Öz
Değer, bireylerin düşünce dünyalarını, tutumlarını ve davranış biçimlerini şekillendirdiği gibi toplumların sosyal ilişkilerini, kültürel dokularını, norm ve kurallarını, ortak hayat anlayışlarını da belirleyen temel bir ölçüttür. Toplumsal düzenin sürekliliği, bireyler arası ilişkilerin sağlıklı şekilde yürütülmesi ve ortak bir kimlik bilincinin inşası büyük ölçüde paylaşılan değerler etrafında gelişir ve anlam kazanır. Bu doğrultuda edebî metinler, bireylere doğruluk, adalet, saygı, hoşgörü, merhamet ve sadakat gibi temel değerleri aktarma, içselleştirme ve onları kuşaktan kuşağa taşıma işlevi görerek hem bireysel hem de toplumsal düzlemde önemli bir rol üstlenir. Osmanlı toplumunun zihniyet dünyasını, sosyal yapısını ve ahlâkî ilkelerini yansıtan en önemli kaynaklardan biri olan divanlar da söz konusu değerlerin sanatlı anlatım yollarıyla inşa edildiği ve iletildiği bir mecra olarak dikkat çeker. Bu eserler incelendiğinde, dönemin değer anlayışının kimi zaman açık ve doğrudan ifadelerle kimi zaman ise güçlü semboller, ince hayaller ve derin mecazlar aracılığıyla dile getirildiği görülmektedir. Bu anlayıştan hareketle bu çalışmada, 15. yüzyıl divanlarında adaletin hem siyasal iktidarın meşruiyetini temin eden hem de toplumsal düzenin, huzurun ve barışın teminatı olan bir değer olarak hangi imgeler ve anlam katmanları ile işlendiği üzerinde durulmuştur. Böylece, adaletin estetik formlarla harmanlanarak şiirde nasıl temsil edildiğinin ortaya konulmasının, şiirsel anlatımla değer aktarımı arasındaki ilişkinin de görünür hâle gelmesine katkı sağlayacağı öngörülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ARAT, Reşid Rahmeti (Haz.) (2008). Kutadgu Bilig, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- ARSLAN, Mehmet (2018). “Mihrî Hâtun Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 26.07.2024).
- AYNUR, Hatice (1999). 15. YY. Şairi Çâkerî ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin), İstanbul: Yenilik Basımevi.
- BAYRAM, Yavuz (2015). “Değerler Eğitiminde Unutulmuş Bir Değer: Divan Şiiri ve Kültürü”, Değerler ve Eğitimi-II Sempozyum Bildiri Kitabı, (Ed. Recep Kaymakcan vd.), İstanbul: Ertem Basım, ss. 439-474.
- BAYRAM, Yavuz (2018). “Adlî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- BİLTEKİN, Halit (2018). “Şeyhî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- BOZ, Erdoğan (2017). “Hakîkî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- Cevizci, AHMET (2005). Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
- ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- ÇAĞRICI, Mustafa (1988). “Adalet”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 1, TDV Yayınları, s.s. 341-343.
- ÇINAR, Bekir (2001). “Dîvân Şiirinde Adâlet”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 10, s.s. 295-332.
- DERDİYOK, İ. Çetin (1988). Cemâlî Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
- ERSOYLU, Halil (1981). Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, İstanbul: Kervan Kitapçılık.
- ERÜNSAL, İsmail E. (2018). “Tâcî-Zâde Ca’fer Çelebi Dîvânı” https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- FICHTER, Joseph H. (2019). Sosyoloji Nedir, (Çev. Nilgün Çelebi), Ankara: Anı Yayıncılık.
- GÜNGÖR, Erol, (1998). Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Ötüken Yayınları.
- GÜRİZ, Adnan (2004). “Adalet Kavramı Üzerine”, HFSA 9. Kitap, (Muğla Üniversitesi “Felsefe Günleri” (9-12 Ekim 2003) “Adalet” Sempozyumu Bildirileri), İstanbul Barosu Yayınları, s.s. 19-33.
- HAYAL, Züleyha (2022) Ahmed Paşa Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Çeviri-Sözlük), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
- HÖKELEKLİ, Hayati (2010). “Modern Eğitimde Yeni Bir Pradigma: Değerler Eğitimi”, Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi, Cilt 10, Sayı 18, s.s. 4-10.
- https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/ (ET: 5.07.2025).
- İPEKTEN, Haluk (2022). “Karamanlı Nizâmî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- KAHRAMANOĞLU, Recep (2010).“Türk Kültür Tarihinde ve Türkiye’de Değerler Eğitimi”, Karakter ve Değerler Eğitimi, (Ed. Bayram Özer), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, s.s. 95-117.
- KEKLİK, Murat (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divanı (Metin-Çeviri-Açıklamalr-Dizin), Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Bişkek.
- KOÇİN, Abdulhakim (2006). “Devlet Yönetiminde Adaletin Yeri ve Klasik Türk Şiirine Yansıması”, Millî Eğitim Dergisi, Sayı 171, s.s. 15-30.
- Kubbealtı Lugatı, https://lugatim.com/(ET:1.08.2025)
- KUFACI, Osman, Adni Divanı ve Adni Divanında Benzetmeler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- KUT, Günay (2008). “Divan Edebiyatında ‘Adl ve Adalet’ Üzerine Klişeler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s.s. 191-204.
- MARSHALL, Gordon (1999). Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
- MERMER, Ahmet (2020), “Karamanlı Aynî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- MİNE, Mengi (2020). “Mesîhî Dîvânı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- OKUMUŞ, Ejder (2010). “Toplum ve Ahlak Eğitimi”, Eğitime Bakış Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi, Cilt 6, Sayı 18, s.s. 28-32.
- OSTA, Hicret (2020). 15. yy. Candaroğulları Sahası Şairlerinden Uşşâkî ve Divanı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
- ÖZMEN, Mehmet (2017). Ahmed-i Dâ’î Divanı I-II (Metin-Gramer-Dizin-Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZTÜRK, Zehra (2013). “Züleyha”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 44, TDV Yayınları, s.s. 552-553.
- ÖZYILDIRIM, Ali Emre, “Hamdullah Hamdî Divanı”, https://ekitap.ktb.gov.tr/ (ET: 24.07.2024).
- ÖZYÜREK, Dursun (2018). İsfendiyaroğlu Rüstem Bey Dîvânı (Dîvân-ı Kâsımî): İnceleme ve Metin, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
- PALA, İskender (2004). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
- TANPINAR, Ahmet Hamdi (2007). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, (Yay. Haz. Abdullah Uçman) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- TDK Güncel Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ (ET: 27.04.2024).
- TEKİN, Talât (Haz.) (2014). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ULUDAĞ, Süleyman (2009). “Sidretü’l-Müntahâ”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 37, TDV Yayınları, s.s. 151-152.
- ULUSOY, Kadir (2021). Karakter Değerler ve Ahlak Eğitimi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
- YILMAZ, Ozan (2015). Necâtî Bey Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 4 Ağustos 2025 |
| Kabul Tarihi | 10 Eylül 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 3 |
TARANDIĞIMIZ İNDEXLER
Yazar, dergimizde yayınlanan makalelerin telif hakkına sahip olup çalışmaları CC BY-NC 4.0 lisansı altındadır./The author owns the copyright of the articles published in our journal and his works are under CC BY-NC 4.0 licence.