Imāla and Linguistic Analysis of Basra and Damascus Recitations According to al-Qirāʾāt al-ʿAshr

Year 2025, Volume: 12 Issue: 2, 650 - 673, 15.09.2025

Şeyda Atmaca

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1684662

Abstract

One of the important sciences within Islamic studies is the Quran and its recitation, as it is distinguished by the numerous issues it addresses. Various works and studies throughout history have attempted to uncover these issues. In this sense, the history of the Muṣḥaf, the issues related to tajweed and recitation have been examined and have also been the subject of modern period studies. However, when the issues included in the recitation science are considered, it has been determined that there are also issues that are not sufficiently emphasized. When these issues are prioritised, some rules are hard to understand and apply. It has been understood that the subject of imāla comes first. Due to this special situation, it has been seen that it should be included in modern period recitation science studies and explained in detail. In this sense, imāla, which is included in the recitation science and differs in terms of its application method, will be discussed in our article. Before addressing the issue of imāla, which is included in the methodological recitation disputes, it is necessary to briefly define it. Accordingly, imāla means reading the letter elif by leaning towards the letter ya, and the vowel fetha by leaning towards the vowel kasra. The situations and frequency of imāla applications within the ten qirāʾāt vary. In this respect, it is seen that imāla is frequently encountered in some recitations within the the ten qirāʾāt, rarely in others, and not at all in others as a methodological difference. From this perspective, it can be stated that the subject of our study is to examine the imāla methods according to the recitation of Abu ‘Amr and Ya‘qub from Basra, and Ibn Amir from Damascus by including linguistic analyses and to reveal their application methods, specifically in the Surah Maryam and Surah Isra. It is seen that various problems are experienced in learning and applying imāla, which is a recitation method based on practice and which should be learned from a fam-i muhsin teacher. In this sense, in order to eliminate this problem to some extent, our study aims to contribute to the performance of imāla by mentioning the imāla methods in Basra and Damascus recitations according to the recitation of the Quran. Because, when the frequency and situation of the application of imāla in Quran recitation are taken into consideration, it is seen that it is important in terms of the science of recitation. Since it is a subject that needs to be examined in detail from all aspects, only the imāla methods in the recitations of the imams of the recitation of Ashara who are from Basra and Damascus have been included in our study. It can also be stated that these methods mentioned in our study include the applications in the Surahs Maryam and Isra. As for the method followed in our study, a literature review was conducted by using works on imāla according to the science of recitation and in this context, imāla methods of recitation of imams were analyzed. In this direction, our article consists of two main parts. First, after the purpose of the research was stated, the importance of imāla in the science of recitation was mentioned and the definition of imāla was given. In addition, the purpose, reasons, obstacles and status of imāla among Arab tribes were mentioned and its importance was emphasized. In these subheadings, the views of both Quran and linguists were included and a comparison was made in this sense. Therefore, it was also mentioned that imāla has different types as imāla al-kubra and imāla as-sugra. In the second section, it was also mentioned what kind of imāla was practiced by the recitation imams and narrators in the surahs discussed. In light of this information, the imāla practices of the Basra and Damascus recitation imams in two surahs have been tried to be shown in tables. The symbols of the recitation imams have also been included and with these symbols, it has been tried to be shown in the tables which imam reads in which way. The obtained data has been shared in the conclusion section and the study has been concluded. Thus, in our study, examples of imālas in the Quran have been given and the importance of these practices has been emphasized. In this sense, we hope that our article will be a resource especially for researchers who will work in the field.

Keywords

Qur’an and Qirāʾāt , al-Qirāʾāt al-ʿAshr , The Qirāʾā of Basra , The Qirāʾā of Damascus , Imāla

Ethical Statement

*This article is extracted from my doctorate dissertation entitled “Imale and Linguistical Analysis in the Context of al-Qirāʾāt al-ʿAshr”, supervised by Prof. Dr. Mustafa Kara PhD. Dissertation, Çukurova University, Adana/Türkiye, 2025). This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Supporting Institution

The author acknowledges that she received no external funding in support of this research.

Kırâat-i ‘Aşereye Göre Basra ve Şam Kırâatlerinde İmale ve Dil Bilimsel Analizi

Abstract

İslamî ilimler içerisinde önemi haiz olan ilimlerden birisi de Kur’an-ı Kerim ve kırâat ilmidir. Zira kırâat ilmi içerisinde barındırdığı pek çok mesele ile ön plana çıkmaktadır. Bu meseleler tarih boyunca çeşitli eserler ve çalışmalarla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu anlamda Kur’an tarihi, tecvit ve kırâat ile ilgili hususlar incelemeye tabi tutulmuş ve modern dönem çalışmalarına da konu teşkil etmiştir. Ancak kırâat ilminin ihtiva etmiş olduğu meseleler göz önüne alındığında üzerinde yeteri kadar durulmayan konuların da olduğu tespit edilmiştir. Bu meselelere öncelik verildiğinde anlaşılmasında ve uygulanmasında güçlük çekilen bazı kâidelerin olduğu görülmüştür. Bunların başında ise imale bahsinin geldiği anlaşılmıştır. Bu özel durumuna binaen imale bahsinin modern dönem kırâat ilmi çalışmalarına dahil edilerek detaylıca açıklanmasının gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu anlamda makalemizde kırâat ilmi içerisinde yer alan ve uygulanma usulüyle farklılık arz eden imaleden bahsedilecektir. Usul ihtilaflarına dahil olan imale konusu ele alınmadan önce kısaca tanımının yapılması gerekmektedir. Buna göre imale elif harfinin yâ harfine, fetha harekenin ise kesra harekeye meylettirilerek okunması anlamına gelmektedir. Kırâat-i ‘aşere içerisinde imale uygulamalarının hangi durumlarda ve ne sıklıkla uygulandığı farklılık arz etmektedir. Bu yönüyle imalenin, kırâat-i ‘aşere içerisindeki bazı kırâatlerde sıkça rastlanan bazılarında az, bazılarında ise hiç uygulanmayan bir usul farklılığı olarak geçtiği görülmektedir. Buradan hareketle çalışmamızın konusunun dil bilimsel analizlerine de yer vermek suretiyle imale usullerinin, kırâat-i ‘aşereye göre Basra kırâatlerinden olan Ebû ‘Amr ile Ya‘kûb, Şam kırâatinden olan İbn Âmir kırâatine göre incelenmesi ve uygulanış biçimlerinin Meryem ile İsrâ sûresi özelinde ortaya çıkarılması olduğu ifade edilebilir. Fem-i muhsin bir hocadan öğrenilmesi gereken ve bu yönüyle de uygulama esaslı bir kırâat usulü olan imalenin öğrenilmesinde ve uygulanmasında çeşitli problemlerin yaşandığı görülmektedir. Bu anlamda çalışmamızda bu sorununun bir nebze olsun bertaraf edilmesi açısından kırâat-i ‘aşereye göre Basra ve Şam kırâatlerindeki imale usullerinden bahsedilmek suretiyle imalenin icra edilmesine katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Zira imalenin Kur’an kırâatindeki uygulanma sıklığı ve durumu göz önüne alındığında kırâat ilmi açısından önemli olduğu görülmektedir. Her yönüyle detaylı incelenmesi gereken bir konu olması açısından çalışmamızda sadece kırâat-i ‘aşere imamlarından Basra ve Şam’a mensubiyeti olanların kırâatlerindeki imale usullerine yer verilmiştir. Ayrıca çalışmamızda zikredilen bu usullerin Meryem ve İsrâ sûrelerindeki uygulamaları kapsadığı da belirtilebilir. Çalışmamızda izlenilen yönteme gelince kırâat ilmine göre imaleyi konu alan eserlerden istifade edilerek literatür taraması yapılmış ve bu minvalde kırâat imamlarının imale usulleri analize tabi tutulmuştur. Bu doğrultuda makalemiz iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk olarak araştırmanın amacı belirtildikten sonra kırâat ilminde imalenin öneminden bahsedilmiş ve imalenin tanımına yer verilmiştir. Ayrıca imalenin gayesi, sebepleri, engelleri, Arap kabileleri içindeki durumuna da değinilerek önemi üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Bu alt başlıklarda hem kurranın hem de dil âlimlerin görüşlerine de yer verilmiş ve bu anlamda bir mukayesede de bulunulmuştur. Binaenaleyh imalenin kendi içerisinde imale-i kubrâ ve imale-i suğrâ şeklinde farklı çeşitlerinin olduğundan da bahsedilmiştir. İkinci bölümde ise ele alınan sûrelerde kırâat imamlarının ve râvilerinin ne çeşit imale uygulamasında bulunduğundan da söz edilmiştir. Verilen bu bilgiler ışığında Basra ve Şam kırâat imamlarının iki sûre özelindeki imale uygulamaları tablolarla gösterilmiştir. Kırâat imamlarının remizlerine de yer verilmiş ve bu remizlerle hangi imamın ne şekilde okuduğu tablolarda gösterilmeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler sonuç kısmında paylaşılarak çalışma nihayete erdirilmiştir. Böylece çalışmamızda Kur’an-ı Kerim’de geçen imalelere misaller verilerek bu uygulamaların önemine vurgu yapılmıştır. Bu anlamda makalemizin bilhassa alanda çalışma yapacak olan araştırmacılara kaynak teşkil etmesini ümit etmekteyiz.

Keywords

Kur’an-ı Kerim ve Kırâat , Kırâat-i ‘Aşere , Basra Kırâati , Şam Kırâati , İmale

Ethical Statement

*Bu çalışma Prof. Dr. Mustafa Kara danışmanlığında 04.02.2025 tarihinde tamamladığımız Kırâat-i ‘Aşera Bağlamında İmâle ve Dil Bilimsel Analizi başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Supporting Institution

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

References

• Altıkulaç, Tayyar. “Ebû Amr b. Alâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994, 10/94-96.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Âmir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999, 19/308-310.
• Aşıkkutlu, Mehmed Rüşdî. Tayyibenin elfâz manası. İstanbul: y.y., 1977-1978.
• Atmaca, Şeyda, Kırâat-i ‘Aşera Bağlamında İmâle ve Dil Bilimsel Analizi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2025.
• Başkan, Ömer. Anlamı Etkileyen Kırâat Farklılıklarının Tevcîhi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kırâat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayıncılık, 2022.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd. et-Teysîr. nşr. O. Pretzl. İstanbul: y.y., 1930.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd. el-Feth ve’l-imale, thk. Ebû Saîd Amr b. Ğarâme el-Amrevî. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 2002.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd. el-Mûdih. thk. Fargali Sayyid Arabâvî. Lübnan: Dâru’l-Kutub el-İlmiyye, 2010.
• Dânî, Ebû ‘Amr Osmân b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırâati’s-seb’ fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Ferîd Muhammed b. Azzûz. Dımaşk: Dâr-u İbn Kesîr, 2016.
• Demirci, Muhsin. “el-Ahrufü’s-Seb‘a”. DİA. 2/175-177. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî. İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-ʿArab. thk. Receb Osman Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
• Ebû Şâme, Ebü’l-Kâsım Şihâbüddin el-Makdisî. Şerhu’ş-Şâtıbiyye ibrâzü’l-meânî min hırzi’l-emânî fi’l-kırâati’s-seb’. thk. Muhammed Seyyid Osman. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2013.
• Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr el-Müberrad el-Ezdî es-Sümâlî. el-Kâmil. nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1997.
• ed-Dimyâtî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdilğanî el-Bennâ. İthâf fudalai’l-beşer fî’l-kırâati’l-erbaa‘te ‘aşer. thk. Enes Mihrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2006.
• el-Ânî, Muhammed Avvâd Hamûdî. Hulâsatu ilmu’t-tecvîd ve sefer kırâatu’l-kurrâu’-l emâcid ve fevâid ehar. Bağdad: Mektebetu’n-Nûr, 1938.
• el-Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbu’l-ayn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Emrûd, Mustafa. Yenzur el-câmia li’l-ahkâmi rivâyetî Verş ve Kâlûn ‘ani’l-İmâm Nâfi. Cezayir: Dâru el-İmâm Mâlik li’l-Kutub, 2001.
• Ensârî, İbn Hişâm. Evzah el-mesâlik ilâ elfiyye İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1966.
• er-Rifâî, Mustafa Sadık. Târîhu âdabû’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-‘Arabî, 1974.
• eş-Şelebi, Abdulfettah İsmâîl. fi’d-dirâsâti’l-Kur’âniyye ve’l-lügaviyye. Cidde: Dâru’ş-Şürûk, 1983.
• Feyizli, Hasan Tahsin. Kırâat-i Aşere. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Halîl, Beşîr Alî. “el-imale ve ilelihâ fî kırâati Ebî ‘Amr el-Basrî”. Mecelletu’l-Câmiatu’l-Esmeriyye. Libya: el-Câmiatu’l-Esmeriyyeti’l-İslâmiyye, 2014.
• Hasrî, Muhammed Halil. Nûru’l-kulûb fî kırâati Ya‘kûb. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2004.
• Hilal, Abdülgaffâr Hamid. el-Lehecâtü’l-‘Arabiyye neş’eten tatavvuran. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1414/1993.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali Neccâr. Kahire: Dâru’l-Kutubu’l-Mısrıyye, 2. Basım, 1952.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. Sirru sınâatu’l-irâb. thk. Huseyin Hendâvî. Şam: Dâru’l-Kalem, 1985.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. Sirru sinâatu’l-‘irâb. thk. Muhammed Hasen İsmâîl ve Ahmed Ruşdî Âmir. Lübnan: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye Beyrut, 2000.
• İbn Ebî Meryem, el-Mûdih fî vucûhî’l-kırâat ve ilelihâ. thk. Amr Hamdan el-Kebîsî. b.y.: Mektebetü’t-teviyyetu’l-İslâmiyyeh, 2. Basım, 2002.
• İbn Galbûn, Ebu’t-Tayyib. Kitâbu’l-istikmâl. thk. Abdülfettâh Bahîrî İbrâhîm, Kahire: y.y., 1991.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Mükerrem. Lisânu’l-Arab, thk. Abdullah Ali Kebîr, M. Ahmed Haseballah ve H. Muhammed Şâzelî, Kahire: y.y., ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. Kitâbü's-seb‘a fi’l-kırâ’ât, thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Mâarif, 1980.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırâati’l-aşr. Lübnan: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr. thk. ed-Dabba Ali Muhammed. Mısır: Mustafe’l Bâbi’l-Halebî, 1950.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. Gâyetü’n-nihâye. thk. G. Bergstraesser. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1982.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. Tahbîrü’t-Teysîr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Ahmed Muhammed Muflih el-Kudât. Amman: Dârü’l- Furkan, 1421/2000, 244.
• İbnü’l-Kâsıh, Ali b. Osman. Kurratu’l-‘ayn. thk. İbrâhim Muhammed el-Cermî. Amman: Dâru Ammar, 2005.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn. Şerhu’l-mufassal. Kahire: Mektebetu’l-Mutnebî, ts.
• Ma‘saravî, Ahmed Îsâ. Mushafu’t-Tecvîd ve behâmişehu fî’l-kırâati’-‘aşr. Dımaşk: Matbaatu’s-Suryâ, 2008.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. Kitabü’t-tebsıra fi’l- kırââti’s-seb‘a. thk. Muhammed en-Nedvi. Bombay: Darü’s-Selefiyye, 1982.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Keşf an vûcûhi’l-kırâati’s-seb’ ve ilelihâ ve hücecihâ, thk. Muhyiddin Ramazan. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1984.
• Mehmed Emîn Efendi, Molla b. Abdullâh. Umdetü’l-Hullân fî izâhi Zübdetü’l-irfân. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2018.
• Meryem, İbn Ebî. el-Mûdih fî vucûhî’l-kırâat ve ilelihâ. thk. Amr Hamdan el-Kebîsî. b.y.: Mektebetü’t-teviyyetu’l-İslâmiyyeh, 2. Basım, 2002.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Müktebes mine’l-lehecâti’l-‘Arabiyye ve’l-Kur’âniyye. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 1978.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Kırâât ve eseruhâ fî ‘ulûmi’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Eseriyye, 1984.
• Pâluvî, Hamid b. Abdülfettah. Zübdetü’l-irfân. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2016.
• Sâlih, Huseyin Hâmid. İbnü’l-Cezerî ve dirâsâtuhu’s-savtiyye fî davi ilmi’l-lugatu’l-hadîs. Bağdad: Câmiatu Bağdad, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Sehâvî, Alemüddin. Cemâlü’l-kurrâʾ ve kemâlü’l-ikrâʾ. nşr. Mervân el-Atıyye – Muhsin Harâbe. Dımaşk-Beyrut: y.y., 1418/1997.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. Mısır: Matbaatu’l-Emiriyye, 1317/1899.
• Şâhîn, Abdu’s-Sabûr. Eseru’l-kırâat fî’l-esvâti ve’n-nahvî’l-Arabî. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1987.
• Şelbî, Abdulfettah İsmâîl. İmâle fî’l-kırâat-i ve’l-lehecâti’l-‘Arabiyye. Cidde: Dâru’ş-Şurûk, 2. Basım, 1983.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Ya‘kûb. Mîşâl–Emîl Bedî‘. el-Muʿcemü’l-mufassal fi’l-luġa ve’l-edeb. Beyrut: y.y., 1987.
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut 1401-1405/1981-85.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: İSAM Yayınları, 1995.