Osmanlı Topraklarında Fransa'nın Dini Himayeciliğinin Tanımı ve Gelişimi

Year 2021, , 283 - 304, 15.03.2021

Buğra Poyraz

https://doi.org/10.51702/esoguifd.812250

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Fransa’ya verilen kapitülasyonların maddeleri uyarınca, bu ülkenin Latin Katoliklerden başlayarak, Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde yaşayan Katoliklerin himayecisi olma rolünü üstlenmesi ve bu rolün gelişimi üzerine durmaktır. Fransa, Doğu’daki Katoliklerin hamisi rolüyle bu bölgedeki etkisini devam ettirebilmekte, diğer Avrupalı güçlerin arasında bu prestijli ve öncelikli unvana sahip olmakta, Papalık ile görünür bir ittifak kurmuş izlenimi vermekte ve Fransa’nın büyükelçileri Osmanlı İmparatorluğu başkentindeki bazı törensel ve onursal ayrıcalıklara sahip olmaktaydı. Fransa’nın Doğu’daki dini himayeciliği ile Doğu’daki Hristiyanlar konusu da ilk defa şekillenmeye başlamış, bu cemaatler Fransa’nın Doğu’daki etkisini arttırma yolunda bir araç haline gelmişlerdi. Fransa, Osmanlı idaresi nezdinde sadece Katolik ruhbanları değil, bunların kurdukları okul, hastane, yetimhane gibi kurumları ve cemaat üyeleri de temsil etmekte ve bunların arasındaki hukuki sorunları çözmekteydi. Fransa, Katoliklere yönelik himayesinin kapsamını tüm Hristiyanları içine alacak şekilde genişletmeye gayret etse de bu talep Osmanlı yönetimi tarafından yanıt bulmadı. Nitekim Osmanlı Millet Sistemi’nin öğeleri olan Osmanlı vatandaşı Rum ve Ermeni cemaatlerinin varlığı bunu imkânsız kılıyordu.

Keywords

İslam Tarihi,, Hristiyanlık,, Doğu Katolikleri,, Gayrimüslimler,, Dini Himaye

The Definition and the Development of the Religious Protectorate of France in the Ottoman Lands

Abstract

The aim of this study is to emphasize the position of France as the Protector of Catholics living on the lands of the Ottoman Empire, starting with Latin Catholics, and the development of this position, in accordance with the articles of capitulations given to this country. France was able to maintain its influence in the region by acting as the Protector of the Eastern Catholics, holding this prestigious and priority title among other European powers, giving the impression of establishing a visible alliance with the Papacy; and through this, the ambassadors of France had ceremonial and honorary privileges in the capital of the Ottoman Empire. With the religious Protectorate of France in the East, the issue of Eastern Christians emerged for the first time, and these communities became a tool to increase France's influence in the East. France represented not only Catholic clergy, but also the Catholic institutions such as schools, hospitals, orphanages and lay people before the Ottoman administration and solved the legal problems between them. Although France tried to extend its protection from Catholics to all Christians, this was not accepted by the Ottoman administration. As a matter of fact, the existence of the Greek and Armenian communities, which were the components of the Ottoman Millet System, made this request of France impossible.

Keywords

History of Islam, Christianity,, Eastern Catholics,, non-Muslims,, the Religious Protectorate.

References

• Acartürk, Ertuğrul - Kılıç, Ramazan. “Osmanlı Devleti'nde Kapitülasyonların İktisadi ve Siyasi Perspektiften Analizi”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 29/2 (2011).
• Angell, James B.. “The Turkish Capitulations”, The American Historical Review 6/2 (1901).
• Anonymous Editorial Note. “The Attempt of Turkey to Abrogate the Capitulations” The American Journal of International Law 8/4 (1914).
• Arıkan, Zeki. “1536 Kapitülasyonları ve Cumhuriyet İdeolojisi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 24/37 (2005).
• Bozkurt, Abdurrahman. “Fransa'nın Osmanlı Devleti'ndeki Katolikleri Himaye Hakkı ve Bunun Sona Ermesi”, Tarih Dergisi 52/2 (2010).
• Brown, Philip Marshall. "The Capitulations" Foreign Affairs 1/ 4 (1923).
• Cohen, Mark R.. “What was the Pact of Umar? A Literary- Historical Study”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 23 (1999).
• Frazee, Charles A.. Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire 1453-1923. Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
• Girardelli, Paolo. “Architecture, Identity, and Liminality: On the Use and Meaning of Catholic Spaces in Late Ottoman Istanbul”, Muqarnas 22 (2005).
• İnalcık, Halil. “Orhan - Osmanlı padişahı (1324-1362)” TDV İslam Ansiklopedisi. 33/ 375-386. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Jensen, De Lamar. “The Ottoman Turks in Sixteenth Century French Diplomacy”, The Sixteenth Century Journal 16/4 (1985).
• Karakoç, Sarkis. Külliyât-ı kavânîn: kavânîn ve nizâmât ve ferâmîn ve berevât ve irâdât-ı seniyye ile muâhedât ve umûma ait mukâvelâtı muhtevidir. Fihrist-i tarihî. Edited by Mehmet Akif Aydın. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• Konan, Belkıs. "Osmanlı Devleti'nde Kapitülasyonlar Çerçevesinde Yabancıların Din ve Vicdan Özgürlüğü", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8 (2008).
• Kuzucu, Serhat. "Rus Çarı I. Pavel Dönemi Osmanlı-Rus Siyasi İlişkileri ve Napolyon'a Karşı Ortak Mücadele", Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 38 (2013).
• Marmara, Rinaldo. La Chiesa Latina Cattolica di Costantinopoli - Da Bisanzio ad oggi. İstanbul: Latin Katolik Ruhani Reisliği, 2011).
• Noradounghian, Gabriel. Recueil d'Actes internationaux de l'Empire Ottoman: Traités, conventions, arrangements, déclarations, protocoles, procès-verbaux, firmans, bérats, lettres patentes et autres documents relatifs au droit public extérieur de la Turquie. 4 volumes. Istanbul: F. Pichon, 1897.
• Outrey, Georges. Etudes pratiques sur le protectorat religieux de la France en Orient. Istanbul: Editions Isis, 2014.
• Ökçün, Ahmet Gündüz. "Kapitülasyonlar Hakkında Bab-ı Âli'nin Sefaretlere Gönderdiği 7 Temmuz 1887 Tarihli Muhtıra", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 22/3 (1967).
• Pamir, Aybars. "Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti'ne Etkileri." Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51/2 (2002).
• Serbestoğlu, İbrahim. "Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu" OTAM, 29 (2011).
• Seyfeli, Canan. "Osmanlı Devlet Salnamelerinde Katolik Ermeniler (1847-1918)" Folklor/Edebiyat 18/69 (2012).
• Soysal, İsmail. "Türk - Fransız Diplomasi Münasebetlerinin İlk Devresi" Tarih Dergisi III/5 – 6 (1952).
• Şakiroğlu, Mahmut. "Fatih Sultan Mehmet’in Galatalılara Verdigi Fermanın Türkçe Metinleri." Tarih Araştırmaları Dergisi 14/25 (1942).
• Thayer, Lucius Ellsworth. "The Capitulations of the Ottoman Empire and the Question of their Abrogation as it Affects the United States" The American Journal of International Law 17/2 (1923).
• Türkmen, Zekeriya. "Osmanlı Devleti'de Kapitülasyonların Uygulanışına Toplu Bir Bakış." OTAM, 6 (1995).
• Van den Boogert, Maurits H. The Capitulations and the Ottoman Legal System : Qadis, Consuls, and
• Beraths in the 18th Century, Studies in Islamic Law and Society. (Leiden: Brill, 2005).
• Yorulmaz, Şerife. "Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşruiyet Kazanması (19. yüzyıl - 20. yüzyıl başları)" OTAM 11 (2000).
• Zeller, Gaston. "Une légende qui a la vie dure: Les Capitulations de 1535" Revue d'histoire moderne et contemporaine (1954-), 2/2 (1955).