Sufism, Modernisation, and Social Transformation: The Impact of Twelve Awliya in South Asia’s Coastal Region of Chittagong

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 285 - 306, 15.03.2025

Dr. Saeyd Rashed Hasan Chowdury

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1575615

Abstract

This study critically examines the pivotal role of the Twelve Awliya in disseminating and consolidating Islam in Chittagong, a prominent port city and trading hub in South Asia. Chittagong’s strategic location facilitated interactions with traders from Anatolia, Arabia, and other regions beginning in the 11th century; this interaction provided fertile ground for the activities of Sufi mystics, pirs, and dervishes. These Sufi figures significantly shaped the region’s religious, cultural, and socio-economic structures, leaving an enduring legacy. The political establishment of Islam in Bengal commenced with the conquest of the region in 1204 by Ikhtiyaruddin Muhammad Bakhtiyar Khalji, a Turkish-origin commander. This pivotal event laid the foundation for Sufi scholars to thrive, fostering the spread of Islam and the development of societal systems in Chittagong. Known as the “Land of the Twelve Awliya,” Chittagong became a crucial epicentre for the propagation of Islam, influencing not only Bengal but neighbouring regions such as Arakan and parts of India. The Twelve Awliya—including Shah Mohsen, Pir Badr, Kadal Han Gazi, Garib Ullah Shah, Badr Makkan Shah, Shah Ömer, Sheikh Farid, Molla Miskin, Shah Chand Awliya, Shah Sondor Fakir, Bayazid Bastami, and Shah Amanat—were instrumental during this transformative period. The contributions of these Awliya extended beyond religious activities. They played a vital role in promoting socio-economic development, establishing educational institutions, and enriching the region’s cultural heritage. Their efforts integrated Islamic principles into the societal fabric by promoting spiritual enlightenment, education, and tolerance. Additionally, their initiatives fostered interfaith coexistence and mutual respect among Muslims, Hindus, and Buddhists, cultivating a harmonious multi-religious environment despite opposition. However, the Sufi Awliya’s activities were not without challenges. Contemporary Hindu and Buddhist rulers, aiming to maintain their influence, frequently engaged in conflicts and orchestrated persecutions against the Sufis. Many Sufi leaders were imprisoned, injured, or martyred during these confrontations. Despite such adversities, the Sufi scholars remained steadfast in their spiritual and social upliftment mission. Their resilience and unwavering commitment proved essential in preserving the Islamic teachings and facilitating their spread across the region. This research addresses a significant gap in the academic discourse on Sufism in South Asia by exploring the religious dimensions and socio-economic contributions of the Twelve Awliya in Chittagong. This study thoroughly examines Sufism’s spiritual influence in this port city using a qualitative methodology and primary sources, including Ibn Battuta’s The Rehla. Ibn Battuta’s accounts underscore the pivotal roles of these Awliya in establishing Chittagong as a nexus of Islamic culture and trade. The study further highlights the enduring impact of the Twelve Awliya in advancing education and fostering an inclusive cultural environment. Institutionalising Sufi principles of equality, tolerance, and the integration of spiritual and material well-being laid a foundation for sustainable societal development. By analysing the historical context and the socio-religious outcomes of their efforts, this research elucidates the transformative influence of the Twelve Awliya on Chittagong and the broader South Asian region. In conclusion, this research enhances our understanding of Sufi figures’ spiritual and socio-economic roles in Chittagong during a critical period of Islamic expansion. This study underscores their significance in the region’s historical narrative by examining their resilience in the face of persecution and their endeavours to promote education, interfaith coexistence, and community development. It is a foundational resource for future academic inquiries into the dynamics of Sufism in South Asia, enriching scholarly understanding of the spiritual and cultural synthesis that shaped the region’s historical trajectory.

Keywords

Sufism, South Asia, Chittagong, Twelve Awliya, Islamic Expansion, Religious Coexistence, Socio-Economic Development, Cultural Heritage

Ethical Statement

This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Supporting Institution

The author acknowledges that he received no external funding in support of this research.

Tasavvuf, Modernleşme ve Sosyal Dönüşüm: Güney Asya’nın Sahil Bölgesi Çitagong’da On İki Evliya’nın Etkisi

Abstract

Bu çalışma, Güney Asya’nın önemli bir liman kenti ve ticaret merkezi olan Chittagong’da İslam’ın yayılmasında ve konsolidasyonunda On İki Evliya’nın oynadığı kilit rolü eleştirel bir şekilde incelemektedir. Chittagong’un stratejik konumu, 11. yüzyıldan itibaren Anadolu, Arabistan ve diğer bölgelerden gelen tüccarlarla etkileşimleri kolaylaştırmış; bu durum, Sufilerin, pirlerin ve dervişlerin faaliyetleri için uygun bir zemin hazırlamıştır. Bu Sufi şahsiyetler, bölgenin dini, kültürel ve sosyo-ekonomik yapılarının şekillenmesinde önemli bir rol oynayarak kalıcı bir miras bırakmıştır. Bengal’de İslam’ın siyasi olarak tesis edilmesi, 1204 yılında Türk asıllı komutanı İkhtiyaruddin Muhammed Bahtiyâr Halacî’nin bölgeyi fethetmesiyle başlamıştır. Bu tarihî olay, Sufilerin gelişmesine zemin hazırlamış ve Chittagong’da İslam’ın yayılması ile toplumsal yapıların güçlenmesine olanak tanımıştır. “On İki Evliya Diyarı” olarak bilinen Chittagong, yalnızca Bengal’i değil, aynı zamanda Arakan ve Hindistan’ın bazı bölgelerini de etkileyerek İslam’ın yayılmasında bir merkez haline gelmiştir. Bu evliyalar arasında Şah Mohsen, Pir Badr, Kadal Han Gazi, Garibullah Şah, Badr Mekki Şah, Şah Ömer, Şeyh Farid, Molla Miskin, Şah Chand Evliya, Şah Sundar Fakir, Bayezid Bistami ve Şah Amanat gibi isimler yer almaktadır. On İki Evliya’nın katkıları, sadece dini yayılmayla sınırlı kalmamış, aynı zamanda bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasına da öncülük etmiştir. Eğitim kurumlarının kurulması, kültürel zenginliğin artırılması ve toplumsal yapıya İslami değerlerin entegre edilmesi gibi alanlarda önemli ilerlemeler sağlamışlardır. Ruhsal aydınlanmayı, eğitimi ve hoşgörüyü teşvik ederek Müslümanlar, Hindular ve Budistler arasında karşılıklı saygı ve dini çoğulculuğu desteklemişlerdir. Bu çabalar, dış muhalefetlere rağmen çok dinli bir uyum ortamının oluşmasına katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte, Sufi evliyaların faaliyetleri dönemin Hindu ve Budist yöneticileri tarafından dirençle karşılanmıştır. Mevcut etkilerini korumak isteyen bu yöneticiler, Sufilere karşı savaşlar başlatmış ve sistematik zulümler uygulamıştır. Sonuç olarak, birçok Sufi lider hapsedilmiş, yaralanmış ve hatta şehit edilmiştir. Tüm bu zorluklara rağmen, Sufi şahsiyetler yerel halkın manevi ve toplumsal kalkınmasına olan bağlılıklarını sürdürmüş; bu dirençleri ve sarsılmaz adanmışlıkları, İslami öğretilerin bölgedeki varlığını ve yayılmasını sağlamada önemli bir rol oynamıştır. Bu araştırma, Güney Asya’daki Tasavvufun dini boyutları ve sosyo-ekonomik katkılarına ilişkin akademik literatürdeki önemli bir boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. İbn Battuta’nın “Rehla” adlı eserinde yer alan birincil kaynaklardan yararlanan ve nitel yöntemlerle yürütülen bu çalışma, Chittagong’daki Tasavvufun manevi etkisine dair kapsamlı bir analiz sunmaktadır. İbn Battuta’nın gözlemleri, bu evliyaların Chittagong’u İslam kültürü ve ticaretinin önemli bir merkezi olarak şekillendirmedeki rollerini vurgulamaktadır. Araştırma, ayrıca bu evliyaların eğitim ve kapsayıcı bir kültürel ortamı teşvik etmedeki kalıcı etkisini ele almaktadır. Eşitlik, hoşgörü ve manevi-maddi refahın entegrasyonuna dayalı Sufi ilkelerini tanıtmış ve bu değerleri kurumsallaştırmışlardır. Çalışma, tarihsel bağlam içerisinde bu çabaların sosyo-dini etkilerini inceleyerek, On İki Evliya’nın Chittagong ve Güney Asya üzerindeki dönüştürücü etkilerini ortaya koymaktadır. Sonuç olarak, bu araştırma, İslam’ın genişleme sürecinde Chittagong’daki Sufi şahsiyetlerin manevi ve sosyo-ekonomik rollerine dair daha derin bir anlayış sunmaktadır. Direnişe karşı gösterdikleri azim, hoşgörü ve toplumsal kalkınmayı teşvik etme konusundaki çabaları, bölgenin tarihsel anlatısındaki önemlerini güçlendirmektedir. Çalışma, Güney Asya’da Tasavvufun dinamiklerini anlamak için temel bir kaynak niteliğinde olup, bölgenin tarihsel gelişimini şekillendiren manevi ve kültürel sentezi anlamamıza katkı sağlamaktadır.

Keywords

Tasavvuf, Güney Asya, Çitagong, On İki Evliya, İslam’ın Yayılması, Dini Hoşgörü, Sosyo-Ekonomik Gelişme, Kültürel Miras

Ethical Statement

Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Supporting Institution

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

References

• Ahmadullah, Hafez-Qadir, Ridwanul. Mashayekh-e Chattagram. Dhaka: Ahmad Publication, 2018.
• Akhtaruzzaman, Md. “Medieval Mints”. Dhaka: Banglapedia Trust, Bangladesh Asiatic Society, 2012.
• al-Haq, Muhammad Obaid. Bangladesher Pir Awliyagon (Bangladesh’s Pirs and Awliya). Dhaka: Madina Publication, 2007.
• al-Haq, Muhammad Enam. Bonge Sufi Provap. Dhaka: Remon Publishers, 2019.
• Battuta, Ibn. رحلة ابن بطوطة المسماة تحفة النظار في غرائب الأمصار وعجائب الأسفار (Rihlat Ibn Battuta al-Musammah Tuhfat al-Nuzzar fi Ghara'ib al-Amsar wa 'Aja'ib al-Asfar). Edited and annotated by Talal Harb. Beirut: Dar al-Kutub al-'Ilmiyya, 1987.
• Bhuiyan, Abul Kasem. “The great Sufi Hazrat Shah Amanat”, Daily Ittefaq (19 May 2024).
• (BNIB), Bangladesh National Information Broadcasting. “Shahchand Auliya Kamil (M.A) Madrasah”. Access 11 May 2024.
• (BNIB), Bangladesh National Information Broadcasting”. Bayezid Bostami Shrine “. Accessed 18 May 2024.
• (BNIB), Bangladesh National Information Broadcasting. "Rawza Sharif of Shah Mohchen Auliya". Accessed 21 May 2024.
• (B.P.), Banglapedia. “Chittagong City”. Accessed 6 May 2024.
• (B.P.), Banglapedia. “Kadal Khan Ghazi”. Access 14 May 2024.
• (B.P.), Banglapedia. “Badr Auliya”. Access 14 May 2024.
• (B.P.), Banglapedia. “Bayejid Bostami”. Accessed 17 May 2024.
• Chittagongdiv.gov.bd, “Chittagong Division” (7 May 2024).
• Choudhury, Abdul Haq. Bondor Shohor Chottogram: Ekti Oitihashik Porjalochona. Dhaka: Bangla Academy, 1994.
• Chowdhury, Mohammad Ali. “The Arrival of Islam in Chittagong Before Muslim Conquest.” Journal of the Pakistan Historical Society 47/1 (1999), 49.
• Chowdhury, Abdul Haque. Chattagramer Samaj-O-Sanskritir Ruprekha. Dhaka: Bangla Academy, 1988.
• Chowdury, Dr. Saeyd Rashed Hasan et al. “A Critical Analysis of Shah Waliullah Dehlawi’s Sufi Influences in the Indian Subcontinent”. Sufiyye 15 (December 2023), 23-62.
• Chowdury, Saeyd Rashed Hasan. “Bangladeş'te İslâm ve Tasavvuf." Ankara: Ankara Kalem Neşriyat, 2023.
• Chowdury, Saeyd Rashed Hasan. “The Influence of Sufi-Centric Movements on the Flourishing of Islamic Plurality in the Indian Subcontinent.” Afkar: Jurnal Akidah dan Pemikiran Islam 26/2 (2024), 375-412.
• Chowdury, Dr Saeyd Rashed Hasan. “Harmony Amidst Diversity: Exploring Religious Pluralism in Bengal Through the Lens of Sufi Heritage and Its Envoys.” Hamdard Islamicus 47/4 (2024), 33-57.
• Chowdury, Saeyd Rashed Hasan. “Unveiling Sufi Legacies in Dhaka of Bangladesh: A Chronological Discourse on Islamic Heritage.” Ulumuna 28/2 (2024), 585-619.
• Daily Pūrbakōṇa, “Shahchand Auliya Kamil Madrasa tops Dakhil in Patia Upazila” (11 May 2024).
• Daily Al Ihsan. “Chittagong Conqueror Hazrat Kadal Khan Ghazi Rahmatullahi Alaihi and some historical facts” (13 May 2024).
• Daily Jugantor.“Allama Shah Ahmad Shafi at a Glance” (23 May 2024).
• Daily Star. “Hefajat secretary General Nurul Islam Jihadi dies” (24 May 2024).
• Daily Banglapost. “Discussion meeting on Shahanshah Hazrat Syed Ziaul Haque Maizbhandari held at Hathazari Dakshin Madarsha Madunaghat area” (21 May 2024).
• Daily Sangu. “Shah Saheb Kebla Chunti’s 38th Ichale Chawab Mahfil Held” (21 May 2024).
• (E.B.), Encyclopaedia Britannica. “Chittagong: History, Population, & Facts”. Accessed 7 May 2024.
• Haq, Muhammad Enamul. A History of Sufism in Bengal. Dhaka: Asiatic Society of Bangladesh 1975.
• Harder, Hans. Sufism and saint veneration in contemporary Bangladesh: The Maijbhandaris of Chittagong. London: Routledge, 2011.
• Hasan, Sayed Mahmudul. Muslim Monuments of Bangladesh. Dhaka: Islamic Foundation Bangladesh, 1987.
• Hasan Shahidul. “Islam and Pir Badr in Chittagong”. Daily Bonik Barta (5 May 2024).
• Hossain, M. Imran. “Hazrat Shah Mohchen Auliya came to Chittagong from Arabia by sea”. protidinersangbad.com (20 May 2024).
• Huda, Muhammad Shehabul. The Awliyas And Shrines of Chittagong. Chittagong: University of Chittagong, 1985.
• Ibrahim, Qazi Muhammad. “Chattal-Bijita Mahavir Kadal Khan Ghazi, Bar Auliya and Kadalpur”. Prothomboshonta (12 May 2024).
• Islam, SM Aminul - Islam, Samar. Biographies of hundred scholars of Bengal: Maulana Sultan Ahmad Nanupuri. Dhaka: Bookstore, 2014.
• Islam, Shariful- Haque, Muhammad Monirul. “Unpublished Umayyad and Abbasid Silver Coins in the Bangladesh National Museum”. Journal of the Asiatic Society of Bangladesh 62 (2), 205–231.
• Ismail, Shahjahan Mohammad. “In Search of Pir Badre Alam or Badr Pir”. m.somewhereinblog.net (15 May 2024).
• Karim, Abdul. Social History of the Muslims in Bengal. Dhaka: Jatiya Sahitta Publication, 2007.
• Karim, Abdul. Cattagrame Islam O Oitijjo (Islam and Tradition in Chittagong). Dhaka: Jatiya Sahitya Prakash, 2018.
• Kehdûyî, Muhammed Kâzım. İrfân u Tasavvuf Nüfûz-i Ân Der Hind ve Bangladeş. Kum: Mecma‘-i Zehâir-i İslâmî, 1393 1393 (Hicri Şemsi) [2014]. (Farsça).
• Mahmud, Abdulla Al. “The Role of The Turkish Muslims in The Socio-Cultural Formation of Bengal during The Sultanate Period (1204-1525)”. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/1 (2022), 23-43.
• Mahmud, MR. “Is Hazrat Shah Omar’s shrine, Siddhibaba, doing this?” chakarianews.com (10 May 2024).
• Morshed, SM Fakhrul Islam Nomani. “12 Auliar Punyabhoomi known as “port city of Chittagong”, priyoChittagong.com (9 May 2024).
• Munir, Ahmed. “Badr Auliya Shrine: The oldest building in Chittagong”. Daily Prothom Alo (16 May 2024).
• Mullah, Muhammad Ghulam Mustafa. Hazrat Khwaja Sharaf Uddin Chishti ebong Mayar Proshashon o Proshongika Kichhu Kotha. Dhaka: Mubeshah Prakashani, 1990.
• Nizami, Mahbubur Rahman. “Brief Biography of Maulana Junaid Babunagari”. Qoumi Pedia (25 May 2024).
• (P.C.), Population City. “Chittagong Population”. Accessed 6 May 2024.
• Rahman, Mofizur. “Introduction of Baro Awlia of Chittagong”. www.mmritbd.com (10 May 2024).
• Raihan, Mizanur Rahman. “Maulana Shah Sufi Zamir Uddin Nanupuri”. Daily Ittefaq (25 May 2024).
• Sabbir, Ahmad, Abdulla Al Mahmud-Arif Bilgin. “India: Conflict with Minorities in the Conventional Political System. The Status of Muslims.” Conflict Studies Quarterly 43 (2023).
• Saklayen, Ghulam. Sufi Awliyas of Bangladesh. Dhaka: Islamic Foundation Bangladesh, 1996.
• Salim, Muhammad. “Sufi-saint of Chittagong”. Daily Bangladesh Pratidin (9 May 2024).
• Shahedi, Muhammad Isa. “Gateway of Islam Chittagong”. Alokito Bangladesh (8 May 2024).
• Sohel, Md. Fakhrud-Din. “The beginning of Islam and the arrival of Muslims in Chittagong”. Daily Sangram (7 May 2024).
• Talib, Abdul Mannan. Bangladeshe Islam (Islam in Bangladesh). Dhaka: Islamic Foundation Bangladesh, 2002.
• The Daily Star. “Pangaon container terminal to get a boost” (6 May 2024).
• Ubeydul-Hak, Mevlânâ Muhammed. Tezkire-i Evliyâ-i Bengâle. Navakhâlî: 1931 (Urduca).
• Uddin, Jamal. History of Chittagong. Chittagong: Balaka Publications 2022.
• Ullah, Muhammad Jafar. “In memory of Shah Sufi Maulana Muhammad Abdul Jabbar”. Daily Dainik Azadi (22 May 2024).
• Zunaid, Mosrur. “Shrine of Mohchen Aulia: 700 Years of Tradition Ors”. mosrurzunaid.com (20 May 2024).