Kuzey Afrika’da Arapçanın Yayılmasında Benî Hilâl Kabilelerinin Etkisi

Year 2025, Issue: 58, 1293 - 1316, 30.09.2025

Mahmoud Benras

Abstract

Bu çalışma, Benî Hilâl kabilelerinin Kuzey Afrika’nın Araplaşma sürecindeki konumunu dilsel yönüyle ele almaktadır. Araştırmanın temel varsayımı, Berberî unsurların Arap kimliğine intikalinin bir cebir yahut siyasî baskı neticesinde değil; tarihî göç hareketleri, siyasî güç dengeleri, kültürel yakınlık, toplumsal temaslar ve ortak hayat alanlarının tabiî neticeleri olarak vuku bulduğudur. Bu bağlamda, Benî Hilâl göçü, bölgenin lisanî ve kültürel yapısında mühim bir dönüşümün başlangıcı olmuştur. Özellikle 5./11. yüzyılda Fatımîlerin teşvikiyle gerçekleşen bu göç, Arapçanın yalnızca dini aktarmada kullanılan bir lisan olmaktan öte, gündelik iletişim dili olarak da benimsenmesini sağlamıştır. Benî Hilâl kabilelerinin kırsal ve iç bölgelere yerleşmeleri, Berberî halk ile doğrudan temas kurmalarına ve bu vesileyle yoğun bir dil ve kültür aktarımına zemin hazırlamıştır. Bu durum, yalnızca demografik bir hareket olarak değil, bölgenin lisanî dokusunu derinden etkileyen bir içtimai dönüşüm olarak değerlendirilebilir. Araştırmada tarihî-tahlilî yöntem benimsenmiş, Arap-İslâm tarih kaynaklarına müracaat edilerek Benî Hilâl öncesi ve sonrası Araplaşma süreci mukayeseli biçimde incelenmiştir. Elde edilen veriler, bu kabilelerin daha önce Arap nüfuzunun sınırlı olduğu bölgelere yerleşerek kalıcı bir hâkimiyet kurduklarını ve yerel Berberî halk ile dilsel-kültürel bir etkileşim tesis ettiklerini ortaya koymuştur. Göçebe hayat tarzının her iki toplulukta da mevcut olması bu etkileşimi kolaylaştırmış; evlilik bağları, ticarî ilişkiler, ortak yaşam pratikleri ve İslâm inancı etrafında şekillenen müşterek kimlik algısı Arapçanın yayılmasını desteklemiştir. Öte yandan Benî Hilâl’in kullandığı lehçelerin halk arasında kullanımının yaygınlaşması, sözlü kültürde ve edebî gelenekte iz bırakmış; böylece günümüz Kuzey Afrika Arapçasının esasları teşekkül etmiştir. Sonuç olarak bu çalışma, Benî Hilâl göçünün Kuzey Afrika’nın Araplaşmasında belirleyici bir rol oynadığını ve bölgenin dilsel kimliğini Arap-İslâm medeniyetine dâhil eden temel bir unsur olduğunu göstermeyi amaçlamıştır.

Keywords

Arap Dili , İslam Medeniyeti , Kuzey Afrika , Berberîler , Benî Hilâl , Araplaşma.

The Influence of the Banū Hilāl Tribes on the Spread of Arabic in North Africa

Abstract

This study investigates the role of the Banū Hilāl tribes in the Arabization of North Africa, with particular emphasis on the linguistic dimension of this historical process. It is premised on the hypothesis that the integration of Berber populations into an Arab identity was not a consequence of coercion or forced assimilation, but rather the result of a confluence of factors, including migration patterns, political shifts, cultural affinity, social interaction, and shared living environments. The migration of the Banū Hilāl to North Africa during the (5/11) century, encouraged by the Fatimid regime, played a decisive role in accelerating the spread of Arabic. Their presence contributed to the adoption of Arabic not only as the language of religion but also as a common medium of daily communication. Unlike earlier Arab settlements which were often urban-based, the Banū Hilāl settled primarily in rural and interior regions, establishing more sustained and intimate contact with Berber-speaking communities. This movement was not merely demographic in nature; it represented a broader transformation that reshaped the region’s linguistic and cultural structures. Drawing on classical Arabic and Islamic historical sources, this study employs a historical-analytical approach to compare levels of Arabization before and after the arrival of the Banū Hilāl. The research finds that the tribes were instrumental in embedding Arabic within regions previously less affected by Arab influence. Shared nomadic practices between the Banū Hilāl and the Berbers facilitated this process. Moreover, intermarriage, trade, and religious unity under Islam created favorable conditions for linguistic exchange. The dialects introduced by the Banū Hilāl profoundly influenced local vernaculars, oral traditions, and popular culture, laying the foundations for contemporary Maghrebi Arabic. Thus, the migration of the Banū Hilāl emerges as a central factor in the linguistic and cultural Arabization of North Africa.

Keywords

Arabic , Islamic Civilization , North Africa , Berbers , Banū Hilāl , Arabization.

References

• Abderî, Ebû Muhammed . er-Riḥletü’l-Maġribiyye. Annaba: Menşûrātü Bûne li’l-buḥûṯ ve’d-dirâsât, 2007.