Ulrich Beck’in Risk Toplumu Kuramı Bağlamında Yapay Zeka, İnsan ve Toplum

Year 2025, Volume: 12 Issue: Din ve Yapay Zeka, 43 - 59, 15.05.2025

Fatih Baş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1612313

Abstract

Bu makalenin konusu teknolojik bir sistem olan yapay zekanın döngüsel olarak insana, insani bilince ve topluma etkilerini tartışmaktır. Makalenin amacı insan ürünü teknoloji olarak yapay zekanın insanı ve toplumu nasıl tahakküm altına alabileceğini ve ne tür riskler yaratabileceğini risk toplumu kuramı bağlamında ortaya koymaktır. Makalenin ana problemi gerçekliğe sahip bir varlık (insan/toplum) ve bilinç ile yapay bir varlık (yapay zeka) ve bilinç arasındaki muhtemel etkileşimleri incelemektir. Makalede metodolojik açıdan betimleyici yaklaşım benimsenmiştir. Son yılların en popüler tartışma konularından birisi olan yapay zeka, insanın sahip olduğu zekâ yetisinin işleyişini ve insanı davranışa sevk edişini anlamaya çalışan insan ürünü teknolojik bir sistemdir. Bu teknolojik sistem yüksek kapasiteli veri depolama, kodlamalar yapma ve algoritmalar aracılığıyla hareket ederek insan gibi söylemde bulunma ve davranış üretme kapasitesine sahiptir. Yapay zeka teknolojisi problemlere çözüm üretme ve birçok insani işlevde bulunma pratiğine de sahiptir. Bu bakımdan yapay zekanın adeta yapay bir varlık ve bilinç şeklinde hareket ettiği söylenebilir. Ulrich Beck tarafından ortaya atılan risk toplumu kuramı ise en genel tanımıyla modern insanın kendi ürettiği bilgi, bilim ve teknik ile kendi yaşamsal alanına tehdit oluşturacak çeşitli riskler yaratmasıdır. Diğer bir ifadeyle insanın döngüsel olarak yaşadığı dünyada ürettikleri ile kendini bir tür belirsizlikler ve riskler ağının içerisine sokmasıdır. Yapay zeka teknolojisinin neredeyse insan zekasına ve bilincine benzer çıktılar sunması insana ait olan bilinçli varlık olma, aklı kullanma ve düşünce üretme potansiyelinin yapay bir varlık ve bilinçle paylaşılması manası taşımaktadır. Bu durum insan yaşamını kolaylaştırıyor gibi görünse de insani vasıfları pasifleştirme ve insanı değersizleştirme riski taşıyabilir. Dahası insanı ve toplumları teknolojik aygıtların güdümü altına sokarak bir tür teknolojik hegemonya yaratabilir. Bu değerlendirmeler doğrultusunda makalede öncelikle risk toplumu kuramı ele alınmaktadır. Akabinde teknoloji, insan ve toplum ilişkisi tartışılmaktadır. Son olarak yapay zeka teknolojisinin insan ve toplum hayatında yaratabilececeği etkiler risk toplumu kuramı çerçevesinde incelenmektedir. Makaleden elde edilen bulgulara göre yapay zeka teknolojisine dayalı yapay varlık ve bilinç insana ait vasıfları kullanabilme becerilerini köreltebilir ve insanı özel kılan birçok fonksiyonu sıradanlaştırabilir. Dahası akletme, düşünme ve çözüm üretme ekseninde gerçekliğe sahip bir varlık olarak insana ait alanı, alternatif ve çok daha hızlı çözümleme gücüyle yapay zeka doldurabilir. Sonuç olarak çalışmada toplumsal hayatı şekillendiren insan-insan ilişkisinin ilerleyen zamanda insan-teknoloji ilişkisine evrilebileceği anlaşılmıştır.

Keywords

Din Sosyolojisi, Toplum, İnsan, Teknoloji, Yapay Zeka, Yapay Varlık, Risk Toplumu Kuramı

Ethical Statement

Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Supporting Institution

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Artificial Intelligence, Human and Society in the Context of Ulrich Beck’s Risk Society Theory

Abstract

The subject of this article is to discuss the cyclical effects of artificial intelligence (AI), a man-made technological system, on human, human consciousness and society. In light of risk society theory, the article's goal is to demonstrate how artificial intelligence, a technology created by humans, can control people and society and what kinds of problems it may pose. Examining the potential interconnections between an artificial entity and consciousness and a real entity (human/society) and consciousness is the article's primary issue. Methodologically, this study adopts descriptive approach. One of the most talked-about subjects in recent years is artificial intelligence, a technological system created by humans that seeks to comprehend how human intellect works and influences action. This technological system can create code, store large amounts of data and use algorithms to generate behavior and communicate in a manner similar to that of a human. AI technology is also capable of solving issues and carrying out a variety of human tasks. In this respect, it can be said that artificial intelligence acts as an artificial existence and consciousness. The theory of risk society, put forward by Ulrich Beck, in its most general definition, is that modern humans create various risks that will threaten their own existence with the knowledge, science and technology they produce. In other words, it means that man puts himself into a network of uncertainties and risks with what he produces in the cyclical world he lives in. Artificial entities and consciousness share the human ability to be a conscious entity, use reason, and generate ideas because artificial intelligence technology produces results that are almost identical to human intellect and consciousness. Although this situation seems to make human life easier, it may carry the risk of pacifying human qualities and devaluing people. Moreover, it can establish a kind of technological hegemony by putting people and societies under the control of technological devices. In line with these evaluations, the article first deals with risk society theory from a conceptual perspective. Then the relationship between technology, human and society is discussed. Finally, the framework of risk society theory is used to analyze the potential impacts of artificial intelligence technology on human life. According to the findings obtained from the article, artificial entity and consciousness based on artificial intelligence technology may blunt the ability to use human qualities and banalize many functions that make human entity special. Moreover, as an entity with reality on the axis of reasoning, thinking and producing solutions, artificial intelligence may fill the human field with the power of alternative and much faster analysis. As a result, it was understood in the study that the human-human relationship that shapes social life may evolve into a human-technology relationship in the future.

Keywords

Sociology of Religion, Society, Human, Technology, Artificial Intelligence, Artificial Entity, Risk Society Theory

Ethical Statement

This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Supporting Institution

The author acknowledges that he received no external funding in support of this research.

References

• Atabek, Oğuzhan. “Teknolojinin Anlamının Gelişimi ve İnsan-Teknoloji İlişkisi”, ed. Semra Kıranlı Güngör, Eğitim Bilimleri Alanında Uluslararası Araştırmalar IV, Konya: Eğitim Yayınevi, 2021.
• Barrat, James. Son İcadımız: Yapay Zeka ve İnsanlık Çağının Sonu, (çev. Levent Tayla), İstanbul: Pegasus Yayınları, 2020).
• Beck, Ulrich. Risk Society: Towards a New Modernity, London: Sage Publications, 1992.
• ……………. Reflexive Modernization, Cambridge: Polity Press, 1994.
• ……………. World Risk Society, Cambridge: Polity Press, 1999.
• ……………. Risk Society and Beyond, London: Sage Publications, 2000.
• Bostrom, Nick. Süper Zeka: Yapay Zeka Uygulamaları, Tehlikeler ve Stratejiler, (çev. Ferit Burak Aydar) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Bulduklu, Yasin & Şeker, Muzaffer. “Yeni Medya ve Değişen Toplumsal Değerler”, ed. Muzaffer Şeker vdğr., Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği, Ankara: TÜBA Yayınları, 2020.
• Bulgen, Mehmet (ed.), Yapay Zeka ve İslam. İstanbul: Timaş Akademi Yayınları, 2025.
• Büyükçorak, Mehmet & Dinç, Mehmet. “Sosyal Medyanın Aşırı Kullanımının Psikolojik Etkileri ve Türk Gençlerinin Sosyal Medyayı Kullanım Özellikleri”, Psikoloji Araştırmaları Dergisi 1/1 (2020), 30-33.
• Çelikçapa, Feray Odman. “Teknoloji ve İnsan”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 13/1-2, (1992), 95-102.
• Dağ, Ahmet. Transhümanizm: İnsanın ve Dünyanın Dönüşümü, Ankara: Elis Yayınları, 2018.
• Deligöz, Eda. Sanal Dünya ve İnsan, İstanbul: Kitapyurdu Yayıncılık, 2020.
• Dereli, Türkay. “Yapay Zeka ve İnsanlık” ed. Muzaffer Şeker vdğr., Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği, Ankara: TÜBA Yayınları, 2020.
• Deniz, Nurcan. “Yapay Zekanın Sürdürülebilirliği: Sorumlu Yapay Zeka”, Dijital Teknolojiler ve Eğitim Dergisi 3/1 (2024), 69-79.
• Fazlıoğlu, İhsan. Kendini Aramak, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Fillard, Jean-Pierre. Transhumanism: A Realistic Future, London: World Scientific Publishing, 2020.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji, (çev. Cemal Güzel), İstanbul: Kırımızı Yayınları, 2012.
• Griner, Shlomo. “Living a World Risk Society: A Reply to Mikkel V. Rasmussen”, Journal of International Studies 31/1 (2002), 149-160.
• İyigün, Öykü & Yılmaz, Mustafa K. Yapay Zeka, İstanbul: BETA Kitap, 2021.
• Kafalı, Hasan. “Toplum ve Din Bağlamında Yapay Zeka”, ed. Muhammed Kızılgeçit vdğr., Yapay Zeka, Transhümanizm ve Din, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2022.
• Karacan, Durali. “Islamophobia and Values in Western Societies: An Analysis of the Impacts on Muslim Men of Islamophobic Attacks in the UK”, Değerler Eğitimi Dergisi 21/46, (2023), 425-449.
• Kissinger, Henry A. vdğr., The Age of AI and Our Human Future, New York: Back Bay Books, 2022.
• Liu, Bingjie. “In AI We Trust? Effects of Agency Locus and Transparency on Uncertainty Reduction in Human–AI Interaction”, Journal of Computer-Mediated Communication 26 (2021), 384-402.
• Özbilgin, İzzet Gökhan. “Risk ve Risk Çeşitleri”. Türkiye Bilişim Dergisi (2012), 86-93.
• Özer, Mahmut. Yapay Zeka ve Toplum, Ankara: Nobel Yayıncılık, 2025.
• Özizer, Hülya. “Yapay Zekanın Faydaları ve Zararları Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi 11/104 (2024), 336-348.
• Shah, Priten. Yapay Zeka ve Eğitimin Geleceği: Yapay Zeka Çağında Öğretim, (çev. Arzu Leman Orcan), İstanbul: The Kitap Yayınları, 2024.
• Şahin, Mehmet & Yaşar, Cumali, Yapay Zeka Çağında Toplum, Ekonomi ve İşletmeler, Çanakkale: Holistence Publications, 2024.
• Tegmark, Max. Yaşam 3.0: Yapay Zeka Çağında İnsan Olmak, çev. Ekin Can Göksoy, İstanbul: Pegasus Yayınları, 2021.
• Tekin, Mustafa & Özdemir, Muhammet (ed.), Transhümanizm & Posthümanizm: Disiplinlerarası Bir Çalışma, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Toksoy Çağal, Meltem & Keskin, Yahya Mustafa. “Yapay Zeka ve Robot Teknolojisine Yönelik Risk Algısı Üzerine Nitel Bir Çalışma”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 40/2 (2023), 577-598.
• Topakkaya, Arslan & Eyibaş, Yağmur. “Yapay Zeka ve Etik İlişkisi”, Felsefe Dünyası Dergisi 70 (2019), 81-99.
• Twain, Mark. İnsan Nedir?, (çev. Esra Damla İpekçi), İstanbul: Dadalus Kitap, 2019.
• Wilks, Yoricks. Artificial Intelligence: Modern Magıc or Dangerous Future, London: Icon Books, 2019.
• Yıldırım, Engin. “Risk Toplumunda (Depremle) Yaşamak”. Akademik İncelemeler Dergisi 3/1 (2008), 75-85