ŞEHİR VE EŞRAF: OSMANLI DİYARBEKİR’İNDE EŞRAF TOWN AND NOTABLES: NOTABLES OF DİYARBEKİR DURİNG OTTOMAN PERİOD

Year 2015, Volume: 14 Issue: 53, 127 - 144, 12.04.2015

İbrahim Özcoşar

https://doi.org/10.17755/esosder.94459

Abstract

İslam/Osmanlı şehrine dair araştırmalarda göze çarpan özelliklerden biri de“tek-tipçi” ve “merkeziyetçi” yaklaşımların etkisidir.  Bu yaklaşımlar, İslam/Osmanlı şehirlerini hiçbir özgün yanı bulunmayan iradesiz şehirler olarak tanımlama eğilimindedirler.  Bu çalışmada, Osmanlı Dönemi Diyarbekir’inde, şehir eşrafının şehir yönetiminde etkin olma çabaları üzerinden bu yaklaşımın eleştirisi yapılmıştır. Yine bu örnek üzerinden, merkezin/iktidarların yönlendirdiği varsayılan İslam/Osmanlı şehri kavramına,  şehirliyi merkeze alan bir açıyla yaklaşılarak şehrin iradesi ve özgün yanları vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler: İslam/Osmanlı Şehri, Diyarbekir, Eşraf. 

Keywords

İslam/Osmanlı Şehri, Diyarbekir, Eşraf

References

• Kaynakça
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• A.MKT.MHM. 636/21; BEO, 1267/94981; DH.MKT., 2098/26, 2183/63, 2745/72; İ.HUS. 73/1316/L-05; İE. ENB., 2/125, 2/193; İE.ML., 2/105.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri (DŞS)
• , 315, 355, 375, 592, 590 Nolu Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri.
• Kitaplar-Makaleler-Bildiriler
• Acun, Fatma (2005): “Osmanlı Şehirlerinde Devlet ve Sivil Toplum”, Sivil toplum 3(10), 51-60.
• Ahmed Cevdet Paşa (1994): Tarih-i Cevdet, c. 6, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• Akgündüz, Ahmet (1992): Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri,4. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri, I. Kısım Merkezî ve Umumî Kanunnâmeler, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Ayn-ı Ali Efendi (1280): Kavânîn-i Âl-i Osmân der Hulâsa-i Mezâmîn-i Defter-i Dîvân, İstanbul.
• Başarır, Özlem (2014): “Diyarbekir Eyaleti Örneğinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Taşrasında Mukataalar Özelinde Üretim ve Ticaret”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX / 1, 127-166.
• Beysanoğlu, Şevket (1957): Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, c. I, İstanbul.
• Beysanoğlu, Şevket (1990): Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi, c.II, Neyir Yayınları, Ankara.
• Bourdieu, Pierre (2005):, Pratik Nedenler,çev: Hülya Uğur Tanrıöver, Hil yayınları, İstanbul.
• Bulduk, Abdulgani Fahri (2007): Diyarbekir Valileri, haz.: Eyüp Tanrıverdi, Ahmet Taşğın, Medrese Yayınları, Ankara.
• Canlı, Cemalettin -Uçak, Halil İbrahim (2012): Hattın Dört Yanında Cemilpaşazadeler, Dipnot Yayınları, Ankara.
• Cansever, Turgut (2010): Osmanlı Şehri, Timaş Yayınları, İstanbul .
• Çadırcı, Musa (1997): Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Çelik, Celaleddin, (2012): “İslam Şehri’nden Şehir İslamı’na: Tarihsel Tecrübeden Sosyolojik Pratiğe Şehrin Medeniyet Kodları”, Milel ve Nihal, 9 (3), 137-156
• Durakbaşa, Ayşe Nilüfer (2010): “Taşra Burjuvazisinin Tarihsel Kökenleri”, Toplum ve Bilim, 2010, sayı 118, c. 1, 6-38.
• Emirî, Ali (1324): “Yavuz Sultan Selim Ham Hazretleri tarafından (Amid) Şehrinin Suret-i Feth ve Teshiri”, Amid-i Sevda, Matbaa-i Amidî, Diyarbekir, sayı 1, s. 6-12.
• Emirî, Ali (1325): “Evail-i Halinde Fakir İken Ticaret ve Ziraate Sa’y ve İkdam ile (Amid) Şehrinin Azam Agniyasından Olan (Sahib-i Camii) Melik Ahmed Paşa”, Amid-i Sevda, Matbaa-i Amidî, Diyarbekir, 81-88.
• Emirî, Ali (ty): Diyarbekir A’yanının Mevakib ve Eşrafının Terceme-i Halleri, Basım yeri yok.
• Epiözdemir, Şakir (2005): 1514 Amasya Anlaşması Kürt-Osmanlı İttifakı ve Mevlana İdris-i Bitlisi, Pêrî Yayınları, İstanbul.
• Ergenç, Özer (1982): “Osmanlı Klasik Dönemindeki «Eşraf ve A'yan» Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları III, İstanbul.
• Evliya Çelebi (2004): Seyahatname, c. 4, haz.: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Faroqhi, Suraiya (2000): Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Feridun Bey (1264): Münşeâtü’s-Selatîn, c.I, İstanbul.
• Gökalp, M.Nihat (1977): “Ağabeyim Ziya Gökalp’in Hayatı”, Ziya Gökalp, c. 2 , sayı: 6, 163-177.
• Gökalp, Ziya (1953): Şaki İbrahim Destanı, İstanbul.
• Hoca Sâdeddin (1280):Tâcû't-tevârîh, İstanbul.
• Humphreys, R. Stephen (2011): İslam Tarihi Metodolojisi, Bir Sosyal Tarih Uygulaması, çev.: Murtaza Bedir, Litera Yayıncılık, İstanbul.
• İdrîs-î Bidlîsî (2001): Selim Şah-nâme, haz.:Hicabi Kırlangıç, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Göyünç, Nejat (1994): “Diyarbakır” maddesi, DİA, c. 9, 464-469.
• İlhan, Mehdi (2000): Amid (Diyarbekir), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• İnalcık, Halil (2009): Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Kankal, Ahmet (2004): “Diyarbekir’in Osmanlı’ya İlhakında Emeği Geçenlerden Biri: Yiğit Ahmed”, Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, Diyarbakır, 611-615.
• Kansu, Aykut (2009): 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karpat, Kemal H. (2006): Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, çev. Dilek Özdemir, İmge Yayınevi, Ankara.
• Katib Çelebi (1287): Fezleke, c.II, Ceride-i Havadis Matbaası, İstanbul.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1956): “Ziya Gökalp Müzesi Kılavuzu, Gökalp Ailesi Kütüğü, Ziya Gökalp’in Kronolojisi ve Gökalp Albümü”, Kara-Amid, sayı 1, 148-240
• Kunt, İ. Metin (ty): Bir Osmanlı Valisinin Yıllık Gelir Gideri 1670-71, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları no 162.
• Kurt, Abdurrahman (2010): “Weber’in İslam Görüşü Üzerine Bir Değerlendirme”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 19, sayı: 1, 1-23.
• Mardin, Şerif (1992): Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler 1, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Öz, Mehmet (1999): “Klasik Dönem Osmanlı Siyasi Düşüncesi: Tarihi Temeller ve Ana İlkeler”,İslami Araştırmalar Dergisi, c. 12, sayı 1, 27-33.
• Özcoşar, İbrahim (2008): Bir Yüzyıl Bir Sancak Bir Cemaat 19. Yüzyılda Mardin Süryanileri, Beyan Yayınları, İstanbul.
• Özcoşar, İbrahim (2009) Merkezileşme Sürecinde Bir Taşra Kenti: Mardin, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin.
• Said Paşa (1302): Diyarbekir Tarihçesi, Diyarbekir.
• Sevgen, Nazmi (1982): Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• Sunar, Lütfi (2011): “Weber'in Tarihsel Şehir Sosyolojisi: Modern Toplumun Temeli Olarak Şehir”, Sosyoloji Dergisi, sayı 22, İstanbul, 423-442.
• Süreyya, Mehmed (1996): Sicil-i Osmanî, c.I, haz: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Şapolyon, E.B.(1943): Ziya Gökalp: İttihat ve Terakki ve Meşrutiyet Tarihi, İ. Berkalp Kitabevi, İstanbul.
• Toktaş, Fatih (2002): “Fârâbî’nin Kitâbü’l-Mille Adlı Eserinin Takdim ve Çevirisi”, Dîvân, sayı: 1, 247-273.
• Turner, Bryan S.(1998): Weber and Islam, Routledge, London.
• Yaşaroğlu, M.Kâmil (1996): “Gürani, Molla” maddesi, D İA, c. 14, İstanbul, 248-250.
• Yılmazçelik, İbrahim (1995): XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Yılmazçelik, İbrahim (2001): Diyarbakır Şer’iyye Sicilleri (Katalog ve Fihristleri), Neyir Matbaacılık, Ankara.