Rusça Hukuk Diline Girmiş İslâm Hukuku Terimlerinin Kavramsal Çerçevesi

Year 2024, Issue: 55, 1589 - 1613, 24.12.2024

Leyla Babatürk

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1466165

Abstract

Hukuk dili kendine has terimler ve klişe ifadelerle dolu bir dildir. Dolayısıyla hukuk dilinde günlük hayatta kullanılan kelimeler bile tamamen farklı anlamlar kazanabilmektedir. Bu nedenle dilbilim alanında son zamanlarda hukuk dili bilimi adlı bir bilim dalı ortaya çıkmıştır. Bilindiği gibi çağdaş Rusya ve Türkiye aynı hukuk sistemi uygulamaktadır. Buna rağmen Rusça ile Türkçe hukuk dilleri arasında gerçekleştirilen hukuk çevirisi oldukça zor bir alandır. Çünkü söz konusu alanda kaliteli çeviri yapabilmek için iki ulusal hukuk sistemini, kullanılan terimler ile klişe ifadelerin taşıdıkları anlamları iyi bilmek gerekir. Rusça ve Türkçe hukuk dillerinde kullanılan ortak hukuk terimlerinin sayıca az olduğu göze çarpmaktadır. Bu durumun sebebi ise Türkçe hukuk dilinin temelinde İslâm hukukunun yatması ve çoğu terimin Arapça kökenli olması sayılabilmektedir.
Rusça hukuk dilinde İslâm hukuku ile ilgili terimlerin kullanılmakta olduğu da görünmektedir. Fakat söz konusu terimlerin alıntılama yoluyla Rusçaya girmesi, taşıdıkları anlamlarda değişmelere yol açabilmektedir. Dolayısıyla yapılan araştırmanın temel amacı, Rusça hukuk dilinde kullanılmakta olan Arapça kökenli terimleri tespit etmek ve onları fıkıh terimleri ile anlam açısından karşılaştırdıktan sonra alıntılanan fıkıh terimlerinin açıklamalarındaki anlam değişmelerini tespit etmektir. Araştırma esnasında belge taraması, karşılaştırmalı analiz ve betimsel analiz gibi dilbilimsel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Belirtilen araştırma yöntemlerinin yanı sıra anlambilimsel araştırmalarda kullanılan bileşenler analizi ile bağlam analizinden de faydalanılmıştır. Yapılan inceleme sonucunda Rusça hukuk dilinde kullanılan fıkıh terimlerinin büyük bir kısmının fonetik değişikliklere uğradığı tespit edilmiştir. Hatta bazı durumlarda söz konusu değişiklikler fıkıh terimleri arasında terimlerin eşdeğerini bulmayı zorlaştırmaktadır. Bunun dışında Arapça kökenli terimlerin kavramsal çerçeveleri oluşturuldu ve birçok terimin kavramsal çerçevelerinin fıkıh terimlerine göre eksik bilgi içerdiği, bazı terimlerin ise daha çok ansiklopedik açıklamalı bilgi vermek amaçlı hukukî terimler sözlüklerine girdiği gibi sonuçlara ulaşılmıştır.

Keywords

İslam Hukuku, Hukukî Terim, Rusça Hukuk Dili, Fıkıh Terimleri

The Conceptual Framework of the Terms of Islamic Law in the Russian Legal Language

Abstract

Legal language is a unique form of communication full of technical terms and clichés. Even words used in everyday life can take on completely different meanings in legal contexts. For this reason, a branch of linguistics called legal linguistics has recently emerged in the field of linguistics. Modern Russia and Turkey use the same legal system. However, legal translation between the Russian and Turkish legal languages is a very challenging field. To produce a quality translation in this field, it is necessary to know the two national legal systems, the terms used, and the meanings of the clichéd expressions. It is noticeable that the number of common legal terms used in the Russian and Turkish legal languages is low. The reason for this situation is that the Turkish legal language is based on Islamic law, and most of the terms are of Arabic origin.
There are terms related to Islamic law that are used in the Russian legal language. However, the introduction of these terms into the Russian language through borrowing may lead to changes in their meanings. Therefore, the main purpose of the research is to identify the terms of Arabic origin used in the Russian legal language, to compare them with the fiqh terms in terms of meaning, and to determine the changes in the meaning of the borrowed fiqh terms in the explanations. During the research, linguistic research methods such as document analysis, comparative analysis, and descriptive analysis were used. In addition to these research methods, component analysis and contextual analysis which are used in semantic research were also employed. As a result of the analysis, it was found that most of the fiqh terms in the Russian legal language have undergone phonetic changes. In some cases, these changes even make it difficult to find the equivalent of the terms among fiqh terms. Furthermore, the conceptual frameworks of the terms of Arabic origin were created, and it was concluded that the conceptual frameworks of many terms contain incomplete information compared to the fiqh terms. Some terms are included in the dictionaries of legal terms in order to provide more encyclopaedic explanatory information.

Keywords

Russian Legal Language, Fiqh Terms, Islamic Law, Juridical Term

References

• Akman, Ahmet. “İslam Hukuku, Mecelle ve Türk Hukukunda Beğenme Şartıyla Satış Üzerine Bir İnceleme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 63/1 (Mayıs 2022), 211-46. https://doi.org/10.33227/auifd.1002080
• Alekseeva, İ. Professionalnıy trening perevodçika. Sankt-Petersburg: SOYUZ, 2001.
• Aslan, Mehmet Selim. Kavram Atlası. İslâm Hukuku II. ed. Bülent Akot. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Atar, Fahrettin. “Kadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/66-69. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Atar, Fahrettin. İl’m usul’ al’-fikh. Nauka ob islamskoy yurisprudentsii. İslamhouse, 2009.
• Başoğlu, Tüncer. “Tâ’zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40/198-202. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Fıkıh İlmi ve İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Nizamiye Yayınları, Fıkıh Serisi-4, 2016.
• Bizyukov, S. N. “Yuridiçeskiye ulovki v islamskom prave: put’ ot Srednevekov’ya do XXI veka”. Pravo. Jurnal vısşey ekonomiki 3 (2014), 31-54.
• Borisov, A. Bol’şoy yuridiçeskiy slovar’. Moskva: Knijnıy mir, 2010.
• Boynukalın, Mehmet. “Fıkıh Usûlünde Şart Kavramı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36/1 (Mart 2014), 5-46.
• Candan, Abdurrahman. Kavram Atlası. İslâm Hukuku I. ed. Bülent Akot. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Çağlayan, Mehmet. İslam Hukukunda Sünnetin Yeri. İstanbul: İhtar Yayıncılık, 1999.
• Çalışkan, İbrahim. “İslâm Hukukunda Ceza Kavramı ve Hadd Cezaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/1-4 (Ağustos 1989), 367-98.
• Dalgın, Nihat. “Zekat Hükümleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/16 (Ağustos 2004), 43-72. https://doi.org/10.17120/omuifd.64567
• Dareste, Rololphe. İssledovaniya po istorii prava, Moskva: Knijnıy dom Librokom, 2. Basım, 2012.
• Demir, Halis. “Hukûkî Belge Hazırlama Uzmanlarından Birisi Olarak Müsevvid”. Eskiyeni 49 (Haziran 2023), 539-562. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1276191
• Dini Terimler Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2009.
• Döndüren, Hamdi. “İslâm’da Yaralama ve Ölüme Sebebiyet Vermelerde Diyet, Erş ve Ta’zir Cezaları”. Helal ve Etik Araştırmaları Dergisi 4/2 (2022), 1-10. https://doi.org/10.51973/head.1202741
• Ercan, Yavuz. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”. Belleten 55/213 (Ağustos 1991), 371- 391.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat Yayınları, 2005.
• Erkal, Mehmet. İslâm’ın Erken Dönemlerinde Vergi Hukuku Uygulamaları. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2009.
• Esakov, Genadiy. Osnovı sravnitel’nogo ugolovnogo prava, Moskva: OOO İzdatel’stvo Elit, 2007.
• Esen, Hüseyin. “Zina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/440-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Eşit, Davut. “İlk Fıkıh Usûlü Sözlüğü: el-Hudûd Fi’l-Usûl”. İhya Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi 5/2 (Güz 2019), 359-382.
• Golev, N. “Postanovka problem na stıke yazıka i prava”. Yurislingvistika-1. Problemı i perspektivı (1999), 4-11.
• Gümüşoğlu, Hasan. Fıkhî Mezhepler Tarihi. İçtihâd-Taklid-Telfik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Gümüşoğlu, Hasan. İslâm’da İmâmet ve Hilâfet. İstanbul: Kayhan Yayınları, 2017.
• Kallek, Cengiz. “Kabale”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/10-12. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Karıev, Aiitmamat. “Çarlık Rusya Şarkiyatçısı Nikolay Petroviç Ostroumov (1846–1930) ve İslam Hukuku Alanındaki Çalışmaları”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (Haziran 2019), 154-169. https://doi.org/10.32711/tiad.737569.
• Key, Muhammed. “İslam Hukukunda Recm Cezasının Sübûtu Üzerine Bir Değerlendirme”. Ahi Evran İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1 (Aralık 2023), 21-37.
• Kızılkaya, Necmettin (ed.). Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları. İstanbul, 1. Basım, 2007.
• Köksal, A. Cüneyd. “Fıkıh Düşüncesinde Fiil Kavramı ve Hissî-Şer’î Fiil Ayrımı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2010), 1-14.
• KÜ, Koç Üniversitesi, “Türk Hukuk Kaynakları”. Erişim 01 Nisan 2024. https://libguides.ku.edu.tr/TurkHukuku/dergiler
• Marçenko, N. İstoçniki prava: uçebnoe posobie, Moskva: Norma, 2018.
• Meşkova, İ. “Tehnika perevoda yuridiçeskih tekstov i yuridiçeskaya lingvistika”. Vestnik RUDN Seriya: Yuridiçeskiye Nauki 4 (2011), 219-223.
• Musul’manskoe pravo (struktura i osnovnıe institutı), ed. L. Syukiyaynen, Moskva: İnstitut gosudarstva i prava Akademii Nauk SSSR, 1984.
• NTPİRB, Natsional’nıy Tsentr Pravovoy İnformatsii Respublika Belarus’, “Yuridiçeskiy Slovar”. Erişim 10 Mart 2024. http://multilang.pravo.by
• Okur, Hüseyin. “Kıyas İşleminde İllet Birliğinin Sağlanamaması Hali: Kıyâs Ma’A’l-Fârık”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (2020), 17-48.
• Ovacı, Vahap. “İslam Hukukunun Karakteristik Özellikleri”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (Temmuz 2016), 69-80.
• Özket, Hasan. “On Dokuzuncu Asır İslâm Hukuk Usûlü Çalışmaları (1800-1923)”. Kilitbahir 23 (Eylül 2023), 96-124. https://doi.org/10.52817/zenodo.8338242
• Rahmanov, Azamdjon- Rahmanov, Abdumuhtor. İslamskoe pravo: Uçebnik dlya Vuzov, Taşkent: İzdatel’stvo TGYİ, 2003.
• Sağlam, Hadi. “İslâm Hukukunda Mehir Evlilik Sigortası Mıdır?”. Universal Journal of Theology 1/1 (2016), 1-19.
• Sağlam, Hadi. “Şer’î Bir Delil Olma Açısından İcmanın Mahiyeti Hakkında Bir Tahlil”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/2 (2015), 161-174.
• Samar, Mahmut. “İslam Hukuk Usulünde Müşterek Lafzın Manaya Delaletine Dair Tartışmalar”. Eskiyeni 42 (Eylül 2020), 961-984. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.764230
• Sanaie, Mehdi. Musul’manskoe pravo i politika: Uçebnoe posobie, Moskva: İFRAN, 2004.
• Sırım, Veli. “İslâm’da Diyet Uygulaması ve Sosyo-Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi”. Tevilat 4/1 (Haziran 2023), 277-295. https://doi.org/10.53352/tevilat.1309781
• Sönmez, Abidin. “Sünnetin İslâm Hukukundaki Yeri Ve Önemi”. İslam Medeniyeti Dergisi 4/37 (Temmuz 1979), 7-54.
• Syukiyaynen, Leonid. “İslamskoye pravo v pravovıh sistemah musul’manskih stran: ot doktrinı k zakonodatel’stvu”. Cyberleninka. Erişim 03 Aralık 2023. https://cyberleninka.ru/article/n/islamskoe-pravo-v-pravovyh-sistemah-musul manskih-stran-ot-doktriny-k-zakonodatelstvu/viewer
• Syukiyaynen, Leonid. “İslamskoye pravo: vzaimodeystvie yuridiçeskogo i religioznogo naçal”. Ejegodnik libertarno-yuridiçeskoy teorii 1 (2007), 97-107.
• Syukiyaynen, Leonid. “Obşçie printsıpı fıkha kak otrajenie yuridiçeskih osobennostey islamskogo prava”. Pravo, Jurnal vısşey şkolı ekonomiki 3 (2018), 50-80.
• Syukiyaynen, Leonid. Musulmanskoye Pravo. Voprosı teorii i praktiki, Moskva: Nauka, 1986.
• Şentürk, Nurettin. “İslam Hukuku İle Modern Hukukun Karakteristik Özellikleri ve Birbirinden Yararlanma İmkânı”. İlahiyat 7 (Haziran 2022), 155-165.
• TCAB, Türk Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı. “Hukuk Sözlüğü”. Erişim 11 Ocak 2024. https://sozluk.adalet.gov.tr/
• TMB, Türkiye Makaleler Bibliyografisi. “İslam Hukuku”. Erişim 01 Nisan 2024. https://makaleler.mkutup.gov.tr/
• Tornau, Baron. Musul’manskoe pravo, Vıpusk pervıy. O prave nasledstva po zakonu, Sanktpeterburg: Vtoroe otdelenie sobstvennoy E.P.V. Kantselyarii, 1866.
• Trofimov, V. Bol’şoy yuridiçeskiy slovar’. ed. A. Mal’ko, Moskva: Prospekt, 2009.
• Tuğ, Salih. “İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı”. Dergipark. Erişim 15 Kasım 2023. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iumamk/issue/774/8414
• Türcan, Talip. “Fıkıhdan İslâm Hukukuna”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 11-22.
• Vays, Bernard Dj. Duh Musul’manskogo prava. Usul al-fikh, Moskva-Sankt-Peterburg: Dilya, 2008.
• Yıldız, Kemal ‒ Yıldırım, İlyas ‒ Demir, Oğuzkağan. “Türkçe Telif Edilen Fıkıh/ İslam Hukuku Tarihi Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/24 (2014), 127-145.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Çok Eşliliği Meşru Kılan Şartlar Ve Buna Ruhsat Veren Özel Durumlar”. Bilimname 37/1 (2019), 559-591. https://doi.org/10.28949/bilimname.513350
• Yurtseven, Ahmet. “İslam’ın İlk Döneminde Vergi Uygulamalarının Toplu-ma Yansıması”. Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergi 8/1 (2019), 65-96.
• Yüksel, Macit. “İcma’ın Siyasî ve Mezhebî Yönü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2020), 253-264.