Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Vatandaşlık Öğretim Programlarında Kimlik İnşası

Year 2021, Volume: 8 Issue: 2, 237 - 257, 29.12.2021

Hüseyin Ozan Zafer Kuş

https://doi.org/10.51725/etad.954628

Cited By: 3

Abstract

Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e vatandaşlık öğretim programlarında kimlik inşasını incelemeyi amaçlayan bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma malzemesini, 1908 II. Meşrutiyet’in ilanından 1962 tarihli ilkokul program taslağı ve ortaokul programını kapsayan süreçte yer alan vatandaşlık öğretim programları oluşturmaktadır. Araştırmacı tarafından ilgili kaynakların Osmanlıca asıl metinlerine Milli Kütüphane’den ulaşılmıştır. Öğretim programları içerik analizi yöntemi kullanılarak bireysel kimlik, dini kimlik, toplumsal kimlik ve milli kimlik olmak üzere dört tema çerçevesinde analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, Meşrutiyet dönemi öğretim programlarının Cumhuriyet dönemi öğretim programlarından açık bir şekilde farklılaştığı tespit edilmiştir. Meşrutiyet dönemi öğretim programında, milli kimlik kategorisinde “Türk” kimliğinden daha ziyade “Osmanlı” kimliği vurgulanmıştır. 1340 (1924) İlk mekteplerin müfredat programından başlayarak 1962 yılı yurttaşlık bilgisi dersi öğretim programına kadar Cumhuriyet dönemi vatandaşlık öğretim programlarında en fazla “milli kimlik” vurgulanmıştır. Cumhuriyet dönemi öğretim programlarında toplumsal kimlik kategorisinde yardımseverlik, sorumluluk, duyarlılık, dayanışma en sık vurgulanan toplumsa değerlerdir. Bireysel kimlik kategorisinde yoğun olarak bireysel görev ve sorumluluklara vurgu yapılmaktadır. Meşrutiyet dönemi öğretim programlarında din vurgusuna doğrudan yer verilip dini sorumluluklara yer verilmiştir. Cumhuriyet dönemi öğretim programlarında en az vurgu dini kimlik kategorisindedir. İncelenen birçok öğretim programında dini kimliğe ilişkin bir ifadeye rastlanmamıştır.

Keywords

Meşrutiyet, Cumhuriyet, Öğretim programı, Kimlik, Kimlik inşası

Identity Formation in Citizenship Cirruculum from Constitutionalism to Republic

Abstract

A case study, which is one of the qualitative research designs, was used in this study to examine identity formation in citizenship cirruculum from the Constitutional Era to the Republican Era. The study material of this research comprises the citizenship teaching programmes covering the ones from the proclamation of the 2nd Constitutional Monarchy in 1908 to the 1962-dated primary school programme draft and secondary school programme. The researcher accessed the original Ottoman texts of the relevant sources from the National Library. The curricula were analysed in four themes: individual identity, religious identity, social identity, and national identity, by using the method of content analysis. At the end of the research, it was determined that the teaching programmes of the constitutional period are clearly different from the teaching programmes of the republican period. The “Ottoman” identity was emphasized rather than the “Turkish” identity in the Constitutional Era education programme, in the category of national identity. National identity was emphasized mostly in the Republican period citizenship curricula from the 1340 (1924)-dated primary schools’ curriculum to the 1962-dated citizenship course education programme. Benevolence, responsibility, sensitivity, and solidarity are the most emphasized social values in the social identity category in the curricula of the Republican period. Individual duties and responsibilities are heavily emphasized in the individual identity category. Emphasis on religion and religious responsibilities were included in the curriculum of the Constitutional period. The least emphasis is on the religious identity category in the curricula of the Republican period. No statement regarding religious identity was found in many of the curricula examined.

Keywords

Constitutionalism, Republic, Curriculum, Identity, Identity formation

References

• Ahmad, F. (2010). Bir kimlik peşinde Türkiye (S. C. Karadeli, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Alabaş, R. (2018). Cumhuriyet’in ilk yıllarında ilk mekteplerde insani ve toplumsal değerler eğitimi: Resimli, yeni musâhabât-ı ahlâkıye ve medeniye ders kitabı örneği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(36), 55-87.
• Althusser, L. (2014). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (A. Tümertekin, Çev.). İstanbul: İthaki.
• Altındağ, A. (2013). Tek Parti Dönemi’nde (1924-1946) ilkokullarda vatandaşlık eğitimi. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Aslan, A. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilkokullarda izlediği ilköğretim programı: “1924 ilk mektepler müfredat programı”. İlköğretim Online, 10(2), 717-734.
• Bauman, Z. (2017). Kimlik (M. Hazır, Çev.). Ankara: Heretik.
• Caymaz, B. (2007). Türkiye’de vatandaşlık resmi ideoloji ve yansımaları. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Civan, M. (2007). Tek Parti Dönemi ilköğretim vatandaşlık bilgisi ders kitaplarında vatandaşlık modeli. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Copeaux, E. (2016). Tarih ders kitaplarında (1931-1993) Türk tarih tezinden Türk İslam sentezine (A. Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Creswell, J. W. (2020). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Ankara: Siyasal.
• Çelik, S. H. (2017). İdeal yurttaş yetiştirmede rol model olarak kahramanlar: II. Meşrutiyetten erken cumhuriyet dönemine kahraman tipleri üzerine bir inceleme. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (18), 337‐366.
• Demirkaya, M. (2014). Musâhabât-I Ahlâkiye ve Malûmât-ı Vataniye adlı ders kitabının transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Diaz-Pena, D, J. (2017). The importance of national identity in social studies classes in Puerto Rico: An examination of teacher and student perceptions of “Lo Nacional”. Doktora Tezi. University of Missouri, Columbia, Missouri.
• Doğdu, M. (2007). Tek Parti Döneminde (1930-1950) Ülkemizdeki çocuk dergilerinde yurttaşlık bilincinin oluşturulması. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Duman, D. ve Tuna, E. (2012). Meşrutiyet dönemi ilk vatandaşlık kitaplarından biri olan “rehber-i ittihad”ın içerik analizi. Journal of Turkish Studies, 7(4), 1631-1648.
• Duman, R. (2011). Demokrat Parti Döneminde (1950-1960) sosyal bilgiler eğitimi. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Ersanlı, B. (2018). İktidar ve tarih Türkiye’de “Resmi Tarih” tezinin oluşumu (1929-1937). İstanbul: İletişim.
• Glesne, C. (2015). Nitel araştırmaya giriş (A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu, Çev.). Ankara: Anı.
• Gutek, G. L. (2006). Eğitime felsefi ve ideolojik yaklaşımlar (N. Kale, Çev.). Ankara: Ütopya.
• Gutorov, V. (2015). Citizenship, national identity and political education: Some disputable questions. Studies of Transition States and Societies, 7(1), 77-92.
• Güvenç, B. (2010). Türk kimliği kültür tarihinin kaynakları. İstanbul: Boyut.
• Habermas, J. (2010). “Öteki” olmak, “öteki”yle yaşamak (İ. Aka, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Heywood, A. ( 2015). Siyasi ideolojiler (H. İnaç, Çev.). Ankara: Adres.
• Huntington, S. P. (2004). Biz kimiz? Amerika’nın ulusal kimlik arayışı. (A. Özer, Çev.). İstanbul: CSA Global.
• Joppke, C. (2007). Transformation of citizenship: Status, rights, identity. Citizenship Studies, 11(1), 37-48.
• Kadıoğlu, A. (2012). Vatandaşlığın dönüşümü üyelikten haklara (C. Cemgil, Çev.). İstanbul: Metis.
• Kaplan, İ. (2013). Türkiye’de milli eğitim ideolojisi ve siyasal toplumsallaşma üzerindeki etkisi. İstanbul: İletişim.
• Karakılıç, C. ve Müjdeci, M. (2014). Yurttaşlık bilgisi kitaplarında kimlik ve vatandaşlık (1950‐1960). Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (11), 173‐198.
• Karpat, K. H. (2006). Osmanlı’da değişim, modernleşme ve uluslaşma (F. D. Özdemir, Çev.). Ankara: İmge.
• Karpat, K. H. (2019). Osmanlı’dan günümüze kimlik ve ideoloji (G. Ayas, Çev.). İstanbul: Timaş.
• Kayaalp, F. (2015). İdeoloji - vatandaşlık ilişkisi bağlamında 1923 - 1950 Türkiye’sinde sosyal bilgiler kapsamındaki ders kitaplarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Keskin, Y. (2002). Türkiye’de II. Meşrutiyetten günümüze kadar uygulanmış olan sosyal bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kırıkçı, C. A. (2017). Sosyal bilgiler ve kapsamındaki ders kitaplarında doğu-batı bağlamında öteki: (1928-2017). Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Kuş, Z. (2020). Türkiye’de ve dünyada ve vatandaşlık eğitimi. Ankara: Pegem.
• Kuş, Z. ve Ozan, H. (2019, Kasım) Nasıl bir vatandaş? Görev ve sorumluluklarını bilen vatandaş: Erken Cumhuriyet Dönemi vatandaşlık dersi öğretim programlarının analizi. 8. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Kongresi’nde sunulmuş bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kuş, Z., Arık, B., Altunok, B. N. ve İridağ, A. (2018). Yüzyılda ne değişti? Yeni malumat-ı medeniye ve günümüz vatandaşlık eğitimi ders kitabının karşılaştırılması. Turkish History Education Journal, 7(2), 344-371.
• Kültür Bakanlığı. (1936). Ortaokul programı. İstanbul: Devlet.
• Kültür Bakanlığı. (1938). Ortaokul programı. İstanbul: Devlet.
• Maarif Vekâleti İlk Tedrisat Dairesi. (1340). İlk mekteblerin müfredat programı. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Maarif Vekâleti. (1926). İlk mekteplerin müfredat programı. İstanbul: Devlet.
• Maarif Vekâleti. (1927). İlk mekteplerin müfredat programı. İstanbul: Devlet.
• Maarif Vekâleti. (1930a). İlk mekteplerin müfredat programı. İstanbul: Devlet.
• Maarif Vekâleti. (1930b). Ortaokul müfredat programı. İstanbul: Devlet.
• Maarif-i Umumiye Nezareti. (1329a). Mekatib-i İbtidaiye ders müfredatı: Bir ve iki dershane ve muallimli mekteblere mahsus. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Maarif-i Umumiye Nezareti. (1329b). Mekatib-i İbtidaiye ders müfredatı: Altı, beş, dört ve üç dershane ve muallimli mekteblere mahsus. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Michaels, L. D. (2009). Revising the nation through schooling: Citizenship and belonging in Slovak textbooks 1918-2005. Doktora Tezi. University of Michigan, Michigan.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (1948). İlkokul programı. İstanbul: Millî Eğitim.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (1949). Ortaokul programı. Ankara: Millî Eğitim.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (1962a). Ortaokul programı. İstanbul: Millî Eğitim.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (1962b). İlkokul programı taslağı. Ankara: Ayyıldız.
• Mindivanlı-Akdoğan, E. (2016). Köy Enstitülerinde eğitim anlayışı ve tarih ve yurttaşlık bilgisi öğretimi. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Mollaer F. (2019). Kimlik, tanınma mücadelesi ve şarkiyatçılık. İstanbul: Metis.
• Mumyakmaz, H. (2008). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e vatandaşlık. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pamuk, A. (2017). Kimlik ve tarih-kimliğin inşasında tarihin kullanımı. İstanbul: Yeni İnsan.
• Parlak, İ. (2005). Kemalist İdeoloji’de eğitim Erken Cumhuriyet Dönemi tarih ve yurt bilgisi ders kitapları üzerine bir inceleme. Ankara: Turhan.
• Piattoeva, N. (2010). Citizenship education policies and the State Russia and Finland in a comparative. Doktora Tezi. University of Tampere, Tampere.
• Popoviciu, L. (2005). Children and national identity how children conseptualise identity: A comparison of case studies from Romania and England. Doktora Tezi. Newcastle University, Newcastle.
• Russell, B. (2015). Toplumsal yeniden inşanın ilkeleri (T. Doğan ve Ş. Duran, Çev.). İstanbul: Bgst.
• Şimşek, U. (2008). Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kimlik arayışları (1718-1938). Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Tin, T. G. (2006) The evolution of citizenship education in nation-building in Singapore and Hong Kong. Doktora Tezi. Durham University, Durham.
• Tuna, E. (2008). Bir Osmanlı vatandaşlık ders kitabı olan Rehber-i İttihad çerçevesinde 2. Meşrutiyet döneminde vatandaşlık eğitimi. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Turan, M. (2009). 1950 ile 1960 yılları arası ortaokul tarih dersi kitaplarında yer alan milli kimlik kavramının içerik analizi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Turan, M. (2014). Tek parti yöneticilerinin söyleminde yeni toplumsal kimlik ve onun sembolleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 287-301.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Umur-i Maarif Vekâleti. (1338). İlk, orta tedrisat mektebleri müfredat programı. Ankara.
• Üstel, F. (2016). Makbul Vatandaş’ın peşinde II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi (7. Baskı). İstanbul: İletişim.
• Vatandaş, C. (2010). Ulusal kimlik türk ulusçuluğunun doğuşu. İstanbul: Açılım.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. Baskı). Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, T. (2014). Meşrutiyetten günümüze tarih ders kitaplarında türk kimliğinin inşası. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.