ALİ ŞİR NEVÂYÎ’NİN FEVÂYÎDÜ’L-KİBER ADLI DİVANINDA HASTALIKLAR VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 74 - 90, 30.03.2024

Süleyman Solmaz , Ayşe Kaplan

https://doi.org/10.58659/estad.1420737

Öz

Divan şiiri; gündelik hayatı, toplumun sosyal ve kültürel yapısını söz ve mana sanatlarıyla harmanlayarak kullanır. Yaşadığı toplumun kültüründen bağımsız düşünemeyeceğimiz divan şairlerinin eserlerinde bahsettiği konulardan birisi de hastalıklardır. Çağatay edebiyatının en önemli şairlerinden biri olan Ali Şir Nevâyî (Ö.1501), şair ve devlet adamı olarak Türk dili ve kültürüne büyük katkılarda bulunmuştur. Şair, içinde yaşadığı kültürel hayatı ve çeşitli ilimlerdeki bilgisini eserlerinde yansıtmıştır. Onun eserlerinde sosyoloji, musiki, kozmoloji, halk mutfağı, halk hekimliği gibi alanlarda bilgilere ulaşmak mümkündür.
Bu çalışmamızda Nevâyî’nin Fevâyîdü’l-Kiber Divanı’nda yer alan hastalıklarla ilgili unsurlar yer almaktadır. Bu bağlamda hasta-tabip ilişkisi, hastalıklar, hastalıkların nedenleri, tedavi yöntemleri, hastalıklarla ilgili halk inanışları incelenecektir. Hastalıkla ilgili agrık, cerahat, cünun, dâğ, göz ağarması, kuduz, maraz, sarıg agrık, sıtma, remed, yarakan, kelimeleri kullanılmıştır. Tedavi yöntemi olarak kan aldırmak, perhiz, yaraları dağlamak, göze sürme sürmek, kehribar takmak, misk ve amber tozu kullanmak, delileri zincire vurmak zikredilmiştir. Tedavi araçlarından neşter, pamuk ve gözlük kullanılmıştır. Manevi tedavi yöntemlerinden ise hastalar için muska yazıldığı, sevgiliye ait bir eşyanın üstte taşındığı, delilik hastalığına tutulanlar için öğüt vermek ve sabır tavsiye etmek yoluyla iyileşmesinin beklendiği görülmüştür. Hasta ziyaretine gitmek, sarılığın tedavisi için sarı bir nesneye bakmak, değişik malzemeleri karıştırarak yakı yapmak, ölecek hastanın başında beklemek beyitlerde yer alan inanç ve geleneklerdendir.

Anahtar Kelimeler

Tıp, Hasta, Tabîb, Hastalık, Tedavi, Divan Şiiri, Ali Şir Nevâyî

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî (İnceleme-MetinDizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYNACI, Mihrican (2012). “Divan Şiirinde Geçen Göz Hastalıklarının Klâsik Dönem Tıp Metinleri Ekseninde Değerlendirilmesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C.9, s.s. 29.
• BAYTOP Turhan; BOZKURT Nebi (2020). “Misk”, DİA, C.30, s.s.181-182.
• CEYLAN, Zekeriya (2010). “Teolojik Ve Folklorik Açıdan Ölüm Ve Ölüyle İlgili Davranış Uygulamaları”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, Sakarya Üniversitasi
• ERDEM, Sargon (1991). “Amber”, DİA, C.3, s. s. 7-8.
• GÜLER, Meryem; BABÜR, Yusuf (2020). “Ahmedî Divanı’nda Hasta Kavramı ve Göz Hastalıkları”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 13, Sayı:1, s.s.42-60
• http://sozluk.gov.tr/ (Sıtma ve Yakı-E.T.:20/01/2024)
• KAÇALİN, Mustafa (2011). Niyâzî Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar El-Lügâtu’n-Nevâiyye ve’l-İstişhâdâtü’l-Çaġatâ’iyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAYA, Önal (1996). Fevâidü’l-Kiber, Ankara: TDK Yayınları
• KEMİKLİ, Bilal (2007). “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, Sayı:1, Bursa, s.s. 19-36.
• PALA, İskender (2007). “Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü”, İstanbul: Kapı Yayınları
• RAHİMİ, Ferhad (2016). “Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• RAHMANİ, Zabihullah (2019). “Ali Şir Nevâyî’nin Fevâyîdü’l-Kiber Divanı’nda (Gazeller) Sosyal Hayat İzleri”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi
• SAYGIN, Muharrem (2021). “Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sigar Adlı Divanında Tababet ve Halk Hekimliğ”, Özbekistan: Dil ve Kültür, s.s. 54-67.
• SONA, Fatih (2017). “Divan Şairlerinin Gözünden Verem”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.s. 610-618
• TOPRAK, Yeliz (2017). “Kanûnî Devri İhtişamının Divan Şiirine Yansıması (Hayâlî, Bâkî ve Taşlıcalı Yahyâ Divanlarında Değerli Taşlar”, Yüksek Lisans Tezi, Tarsus/Mersin, Çağ Üniversitesi
• YAZGAN USLU, Nesibe (2021). “Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe Divanlarında Sarılık Hastalığı ile İlgili Kullanımlar”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:6, s.s. 268-284.
• YENİTERZİ, Emine (1998). “Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar”, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 4, s.s. 87-103.
• YURTTAŞ, M. Nurullah (2015). “Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsinde Tabâbet Unsurları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal Of International Social Research, 8(41), s.s. 283-291