Hikmet Birand’ın Edebî Eserleri ve Ekolojik Farkındalık Oluşturma Çabası

Year 2025, Issue: 22, 139 - 147, 31.05.2025

Veli Kılıçarslan

https://doi.org/10.29157/etusbed.1542512

Abstract

Hikmet Birand, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesinin kurucularından olmasının yanı sıra aynı üniversitenin rektörlüğünü de yapmış, Türkiye’nin ilk botanikçilerindendir. Ayrıca bitki sosyolojisi alanındaki ilk çalışmaları yapan isimdir. Botanik bilimine dair katkılarının yanı sıra edebiyata da ilgisi bulanan Birand, Türkiye’nin bitki çeşitliliğini ve bu çeşitliliğin korunmasının önemini halka anlatabilmek için edebiyattan faydalanmayı tercih etmiştir. Bu doğrultuda yazmış olduğu Alıç Ağacı ile Sohbetler ve Anadolu Manzaraları adlı eserlerinde, mesleği gereğince Türkiye’nin karış karış her yerine yapmış olduğu gezilerden hareketle ülkenin coğrafi yapısını, bitki çeşitliliğini yer yer gezi yazısı üslubuyla yer yer de hikâyeleştirerek okuyucuya tanıttığı görülür. Eserlerinin bazı bölümlerinde veya tamamında bitkiler, bir anlatı kahramanı olarak okuyucunun karşısına çıkar. Denilebilir ki Birand, bitkileri konuşturmayı başarabilmiştir.
Bu çalışmada bir botanikçi olmasına karşın edebî çalışmalarıyla Türkiye’de ekoeleştirinin öncü isimlerinden biri olan Hikmet Birand’ın eserleri incelenecek ve onun ekolojik farkındalık oluşturma konusundaki çabaları üzerinde durulacaktır. Böylece ekoeleştiri ve onun alt dallarından biri olan iklimkurgunun temellerinin daha Cumhuriyet’in ilk yıllarında atılmış olduğu ispatlanmaya çalışılacaktır.

Keywords

Ekoeleştiri, Bitki Sosyolojisi, Farkındalık, Hikmet Birand, Alıç Ağacı ile Sohbetler, Anadolu Manzaraları.

Hikmet Birand's Literary Works and His Efforts to Create Ecological Awareness

Abstract

Hikmet Birand is one of the first botanists of Türkiye, who loves the whole world, and has been the rector of the same university as well as being one of the founders of Ankara University Faculty of Science. He is also the first to work in the field of plant sociology. Having an interest in literature as well as his contributions to botanical science, Birand preferred to make use of literature in order to explain Türkiye's plant diversity and the importance of protecting this diversity to the public. In his works titled Alıç Ağacı ile Sohbetler and Anadolu Manzaraları, which he wrote in this direction, it is seen that he introduced the geographical structure of the country and the diversity of plants to the reader by telling stories from time to time with the style of travel writing, based on the travels he made to every inch of Türkiye in accordance with his profession. Plants appear before the reader as a narrative hero in some or all parts of his works. It can be said that Birand was able to make the plants talk.
In this study, the works of Hikmet Birand, who is one of the pioneers of ecocriticism in Türkiye, along with his literary works despite being a botanist, will be examined and his efforts to create ecological awareness will be emphasized. Thus, it will be tried to prove that the foundations of ecocriticism and one of its sub-branches, climate fiction, were laid in the first years of the Republic.

Keywords

Ecocriticism, Plant Sociology, Awareness, Hikmet Birand, Alıç Ağacı ile Sohbetler, Anadolu Manzaraları.

References

• Aykulu, G. (2019). “Ön Söz”. (Haz. Tuna Ekim, Mutlu Kart Gür), Alıç Ağacının Gölgesinde Anadolu Bozkırları (s. ix-xi), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bertens, H. (2014). Edebî Teori, (Çev. Abdurrahman Aydın), İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Birand, H. (2021). Alıç Ağacı ile Sohbetler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Birand, H. (2022). Anadolu Manzaraları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Göçmen, G. (2019). “Ekoeleştiri ve Jeanette Winterson'ın Atlas'ın Yükü Romanı”. (ed. Mehmet Akif Balkaya, Kuğu Tekin), Edebiyat Kuramları: Giriş ve Uygulama (s. 173-198), Konya: Çizgi Kitabevi.
• Hızlan, D. (17 Ekim 2007). “Çorak Anadolu’nun felsefeci ozanı”. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/corak-anadolu-nun-felsefeci-ozani-7498199 (Erişim Tarihi: 21 Eylül 2023).
• Hızlan, D. (26 Ekim 2006). “Bir Ağaçla Konuşur musunuz?”. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/bir-agacla-konusur-musunuz-5319146. (Erişim Tarihi: 21 Eylül 2023).
• Karataş, A. (2022). “Prof. Dr. Hikmet Birand: Bitkileri Dillendiren Öncü Botanikçi”. Aydınlık Gazetesi, https://www.aydinlik.com.tr/haber/prof-dr-hikmet-birand-bitkileri-dillendiren-oncu-botanikci-271872. (Erişim Tarihi: 7 Eylül 2023).
• Oppermann, S. (2012). “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”. (ed. Serpil Oppermann), Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat (s. 9-58), Ankara: Phoenix Yayınları.
• Özdağ, U.; Batur P. (2020). “Turkish “Nature Writer Hikmet Birand’s Burroughsian ‘Inward Eyes’: Morning on the Artemisia Steppe”, ISLE, 28 (2), 1-20.
• Solak, C. (2024). “Yavru Anlatım Tekniği Açısından Murat Gülsoy’un ‘Kendi Üzerine Kapanan Köle Hakkında’ Hikâyesi”, Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi, 72, 103-109.
• Ülken, H. Z., (1973). “Prof. Dr. Hikmet Birand”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1-4), 219-222.
• Yazar, A., Çıngay B. (t.y.). “Alıç Ağacının Gölgesinde Anadolu Bozkırları Kitabı Hakkında Söyleşi”. https://www.ngbb.org.tr/soylesiler/Tuna_Ekim_Roportaj_yuksek.pdf (Erişim Tarihi: 17 Eylül 2023).