Teknolojinin Geleceğinde İnsanlık, Din ve İrade: Eleştirel Bir Yaklaşım

Year 2025, Volume: 12 Issue: Din ve Yapay Zeka, 104 - 126, 15.05.2025

Hasan Sarı

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1629031

Abstract

Teknolojik gelişmeler, tarım ve sanayi devrimleri gibi insanlığın tarih boyunca yaşadığı büyük dönüşümlerdendir ve hem bireysel hem toplumsal yaşamı derinden etkileyebilmektedir. Günümüzde yapay zekâ, metaverse ve transhümanizm gibi yenilikçi teknolojiler; insanın bilişsel ve biyolojik sınırlarını aşma iddiasında olup toplumsal yapıları ve inanç sistemlerini dönüştürme potansiyeline sahiptir. Özellikle din, tarih boyunca sosyal yaşamın merkezinde yer almış ve bireyin anlam arayışına yön vermiştir. Ancak hızla gelişen dijitalleşme süreçleri, dinî inanışların ve pratiklerin nasıl değişeceğine dair yeni tartışmaları beraberinde getirmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, dijitalleşme temelli teknolojilerin dinin toplumsallığı üzerindeki etkilerini incelemek ve dindar bireylerin bu sürece yönelik yaklaşımlarını sistematik bir şekilde sınıflandırmaktır. Mevcut literatürde, teknolojinin bireyin anlam dünyası, sosyal yapıları ve inanç sistemleri üzerindeki etkisini ele alan birçok çalışma bulunmasına rağmen dindar bireylerin yeni teknolojilere karşı geliştirdiği tutumların derinlemesine incelendiği araştırmalarda eksiklik bulunmaktadır. Literatürde genellikle iki ana yaklaşım ön plana çıkmaktadır: Teknolojik gelişmeleri olumlu bir değişim aracı olarak gören ütopyacı yaklaşım ve teknolojiyi insan doğasına ve etik değerlere yönelik bir tehdit olarak değerlendiren distopyacı yaklaşım. Ancak bu çalışmada, bu iki zıt kutbun dışında bir üçüncü yaklaşımın varlığı tartışılmaktadır. Bu yaklaşım, teknolojiyi ne tamamen reddeden ne de sorgusuz kabul eden, aksine onu bilinçli bir şekilde yönlendirmeyi amaçlayan “iradeci” bakış açısıdır. Araştırma şu temel soruya odaklanmaktadır: Dijitalleşme temelli teknolojiler, dinin toplumsallığını nasıl etkilemektedir ve dindar bireylerin bu sürece yönelik yaklaşımları nasıl kategorize edilebilir? Bu soruya yanıt bulabilmek için çalışma, betimsel analiz yöntemi ile yürütülmüş, literatür taraması yoluyla elde edilen veriler sistematik olarak değerlendirilmiştir. Araştırma bulguları, dindar birey ve grupların teknoloji karşısında üç temel yaklaşım geliştirdiğini ortaya koymaktadır. (1) Kabullenici/Ütopyacı yaklaşım, teknolojinin dinî pratikleri kolaylaştırabileceğini ve inancın dijital dünyada daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayabileceğini savunmaktadır. Özellikle çevrimiçi ibadetler, sanal mabetler ve dijital platformlar, bu grubun teknolojiye dair olumlu bakış açısını destekleyen gelişmeler arasında yer almaktadır. (2) Reddedici/Distopyacı yaklaşım, teknolojik ilerlemelerin kapitalist çıkarlar doğrultusunda insan iradesini ve özgürlüğünü tehdit ettiğini, bireyin otantikliğini zedelediğini öne sürmektedir. Bu gruptaki bireyler, transhümanist projelerin insanın doğasını yapay müdahalelerle değiştirdiğini ve bu durumun etik açıdan büyük riskler taşıdığını savunmaktadır. (3) İradeci yaklaşım ise teknolojinin tamamen reddedilmesi veya sorgusuz kabul edilmesi yerine, etik ve inanç merkezli bir denetim süreciyle kontrol altına alınması gerektiğini ileri sürmektedir. Özellikle Müslüman düşünce geleneğine yaslanıldığında teknolojik gelişmelerin insan onuru, mahremiyet ve aile gibi temel değerlere zarar vermeyecek şekilde yönlendirilmesi gerektiğine dair bir hassasiyet oluştuğu görülmektedir. Sonuç olarak, dindar bireylerin teknolojiye yaklaşımlarının homojen olmadığı, aksine çeşitli kaygı ve beklentiler doğrultusunda şekillendiği belirlenmiştir. Özellikle küresel şirketlerin ve tekno-iktidarın hegemonik gücü, dinî topluluklar açısından endişe kaynağı olmaktadır. Bununla birlikte, teknolojinin tamamen reddedilmesi de gerçekçi bir seçenek olarak görülmemektedir. Çalışmanın temel çıkarımı, insan onurunu ve etik değerleri koruyacak bir dengenin sağlanması gerektiğidir. Gelecekte yapılacak araştırmalar, teknoloji ve din arasındaki etkileşimin daha derinlemesine incelenmesi, yapay zekâ tabanlı dinî uygulamaların toplumsal kabulü ve dijital çağda inanç sistemlerinin nasıl yeniden şekilleneceği gibi konulara odaklanabilir.

Keywords

din sosyolojisi, teknoloji felsefesi, yapay zekâ, tekno-iktidar, inanç, irade

Ethical Statement

Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Supporting Institution

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Humanity, Religion and Willpower in the Future of Technology: A Critical Approach

Abstract

Technological advancements have profoundly influenced individual and societal life, marking a transformative period akin to the agricultural and industrial revolutions. Today, emerging technologies such as artificial intelligence, the metaverse, and transhumanism challenge human cognitive and biological boundaries, potentially reshaping social structures and belief systems. Religion, which has historically been central to social life and human meaning-making, now faces new discussions regarding how digitalization will affect religious beliefs and practices. The primary aim of this study is to examine the impact of digitalization-driven technologies on the social aspects of religion and to systematically categorize the perspectives of religious individuals’ perspectives on these developments. A review of the existing literature reveals that while numerous studies address the effects of technology on personal belief systems, social structures, and cultural practices, research specifically focusing on how religious communities respond to these technological advancements remains limited. Generally, two dominant perspectives emerge in the literature: the utopian approach, which views technological progress as a beneficial tool for positive transformation, and the dystopian approach, which perceives technology as a fundamental threat to human nature and ethical values. However, this study goes beyond this binary framework to explore a third perspective, which neither wholly rejects nor unconditionally accepts technology but instead advocates for its conscious regulation. This perspective is termed the “willpower” approach, as it seeks to direct technology in alignment with ethical and religious principles. This research seeks to answer the following key question: How do digitalization-driven technologies impact the social dimension of religion, and how can religious individuals' responses be categorized? To address this question, the study employs a descriptive analysis method, systematically evaluating data obtained through a comprehensive literature review. The findings suggest that religious individuals and groups potentially have three main approaches to technology: (1) The Accepting/Utopian Approach argues that technology can facilitate religious practices and help faith reach broader audiences in the digital realm. Online worship, virtual temples, and digital religious platforms are examples that reinforce this positive outlook on technology. (2) The Rejecting/Dystopian Approach contends that technological advancements serve capitalist interests, undermine human autonomy, and threaten personal authenticity. Those in this group argue that transhumanist projects manipulate human nature through artificial interventions, raising significant ethical concerns. (3) The Willpower Approach advocates for a middle ground, emphasizing the need for ethical and faith-based governance of technology rather than its outright rejection or unconditional acceptance. Religious communities, particularly, are sensitive to ensuring that technological developments do not compromise human dignity, privacy, or family values. In conclusion, the study finds that religious individuals’ responses to technology are diverse, shaped by varying concerns and expectations. The growing power of global corporations and techno-authoritarian structures raises significant concerns among religious groups. However, rejecting technology entirely is not seen as a viable option. Instead, the study highlights the importance of maintaining a balance that preserves human dignity and ethical values while engaging with technological advancements. Future research could explore the deeper interactions between technology and religion, the societal acceptance of AI-driven religious applications, and the evolving role of faith in the digital age.

Keywords

sociology of religion, philosophy of technology, artificial intelligence, tecno-power, faith, willpower

Ethical Statement

This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Supporting Institution

The author acknowledges that he received no external funding in support of this research.

References

• Ahmedi, Ekber Şah. “Dijimodernizm Bağlamında Transhümanizm ve Din: Sosyolojik Bir İnceleme.” Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/2 (2024), 387–405.
• Alıcı, Mustafa. “Metafizik Kutsallıktan Sanal Gerçekliğe: Dijital Din.” AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 10/27 (May 16, 2022), 253–278. https://doi.org/10.31126/akrajournal.1052248
• Baudrillard, Jean. Simulacra and Simulation. trans. Sheila Faria Glaser. University of Michigan Press, 1994.
• Birrell. “Hundreds Attend German Church Service Led by Avatars - Premier Christian News | Headlines, Breaking News, Comment & Analysis.” premierchristian.news. Accessed January 20, 2025. https://premierchristian.news/en/news/article/hundreds-attend-german-church-service-led-by-avatars
• Campbell, Heidi. Digital Creatives and The Rethinking of Religious Authority. Abingdon, Oxon ; New York, NY: Routledge, 2020.
• Campbell, Heidi. Digital Religion: Understanding Religious Practice in New Media Worlds. Routledge, 2013.
• Castells, Manuel. The Rise of the Network Society. John Wiley & Sons, 2011.
• Dağ, Ahmet. İnsansız Dünya Transhümanizm. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Debord, Guy. The Society of the Spectacle. trans. Ron Adams. Cambridge, Massachusetts: Unredacted Word, 2021.
• Delice, Didem. “Heidegger’in Tekniğin Kökenine İlişkin Soruşturması.” FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 23 (May 1, 2017), 307–328.
• Demi̇r, Talip. “Kutsal Olan Her Şey Buharlaşıyor mu? Z Kuşağının Değer Yöneliminde Transhümanist İzler.” Marifetname 9/1 (June 30, 2022), 111–139.
• Dobbelaere, Karel. “Sekülerleşme Kavramı: Bütüncül Bir Perspektife Doğru / Towards an Integrated Perspective of the Processes Related to the Descriptive Concept of Secularization.” trans. Cemal Özel. Journal of Islamic Research 29 (3) (January 1, 2018), 667–682.
• Dönmez, Tuba Nur. “Teknoloji ve Dinî Değerler İlişkisi: Değer Merkezli Bir Değerlendirme.” İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 2013.
• Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. İstanbul: Eski Yeni Yayınları, 2011.
• Erkan, Enfal. “Transhumanist Elements in ‘Understand.’” Current Perspectives in Social Sciences 28/2 (June 22, 2024), 204–209. https://doi.org/10.53487/atasobed.1417196
• Ertit, Volkan. “Evrenselleştirilmiş Klasik Sekülerleşme Teorisi.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11, (27), 103-120. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/183354
• Foucault, Michel. Özne ve İktidar. trans. Işık Ergüden - Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2021.
• Godweb. “About GodWeb.” GodWeb. 2024. Accessed November 29, 2024. https://www.godweb.org/
• Gür, Aysun. “Heidegger’de Varolanlar ile Dünyanın İlişkisi Üzerine.” Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 28 (April 30, 2017), 127–143. https://doi.org/10.20981/kaygi.310254
• Hacialiağlu, Selin. “Turkish Criminal Law Faces Scrutiny as a Man Brutally Kills Two Women - Türkiye Today.” News. Türkiye Today. July 10, 2024. Accessed January 23, 2025. https://www.turkiyetoday.com/turkiye/double-femicide-in-istanbul-sparks-outcry-over-violence-against-women-in-turkiye-62477/
• Harris, Mark. “God Is a Bot, and Anthony Levandowski Is His Messenger.” Wired. September 27, 2017. Accessed October 20, 2024. https://www.wired.com/story/god-is-a-bot-and-anthony-levandowski-is-his-messenger/
• Heidegger, Martin. Teknik ve Dönüş & Özdeşlik ve Ayrım. trans. Necati Aça. Ankara: Pharmakon Yayınevi, 2. basım., 2015.
• Helland, Christopher. “Online Religion as Lived Religion. Methodological Issues in the Study of Religious Participation on the Internet.” Heidelberg Journal of Religions on the Internet. 1/1 (2005). https://doi.org/10.11588/HEIDOK.00005823
• Işıklı, Şevki - Küçükvardar, Mert. Bilişim Devrimi, Teknolojinin Felsefi ve Sosyolojik Analizi. İstanbul: Kedidedi Yayıncılık, 2024.
• Jameson, Fredric. Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism. Durham, NC: Duke Univ. Press, 2003.
• Janmohamed, Shelina. M Nesli: Yeni Müslüman Gençlik. trans. Seda Darcan Çiftçi - Esin Kızılelma. İstanbul: Kaktüs yayınları, 2018.
• Kamer, Hamit - Algül, Adnan. “Dijitalleşmenin Dini Hükümlere Etkisi: Metaverse Örneği.” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (June 15, 2023), 32–58. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1227877
• Karaarslan, Faruk. “Ahlak ve Din Anlayışı Bağlamında Emile Durkheim’ı Yeniden Düşünmek.” Bilimname 52 (October 31, 2024), 163–186. https://doi.org/10.28949/bilimname.1477683
• Karslı, Necmi. Yapay Zekâ ve Din. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2024.
• McLuhan, Marshall. The Gutenberg Galaxy - The Making of Typographic Man. USA: University of Toronto Press / Glenbow-Alberta Institute, 1968.
• Mormon Transhumanist Association. “Humanity Transfigured.” 2024. Accessed October 20, 2024. https://www.transfigurism.org/about
• Oi, Mariko. “Neuralink: Musk’s Firm Says First Brain-Chip Patient Plays Online Chess.” bbc.com. Accessed January 20, 2025. https://www.bbc.com/news/business-68622781
• Oyman, Nihat. “Dijital Gelişmeler Kapsamında Sosyo-Ekonomik Yaşam ve Din: Kripto Para Örneği.” ATEBE 7 (June 30, 2022), 61–78. https://doi.org/10.51575/atebe.1020766
• Rosenberg, Hananel - Rashi, Tsuriel. “Pashkevilim in Campaigns against New Media.” Digital Judaism: Jewish Negotiations with Digital Media and Culture. ed. Heidi A. Campbell. New York: Routledge, 2015.
• Sarı, Hasan. “Manevi Arayışta Teknolojik Yönelim.” İslam ve Medya (January 20, 2022). https://www.islamvemedya.com/manevi-arayista-teknolojik-yonelim/914/
• Sezen, Abdulvahid. “Bireyin Ölümsüzlük Arayışı Bağlamında Transhümanizmi Düşünmek.” Transhümanizm&Posthümanizm, Disiplinler Arası Bir Yaklaşım. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2021.
• Sharma, Gopal Krishna. “The Post-Truth Era: An Analysis With Reference To Contemporary Politics.” Dehradun Law Review 11/1 (2019), 1–6.
• Sipahi, Yıldıray. “Algoritmik Perspektiflerin Kesişim Noktalarında Din ve Hukuk: Dijital Dönüşümde İradenin Değişen Yüzü,” 1015–1035.
• Sucu, Semra Ağaç - Gündüz, Uğur. “Kitlelerin Yeni Göç Mekânları Olarak Sosyal Medya Ve Sanal Göç İlişkisi.” Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/2 (December 27, 2019), 466–490.
• Tekin, Mustafa. “Transhümanizm ve Posthümanizm Bağlamında Din ve Toplum.” Transhümanizm&Posthümanizm, Disiplinler Arası Bir Çalışma. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2021.
• Topçu, Nurettin. İradenin Davası/Devlet ve Demokrasi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• Touraine, Alain. The Post-Industrial Society; Tomorrow’s Social History: Classes, Conflicts and Culture in the Programmed Society. New York: Random House, 1971. https://archive.org/details/postindustrialso00tour_0 vaticannews.va. “AI Offers Pilgrims and Visitors Enhanced Experience of St. Peter’s Basilica.” Vatican News. 2024. Accessed November 20, 2024. https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2024-11/ai-technology-st-peters-basilica-digital-experience-microsoft.html
• Webtekno. “Pokemon’u Yayından Kaldırtan Çocuğun Günümüzdeki Hali!” Webtekno. April 18, 2018. Accessed October 14, 2024. https://www.webtekno.com/ben-pikachu-yum-deyip-camdan-atlayan-cocuk-yillar-sonra-ortaya-cikti-h44441.html
• Yamaç, Muhammed. “Metaverse’te Dinî Ve Toplumsal Tezahürler.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 23/1 (March 31, 2023), 29–57. https://doi.org/10.33415/daad.1210422
• Yeşilmen, Halit. Teknolojik Hinterlant ve Din - Sekülerizmin Dijital Zaferi. Çizgi Kitabevi, 2022. https://www.dr.com.tr/Kitap/Teknolojik-Hinterlant-ve-Din-Sekulerizmin-Dijital-Zaferi/Arastirma-Tarih/Sosyoloji/urunno=0002011344001
• Yiğitoğlu, Mustafa. “Religious Virtual Living and Metaverse on the Real World.” Afro Eurasian Studies 10/1 (April 20, 2022), 5–14. https://doi.org/10.33722/afes.1093513
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008. https://www.seckin.com.tr/kitap/176755156
• Yıldız, Elif. “İslam Felsefesi Perspektifinden Metaverse ve Misâl Âlemi Karşılaştırması.” Tetkik 3 (2023), 107–130.
• Yıldız, Mustafa. “Metaverse ve Metafizik.” Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/4 (December 31, 2023), 646–662. https://doi.org/10.32711/tiad.1284620