Tek Parti Döneminde Milliyetçi Değerlerin Din Derslerine Yansımaları

Year 2025, Issue: 58, 859 - 885, 30.09.2025

Yeliz Altuntaş , Mahmut Zengin

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan itibaren eğitim, ulus-devlet inşası ve toplumsal dönüşümün temel araçlarından biri olarak tasarlanmıştır. Bu bağlamda, din dersi kitapları yalnızca dini bilgilerin aktarımıyla sınırlı kalmayıp, devletin ideolojik hedeflerini bireylere iletme işlevini üstlenmiştir. Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin tek parti döneminde (1924-1946) din dersi kitaplarında milliyetçi değerlerin nasıl işlendiğini ve bu değerlerin ulusal kimlik inşasındaki rolünü incelemektedir. Araştırma, nitel bir durum çalışması olarak tasarlanmış; Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanan din dersi kitapları doküman incelemesi yöntemiyle analiz edilmiştir. NVivo 15 programı ile yapılan betimsel analizler sonucunda, din dersi kitaplarının yalnızca dini bilgiler aktarmakla kalmadığı, aynı zamanda Cumhuriyet’in ideolojik hedeflerini bireylere kazandırma aracı olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında “milliyetçilik, vatan sevgisi, milli simgeler, Türk kimliği, devlet ve ordu” gibi temaların dinî referanslarla desteklenerek işlendiği görülmüştür. Özellikle “milli iman”, “Türk-Müslüman kimliği”, “vatanı sevmek imandandır” gibi ifadeler, dini değerlerle beslenen bir milliyetçilik anlayışının öğrencilere kazandırılmaya çalışıldığını göstermektedir. Atatürk’ün doğrudan Kemalist ideolojiyle ilişkilendirilmeden, bir milli önder ve rol model olarak sunulması dikkat çekicidir. Vatan, bayrak, şehitlik ve gazilik kavramları yalnızca milli değil, aynı zamanda kutsal dini değerler olarak tanıtılmıştır. Bu yönüyle çalışma, Cumhuriyet’in erken döneminde din eğitiminin nasıl ulus-devlet inşasına hizmet ettiğini ortaya koymakta ve dinî söylemin milliyetçi değerlerle nasıl harmanlandığını gözler önüne sermektedir.

Keywords

Din Eğitimi, , Din Dersi , Ders Kitabı , Milliyetçilik , Milliyetçi Değerler

Reflection of Nationalist Values in Religious Education Textbooks During the Single-Party Era (1924–1946)

Abstract

Since the foundation of the Republic of Turkey, education has been designed as one of the fundamental instruments for nation-state building and social transformation. In this context, religious education textbooks have not been limited to the transmission of religious knowledge; rather, they have functioned as tools for conveying the ideological goals of the state to individuals. This study examines how nationalist values were reflected in religious education textbooks during the single-party period of the Republic (1924–1946) and the role these values played in constructing national identity. The research was designed as a qualitative case study and employed document analysis on textbooks published by the Ministry of National Education. Descriptive analyses conducted through the NVivo 15 qualitative data analysis program revealed that religious textbooks not only impart religious knowledge but also internalize the Republic's ideological objectives. The study found that themes such as nationalism, patriotism, national symbols, Turkish identity, the state, and the military were reinforced through religious references. Phrases like “national faith,” “Turkish-Muslim identity,” and “loving the homeland is part of faith” illustrate how nationalism rooted in religious values was aimed at being instilled in students. Notably, Mustafa Kemal Atatürk was presented not with direct references to Kemalist ideology but as a national leader and role model. Concepts such as homeland, the flag, martyrdom, and veteranhood were portrayed not only as national ideals but also as sacred religious values. In this regard, the study reveals how religious education in the early Republican period was shaped as an ideological tool in service of nation-state construction and how religious discourse was intertwined with nationalist values.

Keywords

Religious Education , Religious Course , Textbook , Nationalism , Nationalist Values

References

• Akıncı, Abdulvahap. “Milliyetçiliğin Kökenleri: Etnisite/Ulus (Millet) İlişkisi.” İnsan ve İnsan Dergisi 21 (2019), 413-430. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.540654