Öz
Klasik
Türk Edebiyatı’na, yaşanılan din ve kültür başta olmak üzere birçok muhtelif
unsur kaynaklık eder. Tipler ve kişilikler, Klasik Türk Edebiyatı’nın önemli
kaynakları arasında yer alır. Bu kaynakların müstakil eserler incelenerek ortaya
çıkarılması gerekmektedir. Klasik Edebiyat’ta tipler ve kişilikler edebî bir metnin
kurgulanmasındaki temel unsurlardır. Şair, eserinde yer verdiği tipler ve kişilikler
sayesinde düşüncelerini ve hissiyatını somutlaştırma fırsatı bulur. Bu sebeple metni tam olarak anlayabilmek için
tip ve kişiliklerin doğru tesbit edilmesi önemlidir. Tip,
toplumun süregelen yaşantısı içinde kendini gösteren belirgin davranışları
temsil eder. Divan Şiiri’nde belirgin davranışları temsil eden pek çok tip
vardır. Bunlar, Âşık, Maşuk, Rakîb, Mecnun, Leylâ, Saki, Derviş gibi tahayyülî
ve tasavvurî tipler ile ‘Andelîb, Bülbül, Gül, Şem’, Pervane, Zühre gibi
temsilî tiplerdir. Kişilik, kişinin kendi görüş, düşünüş ve davranışlarıyla
şekillenir. Kişilik, basmakalıp davranışlar yerine değişken davranışlar sergiler.
Divan Şiiri’nde kişilikler, Dinî, Tarihî (Destani-Mitolojik), Edebî ve
Sanatkâr, Mutasavvıf ve Bilgin şeklinde tasnif edilebilir. Ayrıca, bir milletin
kendi değer yargılarını öğrenmesi kültürel ve sanatsal açıdan çok önemlidir.
Toplumun davranış ve yapısını temsil eden tipler ve kişilikler de bu düşünceden
hareketle ele alınmalıdır. Böylece hem edebi eserlerin anlaşılması kolaylaşmış
olacak hem de toplumun değer yargıları daha iyi anlaşılacaktır. Tüfekçizade Sâlih Baba,
1846-1906 yılları arasında Erzincan’da yaşamış, Nakşibendi Tarikatı’nın Halveti
kolunun isim yapmış müridlerinden biridir. Salih Baba'nın bir Divân'ı
vardır. Sâlih Baba Divanı’nın lakabı
Rabıta-i Nakş-ı Hayâlî’dir. Bu divan, şeyhini çok seven ve ona çok bağlı olan
bir müridin hocasına duyduğu saygıyı, sevgiyi, bağlılığı; güzel, yalın bir
ifadeyle aktardığı, incelenmeye değer önemli bir eserdir. Salih Baba,
şiirlerinde tasavvufu kullanmıştır. Şiirlerinin birçoğunda tasavvufî tip ve
kişiliklere yer vermiş ve şiirlerini bu tip ve kişilikler üzerine kurmuştur. Bu
çalışmada Sâlih Baba’nın, şiirlerinde tip ve kişilikleri nasıl işlediği ve
bunlara yüklediği roller incelenecektir
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKKAYA, Mehmet (2018). “Divân ve Halk Şiirinin Şahıs Dünyası”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C: 20, S: 3, ss. 363-380
- AKKUŞ, Metin (1995). Nefi Divanı’nda Tipler ve Kişilikler, Erzurum: FEF Yayınları.
- AKKUŞ, Metin (2000). Divan Şiirinde İnsan I-Dini Kişilikler, Erzurum: FEF Yayınları.
- AKKUŞ, Metin (2006). “Klasik Edebiyatta Tipler”, Türk Edebiyatı Tarihi, Talat Sait Halman vd. C: 2, İstanbul, ss. 393-402
- AKTEPE, Orhan (1977). “Erzincanlı Tekke Şairi Sâlih Baba”, Muştu Dergisi.
- ALBAYRAK, Nurettin (1986). "Bir Tasavvuf Şairi Tüfekçizade Salih Baba", Mavera Dergisi, S.109, ss. 8-10.
- AYDIN, Haluk (2010), Cevrî Divanı’nın Tahlili, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi.
- BANARLI, N. Sami (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C: 2, İstanbul: M.E.B. Yayınları.
- CAN, Adem (2016). “Salih Baba’nın Şiirinde İnsân-ı Kâmil”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı C: 1, ss. 879-890
- ÇAKIR, Mehmet Saki (2017). " Şeyh Abdurrahman-ı Tâğî ve Norşin Tekkesi’nden Yayılan Kollar", İHYA Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi, C: 3, S: 2, ss. 26-53
- ÇETİN, İsmet (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- DENİZ, Mustafa (2002), Salih Baba Divanı'nda Dinî-Tasavvufî Şahsiyetler, Ayet ve Hadisler, Bitirme Tezi, Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi.
- DOĞAN, Ahmet (1988). Sâlih Baba Hayatı ve Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- DOĞAN, Ahmet (2009). “Salih Baba”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 36, ss. 37-38
- DEVELLİOĞLU, Ferit (1988), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara.
- ERDOĞAN, Abdülkerim (2014). “Erzincanlı Salih Baba”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir, ss. 441-459
- GÖLPINARLI, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılâp ve Aka Yayınları
- GÖLPINARLI, Abdülbaki (1990). Mantık Al-Tayr (Feridüddin-i Attar), İstanbul: M.E.B. Yayınları
- HOŞAB, Ayşe Merve (2017). “Sırrî Rahile Hanım Divanı’nda Dinî Kişilikler”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 29, ss. 227-263
- İLHAN, Bilge (2016). “Sehî Bey Dîvânında Dinî Tipler”, Pamukkale Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 6, ss. 82-105
- İSPİR, Meheddin (2017). “Münîrî’nin Gülşen-i Ebrâr ve Maden-i Esrâr Mesnevisi’ndeki Tipler ve Kişilikler”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED) II/3, ss. 13-44
- KAPLAN, Mehmet (1985). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- KURNAZ, Cemal (1987). Hayâlî Bey Divânı Tahlîli, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
- KUYUMCU, Fehmi (1979), Erzincanlı Tüfekçizâde Sâlih Baba Divanı, Ankara.
- LEVENT, Agâh Sırrı (1980). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi
- ONAY, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: TDV. Yayınları
- PALA, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları
- SAĞIR, Mukim (2016). “Salih Baba Divânı’nında Türkçe’nin Söz Varlığı”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı, C: 1, ss. 627-636
- SEFERCİOĞLU, M. Nejat (2001). Nev’î Divânı’nın Tahlîli, Ankara: Akçağ Yayınları
- ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakib’e Dair, İstanbul: Enderun Kitabevi
- ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında, İstanbul: Enderun Kitabevi
- TOLASA, Harun (1973). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Sevinç Matbaası
- TÖKEL, Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Şahıslar Mitolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları
- TUYGUN, Ünal (2003). Pîri Sami Hazretleri Hayatı ve Sohbetleri, İstanbul: Kervan Yayınları.
- ULUDAĞ, Erdoğan (2013). Salâmân ve Absâl, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları
- ULUDAĞ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları YALÇINKAYA, Şeyhettin (2015). Sâlih Baba Divanı, Semerkand Edebiyat Dizisi. YILMAZ, Hasan Kâmil (2012). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat ZAVOTÇU, Gencay (2006). Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü, Ankara: Aydın Kitabevi ZAVOTÇU, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, İstanbul: Kesit Yayınları
Öz
Kaynakça
- AKKAYA, Mehmet (2018). “Divân ve Halk Şiirinin Şahıs Dünyası”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C: 20, S: 3, ss. 363-380
- AKKUŞ, Metin (1995). Nefi Divanı’nda Tipler ve Kişilikler, Erzurum: FEF Yayınları.
- AKKUŞ, Metin (2000). Divan Şiirinde İnsan I-Dini Kişilikler, Erzurum: FEF Yayınları.
- AKKUŞ, Metin (2006). “Klasik Edebiyatta Tipler”, Türk Edebiyatı Tarihi, Talat Sait Halman vd. C: 2, İstanbul, ss. 393-402
- AKTEPE, Orhan (1977). “Erzincanlı Tekke Şairi Sâlih Baba”, Muştu Dergisi.
- ALBAYRAK, Nurettin (1986). "Bir Tasavvuf Şairi Tüfekçizade Salih Baba", Mavera Dergisi, S.109, ss. 8-10.
- AYDIN, Haluk (2010), Cevrî Divanı’nın Tahlili, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi.
- BANARLI, N. Sami (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C: 2, İstanbul: M.E.B. Yayınları.
- CAN, Adem (2016). “Salih Baba’nın Şiirinde İnsân-ı Kâmil”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı C: 1, ss. 879-890
- ÇAKIR, Mehmet Saki (2017). " Şeyh Abdurrahman-ı Tâğî ve Norşin Tekkesi’nden Yayılan Kollar", İHYA Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi, C: 3, S: 2, ss. 26-53
- ÇETİN, İsmet (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- DENİZ, Mustafa (2002), Salih Baba Divanı'nda Dinî-Tasavvufî Şahsiyetler, Ayet ve Hadisler, Bitirme Tezi, Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi.
- DOĞAN, Ahmet (1988). Sâlih Baba Hayatı ve Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- DOĞAN, Ahmet (2009). “Salih Baba”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 36, ss. 37-38
- DEVELLİOĞLU, Ferit (1988), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara.
- ERDOĞAN, Abdülkerim (2014). “Erzincanlı Salih Baba”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir, ss. 441-459
- GÖLPINARLI, Abdülbaki (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılâp ve Aka Yayınları
- GÖLPINARLI, Abdülbaki (1990). Mantık Al-Tayr (Feridüddin-i Attar), İstanbul: M.E.B. Yayınları
- HOŞAB, Ayşe Merve (2017). “Sırrî Rahile Hanım Divanı’nda Dinî Kişilikler”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 29, ss. 227-263
- İLHAN, Bilge (2016). “Sehî Bey Dîvânında Dinî Tipler”, Pamukkale Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 6, ss. 82-105
- İSPİR, Meheddin (2017). “Münîrî’nin Gülşen-i Ebrâr ve Maden-i Esrâr Mesnevisi’ndeki Tipler ve Kişilikler”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED) II/3, ss. 13-44
- KAPLAN, Mehmet (1985). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- KURNAZ, Cemal (1987). Hayâlî Bey Divânı Tahlîli, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
- KUYUMCU, Fehmi (1979), Erzincanlı Tüfekçizâde Sâlih Baba Divanı, Ankara.
- LEVENT, Agâh Sırrı (1980). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi
- ONAY, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: TDV. Yayınları
- PALA, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları
- SAĞIR, Mukim (2016). “Salih Baba Divânı’nında Türkçe’nin Söz Varlığı”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiri Kitabı, C: 1, ss. 627-636
- SEFERCİOĞLU, M. Nejat (2001). Nev’î Divânı’nın Tahlîli, Ankara: Akçağ Yayınları
- ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakib’e Dair, İstanbul: Enderun Kitabevi
- ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında, İstanbul: Enderun Kitabevi
- TOLASA, Harun (1973). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Sevinç Matbaası
- TÖKEL, Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Şahıslar Mitolojisi, Ankara: Akçağ Yayınları
- TUYGUN, Ünal (2003). Pîri Sami Hazretleri Hayatı ve Sohbetleri, İstanbul: Kervan Yayınları.
- ULUDAĞ, Erdoğan (2013). Salâmân ve Absâl, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları
- ULUDAĞ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları YALÇINKAYA, Şeyhettin (2015). Sâlih Baba Divanı, Semerkand Edebiyat Dizisi. YILMAZ, Hasan Kâmil (2012). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat ZAVOTÇU, Gencay (2006). Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü, Ankara: Aydın Kitabevi ZAVOTÇU, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü, İstanbul: Kesit Yayınları
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Ağustos 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 2 Sayı: 2 |
