A City on the Transition Route of the Ottomans from Anatolia to Rumelia: Lâpseki Foundations in the 16th Century

Year 2025, , 182 - 201, 31.01.2025

Musa Sezer

https://doi.org/10.29157/etusbed.1495004

Abstract

Lâpseki, whose history dates back to the 7th century BC, has a deep-rooted history. It was established at the mouth of a plain in the north of the Biga peninsula in the Troas region. Lâpseki, called Lampsacus in ancient times, was also an important city during the Roman and Byzantine Empire periods. The city and its surroundings, which were governed by the Karesi Principality, one of the Anatolian principalities, until the mid-14th century, were later captured by the Ottoman Principality. Lâpseki, which became a crossing point on the Ottomans’ route to Rumelia, was captured by Süleyman Pasha in 1353. It maintained its status as a district of the Biga sanjak until the end of the 16th century.
In this study, which is about Lâpseki foundations, the 16th century tahrir registers (cadastral record books) are taken as basis. In the study, the foundations of Lâpseki, an important city in the geography of the establishment and development of the Ottoman Empire, were examined in detail. The income and expense situations of many foundations, which were determined to be of different types, were focused on. Details such as the foundations examined and the products grown in Lâpseki, the settlements that provide income to the foundations and the situation of the population living there were examined. Examining the Lâpseki foundations is also important in terms of contributing to the discovery and promotion of the personalities that influenced the establishment of the Ottoman Empire.

Keywords

Çanakkale, Biga, Lâpseki, Rumelia, Foundation, Tahrir

Osmanlıların Anadolu’dan Rumeli’ye Geçiş Güzergâhında Bir Şehir: XVI. Yüzyılda Lâpseki Vakıfları

Abstract

Tarihi MÖ. 7. yüzyıla uzanan Lâpseki köklü bir geçmişe sahiptir. Troas bölgesinde Biga yarımadasının kuzeyinde bir ova ağzında kurulmuştur. Antik Dönemde Lampsacus olarak adlandırılan Lâpseki, Roma ve Bizans İmparatorluğu dönemlerinde de önemli bir şehirdi. Anadolu beyliklerinden Karesi Beyliğinin idaresinde XIV. yüzyılın ortalarına kadar yönetilen şehir ve çevresi daha sonra Osmanlı Beyliği tarafından ele geçirilmiştir. Osmanlıların Rumeli yolunda bir geçiş noktası haline gelen Lâpseki, Süleyman Paşa tarafından 1353’te ele geçirilmiştir. XVI. yüzyılın sonlarına kadar Biga sancağına bağlı bir kaza olma statüsünü sürdürmüştür.
Lâpseki vakıflarını konu edinen bu çalışmada XVI. yüzyıla ait tahrir defterleri esas alınmıştır. Çalışmada Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve gelişme coğrafyasında önemli bir şehir olan Lâpseki’ye ait vakıflar ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Değişik türden olduğu tespit edilen birçok vakfın gelir ve gider durumları üzerinde durulmuştur. İncelenen vakıflar ile Lâpseki’de yetiştirilen ürünler, vakıflara gelir sağlayan yerleşimler ve buralarda yaşayan nüfusun durumu gibi ayrıntılar tetkik edilmiştir. Lâpseki vakıflarının incelenmesi Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna etki eden şahsiyetlerin ortaya çıkarılmasına ve tanıtılmasına katkı sağlaması açısından da önem taşımaktadır.

Keywords

Çanakkale, Biga, Lâpseki, Rumeli, Vakıf, Tahrir

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. Tapu Tahrir Defteri (TT.d.): 59, 166.
• BOA. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.): 152.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKG.) Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (KK.)
• TKG. KK. Tapu Tahrir Defteri (TT.d.): 35, 381.
• 75 Numaralı Gelibolu Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri (925/1519), I <Dizin ve Transkripsiyon>, (2009). Haz. Abdullah Sivridağ, Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Murat Yüzbaşıoğlu, Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Yayın Nu:105.
• 75 Numaralı Gelibolu Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri (925/1519), II <Tıpkıbasım>, (2009). Haz. Abdullah Sivridağ, Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Murat Yüzbaşıoğlu, Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları, Yayın Nu:106.
• İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009 (1600) (2004), Haz. Mehmet Canatar, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Kitap ve Makaleler
• Akgül, F. İ. (2021). “Lapseki Çınaraltı Meydanı: Antik Yunan’dan Modern Türkiye’ye Kadına Kapalı Erkeksi Kamusal Alan”, Liberal Düşünce Dergisi, 26/24, 163-185.
• Aksoy, E. (2020). “Üçüncü Derece Arkoolojik Sit Alanlarını Koruma: Lampsakos Kuzey Nekropol Alanı”, Kent Araştırmaları Dergisi, 11/31, 1882-1908.
• Ayn Ali Efendi (2021). Osmanlı Kanunları ve Devlet Teşkilatı, Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ayönü, Y. (2012). “Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi”, Belleten, 76/276, 403-418.
• Barkan, Ö. L. (1953). “H.933-934 (M.1527-1528) Malî Yılına Ait Bir Bütçe Örneği”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XV/1-4, 251-329.
• Barkan, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I-İstilâ devirlerinin Kolonizatör Türk dervişleri ve zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, 279-386.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi-Toplu Eserler I, İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Berki, A. H. (1965). “Vakıfların Tarihi, Mahiyeti İnkişafı ve Tekâmülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler”, Vakıflar Dergisi, VI, 9-13.
• Dukas (2020). İstanbul’un Fethi-Dukas Kroniği 1341-1462, Çev. V. Mirmiroğlu, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Emecen, F. (1992). “Biga”, TDV. İA., 6, 136-137.
• Emecen, F. M. (2016). İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Emecen, F. (2010). “Süleyman Paşa”, TDV. İA., 38, 94-96.
• Enverî (2012). Düstûrnâme (19-22. Kitaplar), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Ertaş, M. Y. (2008). “Osmanlı Ordularının Geçiş Güzergahı Olarak Gelibolu”, Çanakkale Savaşları Tarihi, 2, Sakarya: Değişim Yayınları, 887-897.
• Evliya Çelebi (2010). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 5. Kitap-1. Cilt, Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhi, S. (2011). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Çev. Neyyir Berktay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Günay, H. M. (2012). “Vakıf”, TDV. İA., 42, 475-479.
• Halaçoğlu, Y. (1998). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara: TTK. Yayınları.
• İnalcık, H. (2007). “Orhan”, TDV. İA., 33, 375-386.
• Koçyiğit, O. ve Esirgemez, Ç. (2016). “Lampsacus’da Geç Antik Bir Kırsal Yerleşim ve Şarap Üretim Atölyesi”, OLBA, XXIV (Ayrıbasım), Ed. Serra Durugönül, Murat Durukan, Gunnar Brands, Deniz Kaplan, Mersin: Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi-KAAM Yayınları, 451-477.
• Öden, Z. G. (1994). “Bizans İmparatorluğu’nun Türklere Karşı Alan ve Katalanlar ile İttifakı”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 35, 123-129.
• Özcan, A. (1995). “Feridun Ahmed Bey”, TDV. İA., 12, 396-397.
• Sağır, Y. (2016). “Fatih ve II. Bayezid Ümerâsından Yakub Bey ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, 46 (Aralık), 47-81.
• Sezer, M. (2017). XVI. yüzyılda Köstendil Ilıcası, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Sezer, Musa, “XVI. Yüzyılda Köstendil Ilıcası’nda Haraççı Kara Mehmed Vakıfları (Tahrir Defterlerine Göre)”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, C.8, Nisan 2017, 230-242.
• Şakiroğlu, M. H. (1993). “Cezâyir-i Bahr-i Sefîd”, TDV. İA., 7, 500-501.
• Tekindağ, Ş. (1997). “Çanakkale-Tarih”, MEB,İA., 3, 340-347.
• Umar, B. (1983). Troas, Ak Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2008). Osmanlı Tarihi-Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri hakkında bir mukaddime ile Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan İstanbul’un fethine kadar, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Varlık, M. Ç. (1991). “Anadolu Eyaleti”, TDV. İA., 3, 143-144.
• Yediyıldız, B. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi-Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yediyıldız, B. (1986). “Vakıf”, İA., MEB., 13, 153-172.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.