language of Sūfism in Anatolia cannot be denied. When it is considered in terms of its direct audience - lovers (mu-hibbān) and especially seekers (tālib) of Sūfīstic training- the work should definitely have a share in initiation of lay people to the Sūfī path who did not know Arabic or Persian. Munya comes to the forefront with its style and lucid vernacular Turkish as a text written in the mid-15th century when the initiatives of vernacularization and lo-calization of sciences and Sūfism in Anatolia rose. The work reflects the characteris-tics of Anatolian Turkish of the period.

It is necessary to focus on the question why Salwa, written by Khāssī, one of the ca-liphs of Kubrā, was preferred as the primary source of Munya. Aq Shams al-Dīn asked from his disciple Ḳaraḥiṣārī to translate Salwa since there was not any manual on khalwa, the main theme of the book. The point that needs to be questioned here is that why Aq Shams al-Dīn chose to make a work already written in another sūfī or-der’s environ translated instead of authoring himself as an already known author who penned some other works or making a disciple of him to write such a work from scratch on a topic like khalwa which would be crucially important in the formation of the newly emerging order, Bayramiyye. The reasons underlying this fact might be to fulfill the need of the seekers and disciples swiftly and, on the other hand might be also to link the newly emerging order to a deep-rooted mystic tradition. If the second option is considered valid, it can be argued that Aq Shams al-Dīn thought Suhrawardī tradition as the most convenient tradition which Bayramiyye would link to.

To conclude, Ḳaraḥiṣārī not only showed that the mystical problems could be ex-plained in Anatolian Turkish vernacular, but also he played a pivotal role in utilization of mystical heritage by ordinary people and vernacularization of Suhrawardī-Kubravī tradition, and consequently in formation of Bayramiyye order such as sect’s regulars and customs.

Keywords

Ṣūfism, Vernacularization, Anatolian Ṣūfism, Ottoman Empire, Abdurrahim Ḳaraḥiṣārī

References

• Ahmed Bîcân. el-Müntehâ: Fusûsu’l-Hikem Üzerine Bir Çalışma. haz. Ayşe Beyazıt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Akbaş, Hurşit. Minyetü’l-Ebrar ve Gunyetü’l-Ahyar: Metin-sözlük (1b-31a). Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Alkan, Ercan. “Hacı Bayrâm-ı Velî’nin İsteğiyle Yapılan Bir Tercüme: İnce Bedreddin ve Tercüme-i Lemaât’ı”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 14/31 (2013), 57-73.
• Arıkan, Mehmet. “Fenâdan Bekāya İp Atmak: Fâtih Sultan Mehmed’in Özel Kütüphanesindeki Tasavvuf Eserleri”. Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf. ed. Ercan Alkan, Osman Sacid Arı. 59-82. İstanbul: İSAR Yayınları, 2018.
• Arpaguş, Hatice K. Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynaklar. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2001.
• Aşan, Nihal. Ebu’l-Müeyyed el-Muvaffak b. Muhammed el-Hâssî ve es-Selve fî Şerâiti’l-Halve Adlı Aseri (Metin ve İnceleme). Uşak: Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yük-sek Lisans Tezi, 2016.
• Atçıl, Abdurrahman. “The Kalām (Rational Theology) Section in the Palace Library In-ventory”. Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3– 1503/4). Leiden - Boston: Brill, 2019, 367-375. https://doi.org/10.1163/ 9789004402508_011
• Azamat, Nihat. II. Murâd Devri Kültür Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Bakı, Edip Ali. Mısırlıoğlu Abdurrahim Karahisari. Afyon: Yeni Matbaa, 1953.
• Bilgin, A. Azmi. “Vahdetnâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 23 Temmuz 2019. https://islamansiklopedisi. org.tr/vahdetname
• Bilkan, Ali Fuat. Osmanlı Zihniyetinin Oluşumu: Kuruluş Döneminde Telif ve Tercüme. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Bulduk, Üçler. XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Csirkés, Ferenc. “Turkish/Turkic Books of Poetry, Turkish and Persian Lexicography”. Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3–1503/4). ed. Gülru Necipoğlu vd. 673-711. Leiden - Boston: Brill, 2019. https://doi.org/10.1163/9789004402508_023
• Çetin, Abdülbâki. “Sultan II. Murat’a Sunulan Tezkiretü’l-Evliyâ Tercümesi Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 53 (2014), 95-123.
• Duman, Musa. “Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bazı Metinlerdeki Dil Uyumuna Aykırı Örnekler Üzerine”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi [İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi] [TDED] 32 (2004), 53-64.
• Enîsî, Emir Hüseyin. Menâkıb-ı Akşemseddîn. haz. Bilal Aktan - Mustafa Güneş. İstanbul: H Yayınları, 2011.
• Erünsal, İsmail E. Edebiyat Tarihi Yazıları: Arşiv Kayıtları, Yazma Eserler ve Kayıp Metinler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Gedik, Sadi. Münyetü’l-Ebrar ve Gunyetü’l-Ahyâr Metin - Sözlük (62b-92b). Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Gökbulut, Süleyman. “Cüneyd’in Sekiz Şartı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/36 (2012), 201-231.
• Gökbulut, Süleyman. “Tasavvuf Târihinde Cüneydî Çizgi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/36 (2012), 169-200.
• Gökbulut, Süleyman. Necmeddîn-i Kübrâ: Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Güleçyüz, Mesut. “Münyetü’l-Ebrâr ve Gunyetü’1-Ahbâr, Abdürrahîm-i Karahisârî [ö. 1483’ten sonra]”. Diriliş 18 (Şubat 1976), 209-211.
• Kafadar, Cemal - Karamustafa, Ahmet T. “Books on Sufism, Lives of Saints, Ethics, snd Sermons”. Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Palace Library (1502/3–1503/4). 439-453. Leiden - Boston: Brill, 2019. https://doi.org/10.1163/9789004402508_014
• Kara, Mustafa. “XIV. ve XV. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunu Besleyen Türkçe Kitaplar”. Journal of Islamic Research 12 (1999/2), 130-147.
• Karabulut, Ali Rıza – Karabulut, Ahmet Turan. Mu’cemü’t-târîhi’t-türâsi’l-İslâmî fi mek-tebâti’l-âlem: el-mahtûtât ve’l-matbûât. 6 Cilt. Kayseri: Mektebe Yayınları, ts.
• Karahisârî, Abdurrahim. Münyetü’l-ebrâr ve gunyetü’l-ahyâr. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, 1219, 1b-128b.
• Karamustafa, Ahmet T. “Saraydan Tasavvuf Manzaraları: Atûfî’nin Defter-i Kütüb’ündeki Tasavvufî Eserlerin Bir Tasavvuf Tarihçisine Düşündürdükleri”. Os-manlı’da İlm-i Tasavvuf. ed. Ercan Alkan - Osman Sacid Arı. 49-57. İstanbul: İSAR Yayınları, 2018.
• Kâtib Çelebi. Mîzânü’l-hakk fî ihtiyâri’l-ehakk (İhtilaf İçinde İtidal). haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Keskin, Ayşe Gülay. Abdurrahim Karahisari’nin Hayatı, Eserleri ve Vahdetname Mesnevisinin Tenkitli Metni. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. İstanbul: Alfa, 2014.
• Küçük, Murat. Mûsa bin Hacı Hüseyin İznikî Terceme-i Faṣlu’l-Ḫiṭāb Giriş-İnceleme-Metin-Dizin. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Markiewicz, Christopher. “History as Science: The Fifteenth-Century Debate in Arabic and Persian”. Journal of Early Modern History 21 (2017), 216-240. https://doi. org/10.1163/157 0065812342525
• Necmeddîn Kübrâ, Tasavvufî Hayat, çev. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Necmeddîn-i Dâye. Mirsâdu’l-‘ibâd (Sûfîlerin Seyri). çev. Hakkı Uygur. İstanbul: İlkharf Yayınevi, 2013.
• Necmeddîn-i Dâye. Sufi diliyle siyaset İrşadü’l-mürid ile’l-murad fi tercemeti mirsadü’l-ibad. çev. Kasım b. Mahmud Karahisari. haz. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Social, cultural and intellectual life, 1071- 1453”. The Cambridge History of Turkey: Byzantium to Turkey, 1071- 1453. ed. Kate Fleet. 1/353-422. Cambrid- ge: Cambridge University Press, 2009. https://doi.org/10.1017/chol9780521 620932.010
• Orhan, Abdullah Taha. “Yeni Bulgu ve Yorumlar Işığında Akşemseddîn’in Halîfesi Abdurrahim Karahisârî’nin Biyografisi”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 2/2 (Aralık 2019), 43-74. https://doi.org/ 10.5281/zenodo.3595041
• Öztürk, Zehra. “Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5/9 (2007), 401-445.
• Paker, Saliha. “Terceme, Te’lîf ve Özgünlük Meselesi”. Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh. haz. Hatice Aynur vd. 37-71. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Peacock, A.C.S - Yıldız, Sara Nur. “Introduction Literature, Language and History in Late Medieval Anatolia”, Islamic Literature and Intellectual Life in Fourteenth- and Fifte- enth-Century Anatolia. ed. A.C.S. Peacock - Sara Nur Yıldız. 28-35. Würzburg: Ergon Verlag, 2016. https://doi.org/ 10.5771/9783956507014
• Polat, Süleyman. “Uncatalogued Turkish Manuscripts in the Collection of the Cambridge University Library”. Turkish Historical Review 3 (2012), 42–89. https://doi.org/10.1163 /187754612x638237
• Sözbilici, Şaban. Minyetü'l-Ebrar ve Gunyetü'l-Ahyar, metin-sözlük (31a-62b). Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Sucu, Cevat. Rûm’da Kozmopolit Model Kurmak: Dâ’î ve 15. Yüzyıl Osmanlı Metin Kültürü. Anka-ra: Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Sucu, Cevat. The Marvelous Sciences in ‘Acebü’l-‘uccāb: Disseminating and Reframing of Occult Knowledge for the Ottoman Audience in the Early Fifteenth Century. Budapeşte: Central European University, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şahin, Haşim. “Bayramiyye”. Türkiye’de Tarikatlar. ed. Semih Ceyhan. 781-847. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Şeşen, Ramazan. “Onbeşinci Yüzyılda Türkçeye Tercümeler”. XI. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler. 3/899-919. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
• Şeyhoğlu Mustafa. Kenzü’l-küberâ ve mehekkü’l-ulemâ: Büyüklerin Hazinesi Âlimlerin Mihenk Taşı. haz. Kemal Yavuz. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
• Taşköprîzâde Ahmed Efendi. eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye. nşr. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Araştırma Merkezi, 1985.
• Topal, Erol. Münyetü’l-Ebrar ve Günyetü’l-Ahyar. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Tosun, Necdet. “Yûnus Emre Rifâî, Hacı Bektaş Vefâî”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 14/31 (2013), 109-115.
• Tosun, Necdet. İbn Arabî Öncesi Tasavvufta Halvet ve Uzlet. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Uludağ, Süleyman. “Avârifü’l-Maârif”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 3 Ağustos 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/avariful-maarif
• Yıldız, Sara Nur. “A Hanafi law manual in the vernacular: Devletoğlu Yūsuf Balıkesrī’s Turkish verse adaptation of the Hidāya-Wiqāya textual tradition for the Ottoman Sultan Murad II (824/1424)”. Bulletin of SOAS 80/2 (2017), 283–304. https://doi.org/10.1017/ s0041977x17000477
• Yılmaz, Hüseyin. “Books on Ethics and Politics: The Art of Governing the Self and Others at the Ottoman Court”. Treasures of Knowledge: An Inventory of the Ottoman Pala-ce Library (1502/3–1503/4). ed. Gülru Necipoğlu vd. 509-526. Leiden - Boston: Brill, 2019. https://doi.org/ 10.1163/ 9789004402508_015
• Yılmaz, Hüseyin. Caliphate Redefined: the Mystical Turn in Ottoman Political Thought. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• Yurd, Ali İhsan. Akşemseddin [1390-1459] Hayatı - Eserleri. haz. Mustafa Kaçalin. İstanbul: İFAV, 1999.